भारतीय राष्ट्रवाद, जे एन यु, भारतविरोधी घोषणा आणि देशद्रोह (भाग १)

१) पौराणिक इतिहासांना अधिकृत इतिहास म्हणून स्विकारणे जड जाते म्हणून त्यावर मी भर देत नाही परंतु अश्वमेध यज्ञांचे (खखोदेजा पण एक राजकीय संस्कृतीचा अंशाची शक्यता म्हणून पाहता येईल -परशुरामाचे पृथ्वी जिंकणे, राम,अगस्त्याचे दक्षिणेत का काय येणे इत्यादी कथा कथा म्हणून बाजूस ठेवल्या तरी त्या मिथ्सचा मानसिक प्रभावही नाकारता येत नाही) अधिक उल्लेख असावेत ज्यात घोडा वर्षभरासाठी का काय सोडला जाई (जाणकारांनी दुरुस्त्या सुचवाव्यात) तो वर्षाभरात जिकडे जाईल तेवढा भूभाग जिंकला जाई. या अश्वमेध प्रकारात कितीही वर्णन केले तरी त्या काळात पूर्ण भारतभराची भूमी जिंकली गेली असे म्हणणे कठीण असावे पण यशस्वी राजाचा अश्वमेधाचा घोडा ज्या कोणत्या दिशेने गेला तेवढी एकसंघता येत असणार आणि बर्‍या पैकी फ्रीक्वेन्सीने बदलत असणार. म्हणजे वेगवेगळ्या भारतातीलच वेगवेगळ्या टोकाच्या राजांच्या खाली जगण्याचे जमवून घेण्याचे कौशल्य आणि संस्कृती राजघराणी आणि भारतीय समाजात वसत असावी असे म्हणता येईल का ?

२) हस्तिनापूर अथवा दिल्लीचे पूर्ण भारतावर प्रत्येकवेळी राज्य नसले तरी मुख्य प्रभाव अगदी पौराणिक काळापासून हस्तिनापूर अथवा दिल्लीचा होता हे खूपही डाऊनप्ले करता येत नाही.

३) भारतास गणराज्य -लोकांनी चालवलेल्या अथवा लोकांचा प्रभाव असलेल्या राज्यांची सवय होती- याबाबत जाणकार अधिक प्रकाश टाकतील पण मला गौतम बुद्धाच्या संन्यासपुर्व कथा लोकशाही प्रभावाच्या दृष्टीने पुरेशी रिलायेबल वाटते अर्थात जाणकार अधिक सांगू शकतील

१) राजकन्यांच्या भारतभरच्या राजकुमारांना बोलावून अथवा ठरवून स्वयंवरे हॉण्याची आणि राजा राजांचे भारतभरात परस्पर नाते संबंध चालत आले असावेत असे म्हणता येते.
२) बर्‍याच वेळा एकाच राजाचा एकछत्रि अंमल नसलातरीही इमिडीएट अथवा एक्सटेंडेड परिवार राजघराण्यांचे राज्य अ‍ॅड केले तर राजपरिवारांचा प्रभाव अधिक मोठा दिसू शकतो.

विष्णूपुराण काय म्हणते किंवा रोमन साम्राज्याचा इतिहास काय म्हणतो यावर आजच्या जगाच्या राष्ट्रांची नावे किंवा सीमा ठरत नसून आजच्या जागतिक राजकीय परिस्थितीत आजच्या घडीला ज्या सीमा मान्य आहेत त्यावरून त्या ठरतात. पूर्णविराम.

