शत्रुघ्न

>>>राम उदात्ततेचे प्रतीक आहे तर लक्ष्मण बंधुप्रेमाचे, भरत त्यागाचे आणि उदारपणाचे प्रतीक आहे तर शत्रुघ्न निरपेक्ष आणि नि:स्पृह व्रुत्तीचे

अगदी सहमत. लेख आवडला.
रामायण हे काव्य असल्याने त्यात कुणाला किती जागा (तेच हो एक्स्पोजर) द्यायचा हे कवी वाल्मीकिंनी जे ठरवले ते आपण मान्य केले पाहिजे. उगाच अरेरे त्याच्यावर अन्याय झाला असे म्हणण्यात काही अर्थ नाही असे आमचे मत आहे.
बाकी रामाला उदात्त वगैरे म्हटले आहे तेव्हा संभाळून... रामाचे नाव घेतले की पूर्वी भुते पळून जात हल्ली गोळा होतात ;)

शत्रुघ्न उपेक्षित राहिला हे खरंच..
सुमित्रेचं तसंच आहे. कौसल्या रामाची आई म्हणून ओळखली गेली. कैकेयी दशरथाला युद्धात मदत करणारी आणि रामाला वनवासात पाठवणारी म्हणून परिचीत. त्यामानाने सुमित्रेची फारशी ओळख होत नाही.
बाकी माहिती छान दिलीत..!

रंजक व्यक्तिचित्र.
रामायणातील अशीच एक उपेक्षित व्यक्तिरेखा म्हणजे लक्ष्मणाची पत्नी उर्मिला.
नवर्‍यापासून दूर सतत चौदा वर्षे ती अयोध्येत रहात होती.

शत्रुघ्नाबद्दल नविन माहिती कळाली.

उत्तम लेख.

शत्रुघ्नाबद्दल खुद्द रामायण बरेचसे मुग्धच आहे.

लवणासुर वधाची कामगिरी भरत घ्यायला तयार होता पण शत्रुघ्न तेव्हा स्वतःहून पुढे येऊन रामास म्हणाला की भरताने नंदिग्रामास राहून फळमूळांवर गुजराण करून बहुत कष्ट उपभोगिले आहेत तस्मात मी विद्यमान असता त्यांना अधिक कष्ट न द्यावेत. तेव्हा रामाने शत्रुघ्नावर ही कामगिरी सोपवून यमुनातटाकी नवीन नगर वसवण्याचे आदेश दिले.

नगरं यमुनाजुष्टं तथा जनपदान् शुभान् ।
यो हि शत्रुं समुत्पाट्य पार्थिवस्य निवेशने ||

न विधत्ते नृपं तत्र नरकं स हि गच्छति ।
स त्वं हत्वा मधुसुतं लवणं पापनिश्चयम् ॥

बाकी उत्तरकांड हे प्रक्षिप्त आहे असे काहीजण समजतात.

मथुरेचे राज्य त्यानंतर शत्रुघ्नाकडे आणि मग त्याच्या मुलांकडे गेले. लवणासुर वधाने आणि अश्वमेध दिग्विजयाने त्याने मिळवलेले किर्ती अखेरच्या क्षणी त्याच्या पुतण्यांनी त्याला हरवुन त्याच्यापासुन हिरावुन नेली.

हा संदर्भ समजला नाही. नंतर लव कुशांनी शत्रुघ्नाचा पराभव केला होता काय? आणि असल्यास तो कधी?

रामायणात महाभारत शोधू पाहणार्‍या सगळ्यांनाच सलाम!

वाचता वाचता 'शोले' चित्रपटात सांभा ला केवळ एकच ड्वायलॉक दिलाय त्यामुळं सांभाची फार मोठी उपेक्षा झाली असं आठवलं गेलं नि ड्वाळे पाणावले...!

