दांडी मारणे - एक विलक्षण कला

खासगी किंवा सरकारी कार्यालयात काम करताना इतर चांगल्या-वाईट अनुभवांसोबत एका वेगळ्या गोष्टीचा अनुभव सगळ्यांनाच असतो, तो म्हणजे दांडी मारण्याचा आणि त्यासाठी अफलातून अशी कारणे देण्याचा वा शोधण्याचा. दोन्ही ठिकाणी वरिष्ठ पदावर काम करत असलेल्या व्यक्तीला त्याच्या हाताखाली असलेल्या कर्मचार्‍याकडून अचानकपणे दांडी मारण्याची अनेक कारणे दिली जातात. काही वेळेला ती खरी असतातही, तर काही वेळेला ती निव्वळ खोटी आणि मजेशीरही असतात. घरचा अभ्यास करायचा राहून गेल्यानंतर वर्गात मिळणार्‍या मारापासून वाचण्यासाठी शाळकरी मुलं ज्या काय भयंकर युक्ती लढवतात ते पाहता अगदी बालवयातच या कलेचा उगम होत असल्याच दिसून येतं आणि कॉलेज संपवून एखाद्या कार्यालयात रुजू होईपर्यंत ही कला आणखी बहरलेली असते.

सामान्यतः प्रकृती अस्वास्थ्याची कारणे ही दांडी मारण्यासाठी नेहमी पुढे केली जातात हे आपल्याला नेहमी पाहायला मिळते. जसे की पोटात दुखणे, ताप येणे, सर्दी होणे, डोळे येणे, बाथरूममध्ये घसरून पडल्यामुळे पाय मोडणे, पण त्यातल्या त्यात जुलाब लागणे हे सर्वात हिट कारण.!! 'रात्रीपासून भयानक जुलाब झाल्यामुळे खूप वीकनेस' आल्याचा मॅसेज आणि त्यासोबत ओळखीच्या डॉक्टरकडून एखादे बनावट सर्टिफिकेट तोंडावर फेकले की तुमचे वरिष्ठ निरुत्तर झालेच म्हणून समजा! एखाद्या लांबच्या आधीच गचकलेल्या नातेवाईकाच्या दहाव्याचे पुन्हा एकदा जेवायला जाणे हा एक उपाय दांडी मारण्यासाठी नेहमी अमलात आणला जातो हे मी 'पुराव्याने शाबित करू शकतो. बेमालूमपणे खोटं बोलून दांडी मारण्यामागची 'खरी' कारणं मात्र बरीच असतात.

पावसाळ्यातल्या एखाद्या धो-धो बरसणार्‍या सकाळी उठायला उशीर झाला म्हणून...

ऑफिसला निघता निघता अचानक कामाचा आळस येऊन दिवसभर लोळण्याचा मूड झाला म्हणून...

'तुम्ही माझ्यासाठी वेळच देत नाही' असा डॉयलॉग बायकोने तोंडावर मारल्यानंतर नाईलाजाने म्हणून का होईना तिला वेळ देण्यासाठी म्हणून...

परदेशातून बर्‍याच दिवसांनी परतलेल्या मित्रासोबत 'बैठक' जमवण्यासाठी म्हणून...

आवडत्या हिरोचा चित्रपट फर्स्ट डे फर्स्ट शो बघण्यासाठी म्हणून...

खोटं बोलून दांडी मारण्यार्‍या इरसाल नमुन्यांसाठी रुपेरी पडदाही अपवाद कसा ठरावा. अगदी पटकन डोळ्यासमोर आलेले धनंजय माने आणि त्याच्या मित्रांनी केलेली बनवाबनवी!! अशोक सराफ अर्थात मिस्टर धनंजय माने दांडी मारल्यानंतर त्याच्या मित्राला सुधीरला त्याच्या मॅडमकडे रजेचे कारण देण्यासाठी पाठवतात आणि सुधीर अर्थात सचिन ज्या पद्धतीने धनंजय मानेंच्या रजेचं आजारी असल्याचं कारण मॅडमच्या पुढे मांडतात ते ऐकून अश्विनी भावेसारखी एखादी कोमल हृदयी बॉसही आपल्या आजारी कर्मचार्‍याला भेटायला निघाली नाही तर नवलच!

