शेअरबाजार : 'डिस्काऊण्ट...पहावा मिळवुन' !!!

"चिरंजीव शेअरबाजारांत करियर करणार आहेत म्हणे...." अशी माझ्या (कु)प्रसिध्दीची नुकतीच सुरवात होवु लागलेला, 20 एक वर्षांपुर्वीचा काळ, पोटापाण्याचे काहितरी बघावे या विवंचनेत घराबहेर पडलेला मी टळटळीत दुपार झाल्याने घरी परतण्यासाठी बस स्टॅंड्वर उभा होतो, तितक्यांत माझ्या ओळखीचे एक सदगृहस्थ व त्यांच्या पत्नी सुहास्य वदनाने येताना दिसले. दोघांच्याही हातात एक/एक ड्रायफ्रुटसचा पॅक !!... तो जमाना असे बॉक्स फक्त दिवाळींत मिळण्याचा होता. मी एखाद्या गोलंदाजाने पंचांकडे केवळ औपचारिकता म्हणुन अपील करावे, तसे नुसतेच मान व डोळे हलवुन बॉक्सकडे पहात 'आज काय विषेष??' अशी विचारणा केली. झाSSSले... पानशेतचा प्रलय प्रलय म्हणजे काय असेल..त्याची अनुभुती मला पुढच्या काही वेळांत आली
(नशीबवान आहात तुम्ही, येथे मी तुम्हांला फक्त सारांश सागतोय....) मुद्दा असा होता की हे साहेब काही ठराविक कंपन्याचे प्रत्येकी २ शेअर्स घरातील प्रत्येकाच्या नावे घेत. आणि मग हे आख्खे 'शेअरहोल्डर्स' कुटुंब अशा कंपन्यांच्या पुणे शहरांत होणाऱ्या 'वार्षिक सर्वसाधारण सभेला'(AGM) अगदी न चुकता हजेरी लावे....."सभा ही कोणत्यातरी पॉश ए.सी सभागृहांतच होणार, तास दोनतास छान विश्रांती…..मस्त सरबराई होते,आणि वर अशी सप्रेम भेट मिळते...शिवाय डिव्हीडंड आहेच, तो कुठे जातोय??" श्री काका उवाच. मला उगीचच मेसच्या जेवणाचे आवढण आले की शोधुन शोधुन काढलेल्या मित्र/नातेवाईकांकडे संध्याकाळी उशीरा जाणारे माझे होस्टेलवर रहाणारे मित्र आठवले.
"...बघ, XXXचे मुळ शेअर्स घ्यायला दहा हजार पण नाही लागले, आत्ता मार्केट व्हॅल्यु कैकपट आहे, पुर्वी माझ्या एकट्याच्या नावे होते, आता डि-मॅटची सोय झाल्याने तेच शेअर्स तिघांच्या नावे केले. तेवढीच एखाद्-दुसरी गिफ्ट एक्स्ट्रॉ. उगीच सोडा कशाला?? नाही का..” म्हणुन ते गडगडाटी हसले. काकांच्या या उद्गारांतुन मला मात्र शेअरबाजारांतील गुंतवणुकीचा एक नवा धडा मिळत होता.
एक मात्र आहे,कोणत्या कंपनीची AGM पुण्यांत होते आणि कोणाच्या 'पाहुणचाराचा' दर्जा किती आहे याचा या काकांचा अभ्यास जबरदस्तच होता..
पुढे काही दिवसांनी सुदर्शन कंपनीतील माझे एक वरिष्ठ सहकारी माझ्याकडे आले, त्यांना TELCO मध्ये एक F.D.करावयाची होती. फोर्मवरील 'शेअरहोल्डर्सना अर्धा टक्का जास्त व्याज' ही ओळ पहाताच माझ्या मनांत श्री. काकांचे मौलिक विचार विजेसारखे चमकुन गेले.. 'सर, आपण दोन/तीन दिवसांनी करुयात F.D...." मी म्हणालो. "आधी 02 शेअर्स विकत घेवुन शेअरहोल्डर बनु... दोन शेअर घ्यायला जेमतेम 250 रुपये लागतील, जे ही फुकट जाणार नाहीतच मात्र त्यामुळे आपल्याला पुर्ण डिपॉझिटवर दरवर्षी अर्धा टक्का जास्त व्याज मिळेल.." आयडियेच्या ह्या कल्पनेने माझ्यातला आर्थिक सल्लागार आणि सरांमधला एक गणिती..दोघेही खुष झालो..