१) उपरोक्त धागा लेखात भारताची सांस्कृतीक एकात्मता सॉलीड अंडर प्ले होते आहे. वस्तुतः राजे लोक वरच्यावर आपापसात लढत राज्यांच्या सीमा बदलत त्याच्याशी सामान्य जनतेचे देणे घेणे प्रत्येक वेळी असेच असे नव्हे, पण राजकारणेतर भारतीय संस्कृती हि एकसंघ होती.
२) मी सांस्कृतिक म्हणतो काही जण धार्मिक म्हणतील, कुंभमेळे, यात्रा, आणि काशी यात्रेचे विशेष महत्व होते ज्यातून सांस्कृतिक देवाण घेवाणीचा एक भाग होत होता.
३) अध्यात्मिक विचारांचे पुरस्करते अखंड भारतात कुठून कुठे भ्रमण करतील याचा नेम नसे पण पूर्ण भारतीय उपमहाद्वीप वेगवेगळे विचारप्रणाली घेऊन पिंजून काढला जात असे त्यात अध्यात्मिक वैचारीक आणि सांस्कृतीक प्रभाव अखंड भारतावर पडत.
४) भारतातील अनेकानेक आदीवासी जमातींचे स्वरुप भटक्या जमातींचे होते ज्यात मुंडा ते धनगर ते बंजारा ते डोंबारी सांगण्याचा उद्देश आजच्या भाषेत मनोरंजन आणि कलापथकांचेही भारतभर भ्रमण असे. व्यापारी वर्गांचेही भारतभर भ्रमण असे.
५) असंख्य सांस्कृतिक गोष्टी, विश्वास आणि मिथके अखंड भारताच्या या टोकापासून त्या टोका पर्यंत पसरलेली आढळतात मग त्यात कुंकू,बांगड्या,मेंदी,रांगोळी,दिवे लावणे,सण,उत्स्व,संगित,नृत्य, शाक्त शैव असोत अथवा जैन अथवा बौद्ध अनेकानेक मिथके देशाच्या एका टोका पासून दुसर्‍या टोका पर्यंत दिसतात. गुढीसारख्या काठीपूजा आणि बगाड परंपरा मुलतः वैदीक पूर्व असाव्यात, आई हा शब्द एकदम आसामी आणि मग मराठी भाषेत एकाच अर्थाने येतो हे सांस्कृतीक एकतेच्या दीर्घ परंपरे शिवाय घडले असेल का ? उत्तर आणि पुर्व भारतात काली म्हणतात महाराष्ट्रात काळूबाई म्हणतात, वैदीकांनी मुर्तीपूजा हा त्यांच्या तत्त्वज्ञानाचा भाग नसतानाही सामावून घेतल्या मुळे अनेक परंपरा वैदीकांच्या वाटतात पण त्या मुलतः वैदीक पुर्व काळापासून समस्त भारतात चालत असाव्यात मग त्यात शितला देवी उत्तर ते दक्षीण सर्वत्र दिसते. दत्तसंप्रदाय नाथ संप्रदाय किती म्हणून संप्रदायांचे अनुयायी भारतभर वावरले आहेत, गुरुनानकांनी अर्धा भारत पालथा घातला त्यांचे शेवटचे गुरु महाराष्ट्र कर्नाटक आदी भागात पोहोचले, महानुभाव पंथ पंजाबातही आहे हे आम्ही विसरूनच जातो, नामदेव महाराष्ट्रातून पंजाबात गेले सांस्कृतिक देवाण घेवाणीची किती म्हणून उदाहरणे देता येतील
४) उपरोक्त धागा लेख परकीयांच्या आणि भारतास एकसंघ बघु इच्छित नसलेल्यांच्या भारताचे केवळ राजकीय तुकडे बघु इच्छिणार्‍यांच्या थेअरीने प्रभावित नाहीना अशी प्राथमिक साशंकता वाटते.