आणखी एक पटकन लक्षात येणारा चित्रपट आणि त्यातला प्रसंग म्हणजे अनिल कपूरचा लाडला.! दांडी मारून खलनायकच्या प्रिमियर शो ला हजेरी लावता यावी यासाठी आपला मामा गचकल्याची लोणकढी थाप आपल्या खडूस बॉसला मारताना आणि चित्रपट संपल्यानंतर त्याच खडूस बॉसच्या हस्ते बक्षिस स्विकारताना रवि बासवानी आणी अनिल कपूर यांनी अगदी धम्माल अभिनय केला होता. गेल्या बारा वर्षात खाजगी क्षेत्रात काम करत असताना अगदी याच पद्धतीच्या थापा मी स्वतःही बर्‍याचदा अनुभवल्या आहेत. मारल्या मात्र नाहीत हं!!

सरकारी ठिकाणी कधीच काम केले नसल्यामुळे व्यक्तिशः मला तिथल्या वातावरणाचा बिलकूल अनुभव नाही, पण सरकारी कार्यालयात काम करत असलेल्या ओळखीतल्या काही दांडी बहाद्दरांना अगदी जवळून पाहीलेले असल्यामुळे, खाजगी असो वा सरकारी सगळीकडे थोड्या फार फरकाने अगदी सारखेच अनुभव येतात असं दिसून येते. सरकारी ठिकाणच्या बाबू लोकांनी दांडी मारल्यानंतरची अद्भुत कारणे माझ्या या स्वतःच्या कानांनी ऐकलीयेत. तेच अगदी गेल्या बारा वर्षांत वेगवेगळ्या खाजगी ठिकाणी अगदी ग्राऊंड लेव्हलपासून काम करत वरिष्ठ पदावर आल्यामुळे आताशा या प्रकाराचा माझ्याकडे प्रचंड असा खजिना जमा झालाय. कधीकाळी मी स्वत:ही विंगेच्या पलीकडेच होतो आणि दांडी मारायला अशी एकापेक्षा कारणे वापरलेली असल्यामुळे, दांडी मारण्यासाठी देण्याच्या कारणांचे माझे अनुभवविश्व समृद्ध झालेय असे म्हणायला हरकत नसावी. अगदी अलीकडच्या काळातले लख्ख लक्षात राहावे असे काही भन्नाट अनुभव इथे नमूद करावेसे वाटतात. कोण जाणो एखाद्या वाचकाला याचा 'फायदा'ही होऊन जाईल.

टीसीएसमध्ये असताना बीपीओ असल्या कारणाने तीन शिफ्ट्मध्ये काम करावे लागे. अशाच एका सेकन्ड शिफ्टच्या वेळी संध्याकाळी काम संपवून डेस्कवर निवांत बसलो होतो नाईट शिफ्टच्या रिलीव्हरची वाट पाहत.

"मेरे नानाजी जऽऽस्ट आधे घंटे पैले गुजर गये. अभी हम लोग सब उधरही जा रहे है. अभी दोन दिन कामपे आँ नही सकता" साधारण साडे सात, आठच्या सुमारास माझ्या मोबाईलवर असा मॅसेज येऊन धडकला.

तो अर्थातच नाईट शिफ्टला येणार्‍या पार्टनरचा होता. आता त्याचा पुर्वेतिहास चांगलाच ठाऊक असल्याने, लगेचच मी ही माहिती माझ्या मॅनजरला आणि त्याच्याही वरच्या बॉसला दिली. मॅनेजर ट्रेनच्या प्रवासात असल्याने नीट कॉन्टॅक्ट करू शकत नव्हता, पण वरच्या बॉसने ही बाब गंभीरपणे घेत, त्या पठ्ठ्यालाच उलट मॅसेज धाडला.

