न्यू यॉर्क : ०९ : ब्रूकलीन बोटॅनिकल गार्डन-३

डॉ सुहास म्हात्रे in भटकंती
23 Sep 2016 - 11:33 pm

===============================================================================

===============================================================================

बहरात नसलेल्या चेरी वृक्षावलींतून चालत जाऊन पुढचा महत्त्वाचा, क्रॅनफर्ड रोज गार्डनचा, थांबा घ्यायचा होता. आतापर्यंत आमच्या अपेक्षा प्रमाणापेक्षा जास्त वाढलेल्या होत्या आणि हे उद्यान त्या फोल जाऊ देणार नाही इतकी त्याच्याबद्दल खात्री झाली होतीच. तेव्हा पाय झरझर गुलाबी उद्यानाच्या दिशेने चालू लागले.

क्रॅनफर्ड रोज गार्डन

वॉल्टर क्रॅनफर्ड या ब्रूकलीनमधील सबवेचे काम करणार्‍या स्थापत्य कंपनीच्या मालकाने दिलेल्या $१५,००० च्या देणगीतून हा विभाग निर्माण झाला आहे. जून १९२८ मध्ये खुल्या झालेल्या या बागेतली गुलाबांची अनेक मूळ झाडे अजूनही तेथे अस्तित्वात आहेत. येथे १४०० पेक्षा जास्त गुलाबांच्या प्रजातींची (wild species, old garden roses, hybrid tea roses, grandifloras, floribundas, polyanthas, hybrid perpetuals, climbers, ramblers, miniature roses, इत्यादी) ५००० पेक्षा जास्त झुडुपे आहेत. हा उत्तर अमेरिकेतला सर्वात मोठा गुलाबांचा संग्रह आहे. २००९ साली झालेल्या रोगाच्या आघाताने उद्यानाचा एक भाग पूर्णपणे नष्ट झाला होता. त्याचे आता कळूनही येणार नाही इतके सुंदर पुनर्निर्माण केले केले आहे.

त्याच्या उद्घाटनाच्या वर्षापासून हे उद्यान ब्रूकलीन बोटॅनिकल गार्डनचे प्रमुख आकर्षण ठरले आहे. व्यवस्थित आखणी केलेल्या पुष्पवाटिकांमध्ये प्रजातींप्रमाणे आणि रंगसंगतीप्रमाणे वर्गवारी केलेली झुडुपे, त्यांच्या झुडुपांच्या गरजेप्रमाणे त्यांच्यासाठी केलेले वाफे आणि कमानी, इत्यादींमुळे प्रत्येक प्रकारचे फुल त्यांच्या जवळ जाऊन, त्याला हात लावून व त्याचा सुवास हुंगून पाहता येते.

उद्यानाच्या जवळ आलो आणि या सहस्रकलिकांच्या ताटव्यांनी दर्शन दिले...

"अरेरे इथे आपण जरा लवकरच आलो की काय ?" असे वाटले आणि हे सगळे ताटवे फुलून आल्यावर काय नजारा दिसेल अशी कल्पना मनात येऊन मन जरासे खट्टू झाले ! पण बागेत शिरून जसजसे पुढे जाऊ लागलो तेव्हा मनातले मळभ क्षणात नाहीसे झाले. शिवाय त्या जरा उशीरा फुलणार्‍या प्रजातीची झाडे ब्रॉंक्समधल्या न्यू यॉर्क बोटॅनिक गार्डन मध्ये नव्हे तर आम्ही राहत असलेल्या कॉलनीच्या बागेतही होती (हे नंतर कळले!), त्यामुळे त्या फुलोर्‍यांची मजाही बघायला मिळाली. पुढच्या काही भागांत त्यांचे फोटो आपण पाहूच.

उद्यानातले काही फुलोरे..

क्रॅनफर्ड रोज गार्डनमधले फुलोरे ०१

क्रॅनफर्ड रोज गार्डनमधले फुलोरे ०२

या बागेत गुलाबांबरोबर इतर अनेक पूरक प्रजातींचीही झाडे बहरली होती...

नेटीव फ्लोरा गार्डन

गुलाब उद्यानातून बाहेर पडून आम्ही नेटीव फ्लोरा गार्डनकडे मोर्चा वळवला...