१) शुचिता, पावित्र्य, पातिव्रत्य इत्यादी संकल्पनातील मिथके आजच्या घडीला कुणाला आवडोत अथवा न आवडओत त्यांचे प्रभाव संपूर्ण भारतीय उपखंडात एकसारखे होते सती सारखी प्रथा वाइट होती हे खरे पण राजस्थान ते पश्चिम बंगाल आधुनिक दळणवळणाच्या साधन नसलेल्या काळासाठी केवढे मोठे अंतर आहे ते ! तसेच जातीयता आणि वर्णवाद म्हणजे प्रथा परंपरा चांगल्या असोत अथवा वाइट असोत पण सांस्कृतिक एकसंघतेच्या परिचायक नव्हत्या असे कसे म्हणता येईल ?
२) उदाहरणार्थ वर्मा हे क्षत्रिय आडनाव पश्चिमेच्या उत्तरेच्या मध्यभारत्तातल्या ते केरळपर्यंतच्या राजांच्या आडनावात आढळते -आणि राजपरिवारांच्या एक्स्टेंडेड फॅमिलीज बद्दल मी आधी ही लिहिले आहे- महाराष्ट्रातील मराठा समाजातील असंख्य आडनावात कुठे राजस्थानी कुठे दाक्षिणात्य कुठे पुर्वेच्या आडनावांशी सरमिसळ दिसते. चांभार ते ब्राह्मण अशा अनेक तत्कालीन व्यावसायीक जाती भारतभर पसरलेल्या होत्या. तथाकथीत डाव्यांनी स्वतकडेच पाहीलेतर कम्युनीस्ट आयडीऑलॉजी येण्याच्या आधी पासून केरळ ते बंगाली कितीतरी सांस्कृतिक संबंध आणि आंतरभाषिक विवाहांची बर्‍यापैकी उदाहरणे असावित.
३) अज्ञात इतिहासाचा अंदाजा जसा भाषांवरून येतो तो गावांच्या नावांवरून येतो कारण बहुतांश गावांची नावे गाव/वसती पहिल्यांदा वसताना पडत असतात, मी स्वतः भारतातील महाराष्ट्रातील असंख्य गावांची नावे आसाम ते सिंध काश्मिर ते कन्याकुमारी अनेक राज्यांच्या याद्यातून तपासली आहेत आणि बहुतांश गावांची नावे भारताच्या या टोका पासून त्या टोका पर्यंत आढळतात
४) अगदी देवयानी खोब्रागडेला आमेरीकेतल्या वागणूक खटकते तेव्हा तामिळनाडू ते काश्मिर नव्हे पुर्व ते पश्चिम भारतच नव्हे पाकीस्तानी लोकांची सुद्धा एकसारखी भावना असते त्या मागे केवळ आमेरीकेचा विरोध नसतो आम्हा सर्वांची मुळ विचार प्रवृत्ती एकसारखी आहे हे कारण असते.
५) पाकीस्तानातील अँंथ्रॉपॉलॉजीस्ट सुद्धा धर्म बदलला तरी विवीध सांस्कृतिक प्रभाव कसे टिकून राहीले याचे साद्यंत वर्णन करतात.