"इस दु:खके समयमें हम सब आपके परिवारके साथ है, भाई तू बस अभी जहाँ गया है वो तेरे नानाके घरके फोटो मुझे और तेरे पार्टनरको व्हॉट्सअपपर भेज दे." ही तिखटचूर्णाची बरोबर लागू पडली. बरोबर दहा मिनिटांनी त्या दांडी बहाद्दराचा मला आणि सिनियर बॉसच्या मोबाईलवर मॅसेज आला...

'आय एम रियली सॉरी सर फॉर द इनकन्व्हेंयस. वुईल बी रीच ऑफिस बीफोर टेन पीएम टू रिलिव्ह माय करन्ट पार्टनर.'

आता काही महिन्यांपूर्वीच एका कुठल्याश्या शनिवारी माझ्या हाताखाली काम करत असलेल्या ऑपरेटरने लहान भावाचा अपघात झाल्याचे आणि त्याला भेटण्यासाठी गावी जाणार असल्याचे अचानक मला फोन करून कळवले. म्हटलं, काळजी घे लहान भावाची आणि हॉस्पीटलला पोचलास की एक फोटो पाठव व्हॉट्सपवर भावाला झालेल्या दुखापतीचा म्हणजे मलाही काही मदत करता येईल.

गोळी बरोबर बसली!!

एका इलेक्ट्रीशियनला आणि हाऊसकिपिंग ब्वॉयलाही सोबत घेऊन लेकाचा बिकिनीतल्या विदेशी तरूणी पाहण्यासाठी गोवा हिंडायला गेला होता!!

आणखी एका महाभागाने तर चक्क सासूबाई जिन्यातून पडल्यामुळे तिच्या पायांना प्लास्टर लावण्यासाठी दवाखान्यात जातोय असं कारण पुढे केल्याचंही पाहण्यात आलं होतं.

असंच एका सकाळी ऑफिसात बॉससोबत मिटिंगमध्ये असताना माझ्या मित्राच्या फोनवर घरून फोन आला, अर्थातच त्याच्या बायकोचा. फोनवर बोलताना त्याच्या चेहर्‍यावरून तो कमालीचा घाबरल्याचं दिसत होतं. फोन ठेवला आणि म्हणाला "सर माझ्या बायकोच्या पोटात खूप दुखतेय, तिला दवाखान्यात न्यायला हवेय. घरी सध्या कूणीच नाहीये." अगदी पुढच्याच क्षणाला बॉसने तडक निघण्यासाठी सांगितलं. बिचारा उठला आणि गडबडीने घरी गेलाही.

खाजगीत मागाहून कळालं की, हा संपूर्ण प्लॅन त्या पठठ्याने आणि त्याच्या बायकोने दांडी मारून चौपाटीला भटकण्यासाठी बनवला होता.

आहेत की नाही एकदम जगावेगळी आणि गमतीशीर कारणं!

इतक्या वर्षांच्या विविध अनुभवानंतर आता जेव्हा एखादा माझ्याकडे दांडी मारण्यासाठी किंवा मारल्यानंतरच्या दुसर्या दिवशी अशी कारणं घेऊन येतो तेव्हा ती व्यक्ती कितपत खरे बोलतेय कि खोटे बोलतेय हे बहुतेकदा अगदी दुसर्या मिनिटालाच माझ्या लक्षात येते. अशावेळी समोरच्याला जास्तीचे पाल्हाळ न लावू न देता मी जेव्हा थेट मुद्द्यावर पोचत तो खोटं बोलतंय हे दाखवून देतो तेव्हा समोरच्याची अवस्था खिंडीत अडकलेल्या माणसासारखी असते.

अजूनही बरंच काही सांगायचंय पण...आलोच, पोटात मुरडा उठल्यामुळे कामाला येत नसल्याचा बॉसला मॅसेज टाकून..