'एखादी गोष्ट दोनदा घड्ली ..की ती वारवार घडते Everything that happens once may never happen again. But everything that happens twice will surely happen a third time " असा काहीसा एक सिद्धांत आहे म्हणे, खरे खोटे देवास ठावुक.. पण मला त्याचा प्रत्यय आला. काही कारणाने माझ्या ओळखीच्या एका समव्यवसायी गुजराथी मित्राला भेटायला चर्चगेट्ला गेलो असता पठ्ठ्या 'ताज' मध्ये नाश्ता करावयास गेला आहे असा गौप्यस्फोट त्याने फोनवरुन केला.....त्या काळी अगदी सचिन तेंडुलकरनेही असे करणे धाडसाचे झाले असते तिथे 'ह्याची' काय कथा??.. सहाजिकच मी चक्रावुन गेलो. पुढे अलिबाबाच्या गोष्टीतील कासिमच्या पत्नीला जसे 'भानगड काय आहे?' हे कळल्याशिवाय रहावले नव्हते तसेच माझे झाल्याने मी तो भेटल्यावर हळुच विषय काढला तेंव्हा खुलासा झाला.. "अरे यार, ये इंडियन हॉटेल वाले शेअरहोल्डर्स को 30% डिस्काउंट वाली कुपने देते है....एक बडा 'बकरा' मिला था..सोचा..थोडा ईंप्रेस कर दुं.." थंडपणे तो म्हणाला. ईकडे मी मात्र ‘ह्या ताजचे मालक असलेल्या इंडियन हॉटेलवाल्यांची AGM कुठे होत असेल बरे??' या विचाराने श्री.काका झालो होतो.
दरम्यानच्या काळांत रिलायन्स, अरविंद मिल्स, मफतलाल, रेमंड्स सारख्या कंपन्या त्यांच्या शेअरहोल्डर्सना कंपनी शोरुममधुन खरेदीसाठी 15/20% भरघोस सवलत देतात हे मला पहावयास मिळाले. मला मिळालेली अशी कुपन्स मी कोणा ईच्छुकांस आवर्जुन देत असे आणि ‘नाखुन काट के शहिद होना’’ असा काहीसा वाकप्रचार हिंदीत आहे, त्याचा प्रत्यय घेत असे. ‘हॉकिन्स कुकर्स’ हे आणखी एक नाव मला येथे जोडावे लागेल. ही कंपनीही भागधारकांना तिच्या उत्पादनांवर 20% सवलत देते ज्याचा वापर करुन मी आमच्या संसारातील पहिला फ्युचुरा नॉनस्टीक संच घेतला.
अनेक जगप्रसिद्ध महिलांप्रमाणेच माझ्या कन्येला सतत नवनवीन चप्पल्स,सॅंडल्स वापरायचा सोस आहे. मुलीचे पाय चप्पलांत (तेही निरनिराळ्या) दिसल्याने त्रस्त होतात्सा तिच्या एका वाढ्दिवशी गुरुवर्य श्री. काकांचे आदरपुर्वक स्मरण करुन मी तिच्या व माझ्या डि-मॅट खात्यांत 'बाटा' कंपनीचे दोन दोन शेअर्स घेतले. पाच एक वर्षे झाली असावीत, मला आठवते मला 310 च्या भावाने साधारण 1250 रु.चे आसपास गुंतवणुक झाली. हे 'बाटा'वाले प्रत्येक शेअरहोल्डरला 20% सवलतीची 02 कुपन्स देत असल्याने चप्पल्स पर्सेस ई. 'अत्यावश्यक'(?) खरेदीपोटी मला दरवर्षी किमान 600/700 रुपये डिस्काउंट मिळतो. कंपनी दरवर्षी 60/65% लाभांश देते, आणि शेअरचा भाव वाढतो ते निराळेच (आजचा भाव रु. 525).