अशी किती म्हणून सांस्कृतिक एकसंघतेची उदाहर

१) राष्ट्र म्हणजे समाजमन हि या धागा लेखकाची व्याख्या असेल आणि सामान्य भारतीय उपमहाद्वीपातील समाजमनाची संस्कृती वर विवीध प्रतिसादातून मांडल्या प्रमाणे एकसंघ असेल तर भारतीय समाजमनाची राष्ट्रीयता आधी पासूनच अस्तीत्वात होती असा त्याचा अर्थ होतो किंवा कसे ?
२) पाकीस्तानी इतिहासकारपण पेशव्यांनी दिल्लीचे तख्त उलथवण्याचा विचार केला नाही, १८५७ उठावा मध्ये दिल्लीच्या बादशहास पुन्हा नेऊन बसवले याची सकारात्मक दखल घेतात आणि धागालेखक समाजमनात एकराष्ट्रीयता १९४७ पुर्वी नव्हती ? नवा शोध कमाल आहे !!
३) लाल बाल पाल देशाच्या तीन टोकाला स्वदेशीचा आग्रह धरत होते जनता त्यात सहभागी होत होती तेव्हा स्वदेशीचा अर्थ पंजाबात वेगळा, महाराष्ट्रात वेगळा बंगालात वेगळा होता का काय ?
४) भारतातले वेगवेगळे क्रांतीकारी फाशीवर जाताना केवळ त्यांच्या त्यांच्या भौगोलीक भागासाथी फाशीवर जात होते का काय ? सुभाषचंद्राची आझाद हिंद सेना तुकड्या तुकड्यांच्या भारतासाठी परकीयांशी लढली नसावी.
५) विवेकानंदांनी स्वतःचे कार्य चालु करण्यापुर्वी अखंड भारत प्रवासकरत केवळ मी संन्यासी आहे हे सांगून स्वतःचे नावही न सांगता समजावून घेतला
६) महात्मा गांधींना भारतात वापस आल्यावर गोपाळकृष्ण गोखल्यांनी (नावाबाबत चुभूदेघे) राजकारण हा उद्देश डोक्यात न ठेवता संपुर्ण भारत फिरून समजून घेण्यास सांगितला आणि त्यांनी तसे केले.
७) -स्वातंत्र्य पुर्व काँग्रेस विषयी सध्याचे आकस बाजूला ठेऊन समजून घेतले तर -महात्मा गांधींचा राष्ट्रवाद स्वातंत्र्यासाठी स्वातंत्र्य मागणारा नव्हता, सामान्य जनतेसाठी स्वातंत्र्य मागणारा होता त्यांनी काँग्रेस कार्यकर्त्यांना खेड्यापाड्यात जाण्यासाठी सांगितले त्यांचे कार्यकर्ते खरोखर खेड्यापाड्यात जात होते स्वातंत्र्य मिळाल्या नंतर अगदी डाऊन ट्रोडन साठी त्यात काय असेल नव्या राज्याचे स्वरुप कसे असेल हे जनतेस समजावून सांगितले जात होते हे तेव्हाचा इतिहास बारकाईने अभ्यासल्यास लक्षात येईल आणि धागा लेखक म्हणताहेत कि समाज मनात राष्ट्र ही भावना स्वातंत्र्यापुर्वी जागृत करण्यासाठी काहीच केले गेले नाही. -आताच्या काळातली माध्यमे शिक्षण त्याकाळातली समाजमन घडवण्यातली मेहनत सांगण्यात कमी पडत असेल - किंवा तुमच्या अपेक्षेला प्रमाणे परिणाम तुम्हाला जाणवत नसतील त्याची कारणे इतरत्रही असू शकतात - पण समाजमन घडवण्याचे कष्ट घेतले नव्हते स्वातंत्र्य मिळाल्या नंतर जनतेला काय मिळणार आहे हे जनतेला माहित नव्हते असे नसावे.
८) गांधी-नेहरुंचा आणि काँग्रेसच्या राजकीय राष्ट्रवादाचा आधार निश्चितपणे सांस्कृतिक होता, आसेतू हिमाचल एवढाच मर्यादीत होता. या राष्ट्रवादाची मर्यादा इतकी सुस्पष्ट होती कि कॉंग्रेसच काय तत्कालीन संघानेही श्रीलंकासुद्धा भारतास जोडून घेण्याचा स्वप्नातही विचार केला नसावा -उलटपक्षी न्याय्य तत्वावर वसुधैवकुटूंबकम ची जी काही रचना अस्तीतात येईल त्यात सर्व -राष्ट्रवाद बाजूला ठेऊन भारत मानसिक दृष्ट्या नेहमीच तयार राहीला आहे- आपल्या सांस्कृतिक एकसंघ राष्ट्रातील लोकांच्या हिताची बाजू घेणे गुन्हा कसा काय होऊ शकतो ? महात्मा गांधी भारतीय राष्ट्रवादाबद्दल म्हणतात माझ्या संस्कृतीसाठी लोकांच्या हित आणि विकासासाठी आम्हाला राष्ट्रवादाच्या भितींची गरज आहे पण आमच्या घराच्या खिडक्या देवाण घेवाणीसाठी उघड्या असतील- संघीय धर्माधिष्ठीत राष्ट्रवादाचा मी समर्थक आहे असे नाही, त्यांनी हिटलर आणि इझ्राएलचे प्रतिक्रीयावादातून क्तीही गुण गायले तरीही हिंदू त्याला धर्मही म्हणता येतनाही त्याचे तत्वज्ञानच इतपत व्यापक नक्कीच आहे की तुम्ही उपासना कोणत्याही पद्धतीने करा त्यावर कसलेच बंधन नाही म्हणजे उपासकांनी कितीही नॅरोमाईंडेडाणा केला तरिही मुळातच तत्वज्ञात बर्‍यापैकी उदार आहे त्यात समस्या नव्हत्या असे नाही कुठलेही परंपरावादी सहज बदलत नाहीत पण पुरोगामी चळाळींना कुरकुरत का होईना स्वतःस परंपरावादीही भारतात स्वतःसातत्याने बदलत पुरोगामीत्वाचे एकेकपाऊल अल्पशा उशीराने का होईना स्विकारताना दिसतात, अरबस्ताना प्रमाणे तुम्ही इथे अचानक काळाच्या मागे जाल असा कितीही बागुलबुवा उभ केला तरीही तसे होणे सहज शक्य नसावे - तरीही भारतीय राष्ट्रवादाला हिरहिरीने आक्रमक स्वरुप नकारात्मक रंगात रंगवण्याचा सातत्याने प्रय्तन का केले जातात तेव्हा त्यातील अंतस्थ हेतु शंकास्पद होतात.