वास्तविक पाहता लक्ष्मणाने जी सेवा रामाची केली तशीच शत्रुघ्नाने भरताची केली. लक्ष्मण रामाची सावली बनुन राहिला तर शत्रुघ्न भरताचे प्रतिरुप बनुन. दोन्ही जुळ्या भावंडांनी निरपेक्षपणे आपल्या सावत्र भावांची सेवा करण्यात धन्यता मानली. परंतु इंद्रजित वधामुळे असेल कदाचित किंवा वनवास भोगल्यानेही असेल पण लक्ष्मणाची प्रतिमा एका वटवृक्षा एवढी मोठी झाली तर शत्रुघ्न त्या वटवृक्षाची केवळ एक सावली बनुन राहिला. लक्ष्मणाच्या मृत्युनंतर रामापाठोपाठ भरतानेही जलसमाधी घेतली तसे कायम त्या दोघांबरोबर सावली सारखा राहिलेला शत्रुघ्नही सरयूत विलीन झाला. बंधुप्रेमाचे याहुन उदात्त उदाहरण इतिहासात नाही.

राम उदात्ततेचे प्रतीक आहे तर लक्ष्मण बंधुप्रेमाचे, भरत त्यागाचे आणि उदारपणाचे प्रतीक आहे तर शत्रुघ्न निरपेक्ष आणि नि:स्पृह व्रुत्तीचे. त्याच्या या नीरक्षीरसमान वृतीला सलाम करण्यासाठी हा लेखनप्रपंच.

क्या बात हे
मान गये उस्ताद

इतिहास मोठा क्रूर आहे. काही लोकांना त्याने देव पदी पोचवले तर काही जणांना उपेक्षेने मारले. ज्याव्यक्तिरेखांची इतिहासाने उपेक्षा केली त्यांत शत्रुघ्नाचे नाव फार वरती आहे. >>> अहो हा काही इतिहास नाही, कवि कल्पना आहेत, त्यामुळे हीरो हिरोईन आणि व्हीलन ला च फूटेज मिळणार.

अहो हा काही इतिहास नाही, कवि कल्पना आहेत, त्यामुळे हीरो हिरोईन आणि व्हीलन ला च फूटेज मिळणार.

माश्री . वल्ली या बाबतीत खुलासा करतीलच

शत्रुघ्न म्हटल्यावर मात्र आपल्या डोळ्यासमोर "खामोश" "जली को आग कहते है बुझी को राख कहते है" वगैरे म्हणणारा शत्रुघ्न सिन्हा येतो. (तोच तो सोनाक्षी सिन्हा चा बाप. काही वर्षांनी तो केवळ दगडीचा बाप म्हणुनच देखील ओळखला जाउ शकतो. द्गडी म्हणजे सोनाक्षी. अंदर की खबर आहे की तिचे मूळ नाव सोनाक्षी नसुन 'स्टोना'क्षी आह'. तिच्या डो़ळ्यात आणि दगडात एकच भाव असतात. कधीकधी दगडही सुंदर दिसतो तशी स्टोनाक्षीही सुंदर दिसते. साम्यस्थळे एवढ्यात संपतात. बाकी दगडाचा अपमान करण्याचा काही हेतू नाही. असो. विषय बदलला. त्या शत्रुघ्नाचे दुर्दैव. लेखाचा विषय आहे शत्रुघ्न आणि लिहितो आहे सिन्हांच्या दगडीवर.)

हे मात्र पटलं.. सुंदर, नेटका लेख..

लेखन अवडले

शत्रुघ्न हया उपेक्षित व्यातीरेखेवर समर्पक लिहिले आहे.

उपेक्षितांच्या समस्या सा-या बाकी काय?

मस्त लिहिले आहे.

राम उदात्ततेचे प्रतीक आहे तर लक्ष्मण बंधुप्रेमाचे, भरत त्यागाचे आणि उदारपणाचे प्रतीक आहे तर शत्रुघ्न निरपेक्ष आणि नि:स्पृह व्रुत्तीचे....

शत्रुघ्न ह्या व्यक्तिरेखेबद्दल आजवर कुठेच कधी लिखाण झाल्याचे स्मरणात नाही...अजून काही माहिती किंवा संदर्भ असतील, तर वाचायला आवडतील.