शेअर्स का घ्यावे आणि शेअर्सच का घ्यावे अशी भुमिका नेहमीच अहममिकेने मांडणारा मी आज ह्या अशा ‘ऑफ-बीट’ गोष्टींकरता वेळ का दवडतोय असे अनेकांना वाटल्याशिवाय रहाणार नाही. पण एकापेक्षा एक क्लिष्ट कायदे, चक्करदार वाजवुन दर्दी लोकांच्या टाळ्या घेणारे उस्तादही जसे नवीन, शिकावु प्रेक्षकांसाठी तबल्यावर रेल्वेचा, पाउसाचा आवाज काढणे असे सोप्पे प्रकार करतात (आणि त्यात गैर काहीही नाही असे मी मानतो)… तसेच काहीसे हे आहे.
अर्थात उत्तम, ब्ल्यु-चीप शेअर्स मधील दीर्घकालीन गुंतवणुकीची भुमिका केवळ कुपने वा एखादे उत्तम जेवण वा गिफ्ट मिळविण्यापुरती मर्यादित ठेवणे म्हणजे घरांतील असलेल्या ऐतिहासिक तलवारीचा उपयोग कांदे बटाटे भाजी चिरण्यासाठी करण्यासारखे वा दारी असलेल्या कल्पवृक्षापासुन फुकट पाने मिळतात त्यातुन पत्रावळींचा व्यवसाय करण्यासारखे आहे, अगदीच हल्लीच्या भाषेत A.T.M.चा वापर आतील A.C ची थंड हवा अनुभवण्यासाठी करण्यासारखे आहे असे माझे मत आहेच.
आणि हो..महत्वाचे. अशा गिफ्ट/डिस्काउंट कुपन्स देणारी कोणतीही कंपनी म्हणजे अगदी डोळे झाकुन खरेदी करावी अशी उत्तम कंपनी, असे मला बिलकुलच सुचवायचे नाही. किंबहुना बाजारांतील भविष्यकाळांतील भाव वा लाभांश अशा गोष्टींप्रमाणेच ही कुपन्स वा गिफ्ट्स मिळतील याची कोणतीही हमी नसते बरं का. उलट खरेतर हल्ली कंपनी कायद्यान्वये कंपनीच्या वार्षिक वा कोणत्याही सभेत थेट भेटवस्तु वाटण्यावर निर्बंध आहेत. मात्र सवलतीची कुपन्स देण्यावर अथवा सभेस उपस्थित सभासदांचे आदरातिथ्थ्य करण्यावर मात्र असे निर्बंध नाहीत.
तर मंडळी, हे सारे, या लेखाचे, सव्यापसव्य करण्याचे कारण, म्हणजे कालच वाचलेली एक बातमी.
जर्मनीतील प्रख्यात Daimler AG या, जगांतील लक्झरी कार बनविणाऱ्या दुसऱ्या क्रमांकाच्या कंपनीच्या नुकत्याच संपन्न झालेल्या वार्षिक सर्वसाधारण सभेत(AGM) दोन शेअरहोल्डर्समध्ये चक्क बाचाबाची झाली ज्यात कंपनी व्यवस्थापनाला मध्यस्थी करुन दिलगिरी व्यक्त करावी लागली.
….निमित्त होते सभेनंतरच्या Buffet मध्ये कमी पडलेल्या खाद्यपदार्थांचे. जर्मनीत म्हणे अशा सभांनंतर भरगच्च मेनु असलेला ‘अल्पोपहार’ ठेवण्याचा प्रघात आहे, ज्याचा हजारो शेअर होल्डर्स फन्ना उडवतात…येथे sausage चे पाउचेस कमी पडण्याच्या शक्यतेने हा अनावस्था प्रसंग ओढवला..
शेवटी घरोघरी मातीच्याच चुली..दुसरे काय. – प्रसाद भागवत