एकाकडून घेतलेल्या भूभागाबद्दल ब्रिटीश वाटाघाटी करत होते दुसऱ्याशी.

स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर ते रिपब्लिक म्हणजे गणराज्यच असणार आहे, समतेच तत्व त्यात अध्यार्‍हुत असणार आहे कारण गांधीअन स्वातंत्र्य लढ्याची संकल्पनाच स्वातंत्र्य विथ अ परपज अँड परपज इज बेनीफीट ऑफ द कॉमन मॅन हे अत्यंत सष्ट होते काँग्रेसी असोत वा काँग्रेसेतर बहुसंख्य राजकीय पक्षांची राजेशाही पुन्हा आणणे नाही या बाबत सहमती होती, या विषयाची फारशी साशंकता कल्पनेच्या राज्यात रमलेल्या दोनचार राजांच्या पलिकडे कुणाच्याही मनात त्याही काळात राहण्याचे काहीही कारण नव्हते. अगदी मुस्लिम लिगलाही गणराज्यच अभिप्रेत होते त्यांनी पाकीस्तानातही संस्थानिकांचे विलिनीकरणच केले. बहुतांश संस्थानिकांनी विलिनीकरणच्या वेळी फारशी खळखळही केली नाही सैनिकी दृष्ट्या त्यांना ते शक्यही असणार नव्हते, आणि संस्थानी जनतेचाही ओढा स्वच्छपणे लोकशाही राज्यव्यवस्थांकडे होता. तसे नसते तर १८५७ प्रमाणे उठाव दिसले असते दोन-चार अतीशहाण्या संस्थानिका शिवाय इतर कुणी प्रयत्नही केले नाहीत आणि दोनचा अती शहाणे भारतात असो का पाकीस्तानात त्यांची विलिनीकरणे करवली गेली तत्कालीन संस्थनीय जनतेस लोकशाहीचीच आकांक्षा होती.

भारतीय राज्यघटने रुसवे फुगवे काढण्यापुरते काही राज्यांना कधी मधी अधिक माप मिळते पन सर्व घटक राज्यांना सर्वसाधारन पणे राज्यघटनेच्या माध्यमातून विकासाच्या समान संधी उपलब्ध आहेत. परकीय गुप्तहेरसंस्थांच्या आहारी स्वातंत्र्यलढ्याचा इतिहास आणि राज्यघटना नीट न शिकलेल्या लोकांना फितवले जाते आहे हे दुर्दैवी आहे.

अलेक्झांडर असो इराण असो अफगाण असो अथवा ब्रिटीश, भारतातील अनेक छोट्या छोट्या राज्यांमुळे परकीय आक्रमणांना तोंड देणे कठीण गेले हा इतिहास सर्व राजकीय दृष्टीकोणांच्या नेत्यांपुढे स्पष्ट होता - त्यामूळे मुस्लिम लिगचा आगाऊपणा सोडला तर - सर्वसाधारण पणे सर्व नेत्यांचे देशाच्या भावी एकसंघतेच्या गरजे बाबत आणि एकात्मतेच्या गरजे बाबत सर्व साधारण सहमती राहिलेली होती.

मी वर नमुद केलेल्या बर्‍याच बाजु धागा लेखकाच्या विश्लेषणातून निसटल्या असाव्यात म्हणून त्यांचे लेखन तथ्य आणि तर्कसुसंगतेच्या निकषावर कितपत टिकते या बाबत दाट शंका आहेत आणि म्हणून धागा लेखाशी आमची असहमती

माहितगारजी, जम्पिंग ऑन द कन्क्लुजन म्हणतात ते हेच. अजून मोरेंनी त्यांना काय म्हणायचे आहे हे पुर्ण मांडलेही नाही त्याआधीच आपण त्यांना काय म्हणायचे आहे हे सांगुन मोकळे झालात, त्यावर आपले प्रति-विचार मांडून टाकलेत. अतिघाई संकटात नेई.