नेटीव फ्लोरा गार्डन ०१

नेटीव फ्लोरा गार्डन ०२

नेटीव फ्लोरा गार्डन ०३

नेटीव फ्लोरा गार्डनमध्ये जवळ जवळ सर्व स्थानिक वनस्पतींच्या प्रजाती, छोटे तलाव आणि पाणथळ जागा निर्माण करून त्यांच्या मूळ अविकसित जंगलाच्या वातावरणात असाव्या तश्या जतन केलेल्या आहेत. आम्ही भेट दिली तेव्हा सगळ्याच वनस्पतींना फुले आलेली नसली तरी, न्यू यॉर्कसारख्या महानगरात असूनही जंगलात फेरी मारल्याचा रोचक अनुभव मिळाला :)

त्या उद्यानाच्या भुलभुलैयातून बाहेर पडलो आणि पाय ठेवला मंतरलेल्या चैत्रबनाच्या पूर्वी न पाहिलेल्या कोपर्‍यात. काही वेळापूर्वी पाहिलेल्या उद्यानाचा हा भाग फिरण्याच्या गडबडीत नजरेआड राहिला होता..

मंतरलेल्या चैत्रबनात परत एकदा ०१

मंतरलेल्या चैत्रबनात परत एकदा ०२

मंतरलेल्या चैत्रबनात परत एकदा ०३

मंतरलेल्या चैत्रबनातून वाट काढत परत ओसबॉर्न गार्डनमधून परतीच्या मार्गावर असताना ही जोडगोळी त्यांच्या नादसमाधीत मग्न झालेली दिसली...

उद्यानाच्या बाहेर पडलो आणि ध्यानात आले की पावणे सहा वाजले होते ! ब्रूकलीन संग्रहालय सहा वाजता बंद होणार होते. म्हणजे आता संग्रहालय बघणे शक्य नव्हते. मग उरलेला वेळ ब्रूकलीन प्रोमोनेडवरून संधिप्रकाशात ब्रूकलीन ब्रिज आणि मॅनहॅटनची आकाशरेखा पाहण्याचा बेत ठरवून त्या दिशेने निघालो.

***********************************************************************

भटकंती करताना डोळ्यासमोरचे आणि डोळ्यामागचे काय काय मला प्रभावित करते ?

टाईम्स स्क्वेअरवरच्या लेखावरील प्रतिसादांमध्ये झालेल्या चर्चेत भटकंतीतली आकर्षणे बघताना मला काय भावते याबद्दल थोडे काही लिहिले होते. आता ब्रूकलीन बोटॅनिकल गार्डनच्या भटकंतीच्या निमित्ताने ते जरा विस्ताराने लिहायचा मोह आवरत नाही.

जगाबद्दलचे तीव्र कुतूहल हे भटकंतीमागचे नेहमीचे मुख्य कारण असते. मात्र एखादे आकर्षण पाहताना नकळतपणे जरासे खोलात जाऊन त्याची माहिती काढावी असे माझ्या मनात असतेच असते. या सवयीच्या परिणामाने एक वेगळाच फायदा होतो... डोळ्यासमोर असलेल्या-नसलेल्या अनेक गोष्टी कळून एक प्रकारे भटकंतीची मजा वाढायला मदत होते.

दृष्टीपुढची सृष्टी

सहजपणे प्रत्यक्ष समोर दिसणारा हा भाग आकर्षणाला भेट देणार्‍या प्रत्येक पर्यटकाच्या नजरेत येतोच. किंबहुना, ही दृष्टीपुढची सृष्टी पर्यटकांच्या नजरेत भरावी यासाठी तिची बरीच जाहिरातही केली जाते. बहुसंख्य पर्यटकांच्यासाठी तीच फार महत्त्वाची असते, आणि त्यात काहीच गैर नाही. कारण खूश आणि विस्मयचकित होण्यासाठी तर बहुसंख्य पर्यटक पदरचे पैसे खर्च करून तेथे जातात.

"या बागेतली दृष्टीपुढची सृष्टी म्हणजे काय आहे ?" हे वेगळे सांगण्याची गरज नाही, ते काम आतापर्यंत आपण पाहिलेल्या बागेच्या आणि तिच्यातल्या फुलोर्‍यांच्या फोटोंमध्ये आपण पाहिले आहेच !

दृष्टीआडची सृष्टी

एखादी जागा "वर्षानुवर्षे, दशकानुदशके मोठे पर्यटक आकर्षण का राहते ?" याचे कारण बहुदा आकर्षणाच्या जाहिरातीत दिसत नाही. मात्र, प्रत्येक दीर्घकालीन यशस्वी पर्यटक आकर्षणामागे काही ना काही वैशिष्ट्यपूर्ण कारणे म्हणा, गुपिते म्हणा असतेच असते. ही कारणे, म्हणजेच दृष्टीआडची सृष्टी, समजावून घेण्यात एक वेगळीच मजा आहे. समोर दिसते ते "कसे दिसते आहे?" याबरोबरच ते "तसे का दिसते आहे?" हे समजले तर भटकंतीचा आनंद द्विगुणित होतो; आपले अनुभवविश्व विस्तारते. अर्थातच, जरासे ज्ञान म्हणा, शहाणपण म्हणा, आपल्या गाठीला बांधून आपण परततो.