आजच्या आधुनिक काळात अशीच एक भावंडाची जोडी भारतात प्रसिद्ध आहे ,
प्रियांकाने मोठ्या मनाने स्वतःकडे चालून आलेले राज्य नाकारून आपल्या भावास संधी दिली तिच्यात अनेकांना तिच्या आजीचे प्रतिबिंब दिसते.

जेव्हा जेव्हा तिचा भाऊ उत्तरेत किंवा दक्षिणेत दिग्विजय करायला निघतो ,
तेव्हा त्याच्या पाठीशी ती सावली सारखी उभी असते ,

नेहमीप्रमाणेच मृत्युंजयाकडून आणखी एक छान लेख!

"स्टोनाक्षी " मार्मिक!

आणि लेखाबद्दल म्ह्णाल तर सिर्फ् "मृत्युंजय ये नाम ही काफी" असं म्ह्णाव लागेल. सुंदर माहिती.

लेख आवडला. भलताच रंजक झालाय. काही ठिकाणी आजची स्टोनाक्षी आणि कालचा शत्रुघ्न यांचे संदर्भ आलेत तसेच मलाही काही आठवले. रामायण आणि महाभारतातल्या फारच मुख्य समजल्या जाणार्‍या गोष्टी माहित आहेत. त्यापलिकडे नाही. पूर्वी रामायण, महाभारत वाचले किंवा घरात ठेवले की तसेच आपल्या घरातही घडते असे मानायची पद्धत होती वाटतं. आम्हाला कधी हे प्रकार फारसे वाचायला मिळाले नाहीत. सगळे आपले ऐकीव.

छान लेख.

आमच्या बिचार्‍या सोनाक्षीला उगाच नसत्या वादात खेचल्याबद्दल निषेध. लेख चांगला झाला आहे.

पण बहुदा त्याने सर्व सुखांचा उपभोग येथेच्छ घेतल्याने "जाणकारांना" ते खुपले नसावे म्हणुनच त्याला...

तो बिचारा दुर्लक्षित वगैरे वगैरे अजिबात ठरत नाही...म्हटलं तर ते सतयुग होतं.. रामाच्या काळचं मग.. सर्व सोयिसुविधा, पत्नि, वडीलधारे, सत्ता, पद, संपत्ति हाति असताना त्याचं ताळतंत्र सुटलं नाही म्हणु कौतक करायचं म्हटलं तरी त्यासाठी तो कलियुगात हवा होता.. पण ते पण नाही मग त्याच कर्तुत्व कलियुगात प्रेरणादायी वाटणे कितीही चुक नसले तरी असं करणे म्हणजे सिंहाने चक्क शिकार केल्याबद्दल अप्रुप वाटुन घेणे न्हवे काय ?

छान लेख. लवणासुर वधाबद्दल माहिती होती (लहानपणी चांदोबा मध्ये वाचल्याचे आठवतेय). पण मी आजपर्यंत भरत आणि शत्रुघ्न हेच सख्खे जुळे भाऊ होते असं समजत होतो. गैरसमज दूर केल्याबद्दल धन्यवाद. एक शंका की अशी समजूत का झाली असावी? कदाचित काही साहित्यामध्ये असा चुकीचा संदर्भ आला असावा. जाणकारांनी प्रकाश टाकावा ही विनंती.

छान लेख बरिच नवीन माहिती समजली. अशाच फारशा परिचीत नसलेल्या व्यक्तिरेखांवर वाचायला आवडेल.

मस्त लेख!! आवडला!!!
:)

याबद्दल पाठभेद आहेत. तो कैकेयीचा मुलगा होता असेच मला लहानपणी सांगितल्या गेलेल्या रामायणात होते, पण तो सुमित्रेचा मुलगा होता असे अनेक ठिकाणी वाचले किंवा ऐकले आहे. बहुधा तुलसीदासांच्या रामचरितमानसमध्ये तसे असावे.
त्याला वनवास घडला नाही, तो पर्णकुटीमध्ये न राहता राजवाड्यातच राहिला वगैरे पाहता त्याचे काही बिघडले नाही असे दिसते.