उदाहरणादाखल, ब्रूकलीन बोटॅनिकल गार्डन पाहिल्यानंतर मी कोणती दृष्टीआडची सृष्टी गाठीला बांधून घेऊन आलो ते थोडक्यात खालीलप्रमाणे आहे :

१. (जगभराप्रमाणे तेथेही असलेल्या लँड शार्क्सना न जुमानता) खास कायदा करून वाढत जाणार्‍या शहरातील ३९ एकर जागा या उद्यानासाठी राखून ठेवली आणि नंतर ती वाढवत नेत आजतागायत ते क्षेत्रफळ ५२ एकरांपर्यंत वाढवलेले आहे.

२. उद्यान विकसित करण्यासाठी स्वतंत्र मंडळ तयार करून त्यात नावाजलेले वनस्पतिशास्त्रज्ञ (Charles Stuart Gager), जमीन विकासक तज्ज्ञ (लॅंडस्केप स्पेशियालिस्ट), इत्यादी तज्ज्ञांची नेमणूक करून त्यांना सर्वाधिकार दिले गेले.

३. तज्ञांना सर्वाधिकार असल्याने, उद्यानाच्या जागेचे एकजात सपाटीकरण न करता, तेथील मूळ जमीन व प्रस्तर नैसर्गिक स्वरूपात कायम ठेवून विकसनकामात त्यांचा सौंदर्यपूर्ण उपयोग कसा केला जाईल इकडे लक्ष दिले गेले.

४. उद्यानाचा मोठा भाग स्थानिक जैववैविध्याचे संरक्षण आणि संवर्धन करण्यासाठी व त्यासंबंधी लोकांमध्ये आवड निर्माण करण्यासाठी राखून ठेवलेला आहे.

५. लहान मुलांच्या कार्यशाला आणि सक्रिय सहभागासाठी येथे खास विभाग आहेत आणि त्याचे कार्यक्रम सतत चालू असतात.

६. उत्तम संशोधक तज्ज्ञांना उद्यानात काम करण्यासाठी आकर्षित करण्यासाठी (अ) विशेष वनस्पती विभाग असलेली काँझरव्हेटरी; (आ) आधुनिक सुसज्ज प्रयोगशाळा; आणि (इ) जागतिक स्तराचे वाचनालय; यासारखे विभाग स्थापन केलेले आहेत.

७. येथील अनेक विभाग खाजगी देणग्यांतून निर्माण झालेले आहेत. पण तरीही, उद्यानाच्या सौंदर्याला धक्का न लावता विभागत एका बाजूला असलेली पाटी सोडता त्यांची खास जाहिरात दिसत नाही. हे पाहून, आपल्या शहरांत जागोजागी उद्यान्/रस्ता/पूल यावर मोठ्या पाट्यांवर आपले किंवा आपल्या पूर्वजांचे नाव यावे यासाठी चाललेले राजकारण आठवले. तसेच, बसथांब्यांवर आणि अगदी कचरा जमा करणार्‍या गाड्यांवर "अमुक अमुक यांच्या निधीतून (जो निधी खरे तर नागरिकांनी भरलेल्या करातून आलेला असतो)" अश्या मोठ्या अक्षरातल्या जाहिराती आठवल्या.

८. समाजाच्या सर्व घटकांसाठी आणि सर्व वयोगटांसाठी (मुले आणि कुटुंबे; प्रौढ नागरिक; शिक्षक आणि विद्यार्थी; इत्यादी) असलेल्या अनेक प्रकल्पांद्वारे, स्थानिक जनता आणि विशेषतः शाळा-कॉलेजातल्या विद्यार्थ्यांना उद्यानाच्या कामकाजात सामील करून घेतले जाते. यामुळे (अ) स्थानिक लोकांचे ज्ञानवर्धन होते; (आ) त्यांना उद्यानाबद्दल ममत्व निर्माण होते; (इ) त्यांना झाडे व पर्यावरणाबद्दल ममत्व निर्माण होते; आणि (ई) प्रकल्पांत सामील झालेले लोक हे ज्ञान घरी नेऊन आपल्या घराचे आवार व परिसर सुधारण्यास मदत करतात.

९. परिसरातल्या सर्व वनस्पतींचा अभ्यास करणारे महत्त्वाकांक्षी प्रकल्प या उद्यानाने हाती घेऊन वनस्पतिशास्त्र आणि शहर परिसर या दोन्हींना मोठे फायदे झाले आहेत.

१०. हे उद्यान Greenest Block in Brooklyn यासारख्या अनेक लोकोपयोगी स्पर्धा सतत आयोजित करून लोकांमध्ये आपला परिसर सुंदर करणे व एकंदरीत पर्यावरण सुधारणे हे उद्येश साध्य करत असते.

११. नुकत्याच खुल्या झालेल्या "वॉटर गार्डन" या उद्यानात १८,००० पाणवनस्पती आहेत. पण त्यापेक्षा अजून महत्त्वाचे म्हणजे या विभागाने उद्यानाच्या सर्व ५२ एकरांवर पडणारे पावसाचे पाणी साठवून त्याचा वापर व पुनर्वापर करून उद्यानाची बाहेरून घेतल्या जाण्यार्‍या पाण्याची गरज २२० लाख गॅलन्सवरून ९ लाख गॅलन्स इतकी कमी केली आहे ! या महत्त्वाकांक्षी प्रकल्पाचे "कँपेन फॉर द नेक्स्ट सेंचुरी" असे ब्रीदवाक्य आहे. याची अधिक माहिती या दुव्यावर पाहणे रोचक होईल.

विस्तारभयास्तव इतकेच पुरे. मात्र, वरचे मुद्दे न्यू यॉर्क शहरातल्या शेकडो पब्लिक पार्क्समध्ये कमीजास्त प्रमाणात सतत दिसत राहतात.

अश्या दृष्टीआडच्या सृष्टीची झलक पाहिली तर मग हे उद्यान वर्षानुवर्षे जगातल्या सर्वोत्तम उद्यानामध्ये का गणले जाते याचे गमक समजणे सोपे जाते. याशिवाय, ही दृष्टीआडची सृष्टी माझ्या अनेक कुतुहलाचे निरसन करून जाते, माझ्या ज्ञानात भर टाकत जाते आणि माझा पर्यटनाचा आनंद द्विगुणित करून जाते.

***********************************************************************

(क्रमशः :)

===============================================================================

प्रतिक्रिया

हाही भाग उत्तम. दृष्टी आडची
23 Sep 2016 - 11:44 pm | पद्मावति

हाही भाग उत्तम. दृष्टी आडची सृष्टी अतिशय छान आणि मुद्देसुद.

धन्यवाद !
28 Sep 2016 - 6:20 pm | डॉ सुहास म्हात्रे

धन्यवाद !

धन्यवाद !
28 Sep 2016 - 6:20 pm | डॉ सुहास म्हात्रे

सर्व वाचकांसाठी धन्यवाद !

मनमोहक चित्र व उत्तम माहिती.
28 Sep 2016 - 7:14 pm | रेवती

मनमोहक चित्र व उत्तम माहिती.
धन्यवाद.

दृष्टीआडच्या सृष्टीसकट लेख
28 Sep 2016 - 8:43 pm | अजया

दृष्टीआडच्या सृष्टीसकट लेख आवडला.

जबरदस्त डॉक्टरसाहेब,
28 Sep 2016 - 10:59 pm | खटपट्या

जबरदस्त डॉक्टरसाहेब,
द्रुष्टीआड स्रुष्टीतील सर्व मुद्दे पटले. आपल्या राणिच्या बागेत देखील असे उद्यान करता येइल (काही प्रमाणात आहे वाटते) आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे आपल्या पर्यावरण मंत्र्यांनी (श्री गणेश नाइक) कर्जफेडीसाठी राणीची बाग सरळ विकायला काढायचा प्रस्ताव ठेवला होता. लवकर मंत्रीपदावरून गेले म्हणून बरे नाहीतर आरे कॉलनीच्याही मागे लागले होते म्हणे.

धन्यवाद !
3 Oct 2016 - 11:01 am | डॉ सुहास म्हात्रे

धन्यवाद !

नेतावादी लोकशाही आणि नागरिअकांचा सक्रिय सहभाग असलेली (पार्टीसिपेटरी) लोकशाही यांच्यातील फरक आपल्या लोकांना कळेल तेव्हाच भारत विकसित देश होण्याकडे जोरदार वाटचाल करू लागेल.

"आपण मतांचा चढावा चढवला की मोकळे झालो, आता नेत्याने पावावे व माझा व देशाचा विकास करावा" अश्या मनस्थितीतच आपली बहुतांश जनता सद्या अडकलेली आहे... दुर्दैवाने :(

डोळे निवले.
10 Jan 2017 - 8:09 pm | सूड

डोळे निवले.