शेषराव मोरे साहेबांचे हे चारही लेख अतिशय उत्कृष्ट आहेत. अभिनिवेश रहित, तथ्याधारित लेखन.
http://www.loksatta.com/sampadkiya-category/sanskrutsanwad/

दोन्ही मोऱ्यांच्या पुढच्या लेखांच्या प्रतीक्षेत.

माहितगारांचे टायर दुरूस्तीचे दुकान असावे असा संशय येतोय :)
धागा खिळे टाकून पंक्चर केलात की!!आता दुरुस्तीला लेखकाला तुमच्याकडे येणे आले :)

मोरेसर, अतिशय छान लिहिलंय…
पुढच्या भागाच्या प्रतीक्षेत…

राजांनी स्वातंत्र्य लढा केला नव्हता. तो केला होता जनतेने. त्यामुळे एकाकडून घेतलेल्या भूभागाबद्दल ब्रिटीश वाटाघाटी करत होते दुसऱ्याशी. शेवटी १५ ऑगस्ट १९४७ ला एक मोठा भूभाग ब्रिटीश साम्राज्यातून मुक्त होत एक देश म्हणून प्रस्थापित झाला. महामानव बाबासाहेबांच्या अध्यक्षतेखाली, जगातली सर्वात मोठी अशी लिखित स्वरूपातली राज्यघटना तयार झाली होती. पण तिचे मर्म लोकांना कळायचे बाकी होते.

आणि इतिहासात नेहमी पाहतो, राज्ये / राजेशाही / सामंतशाही, ह्या धर्माला हाताशी धरून, स्वतःचा कंट्रोल जनतेवर ठेवतात. (उदा. राजा हा देवाचा अवतार आहे, अश्या समजुतीना बळ देणे ), राजेशाही / सामंतशाही यांना स्वतःचा उदो उदो व्हावा म्हणून धर्ममार्तंडाना स्पॉन्सर करत असतात. (युरोपातील राजेशाह्या चर्चला स्पॉन्सर करायचे ते अश्याच साठी)

एकाकडून (राजे / सामंत) घेतलेल्या भूभागाबद्दल ब्रिटीश वाटाघाटी करत होते दुसऱ्याशी (जनतेच्या प्रतिनिधीशी).

म्हणजेच राजे /सामंतशाही लोकांच्या, मानसिकते नुसार, महात्मा गांधीजींमुळे राजसत्तेचा कंट्रोल जनतेच्या हाती गेला, त्यामुळे सामंतशाही लोकांना महात्मा, त्यांचे शत्रू वाटले गेले असतील, तर आश्चर्य वाटायला नको.
याबाबतीत तुषार गांधी यांनी केलेले वक्तव्य पहा.

गांधी हत्येसाठी वापरण्यात आलेले पिस्तूल ग्वाल्हेर येथून मिळाले होते. ग्वाल्हेरचे जिवाजीराजे शिंदे यांचा एडीसी असलेल्या ए. ए. वैद्य यांना मिळलेली इटली मेडचे हे पिस्तूल होते. हे पिस्तूल कुणी उपलब्ध करून दिले? या पिस्तूलला फॅसिस्ट स्पेशल म्हणून ओळखले जात होते. ही बाब कपूर आयोगातून समोर आली आहे.

धागा आणि लेखक सुस्थळी पडले असे म्हणायला आता काही हरकत नाही. :)
शुभेच्छा. आवडेल आता वाचायला.

भारतात इंग्लड मध्ये शिकेल्या भारतीय पुढार्यांनी भारतीय स्वातंत्र्याची लढाई लढली , तेव्हा एक देश म्हणून भारत कसा असावा ह्या बद्दल च्या अनके संकल्पना ह्या त्या लोकांनी परदेशातून घेल्त्या
सेकुल्यार ते लोकशाही भाषा स्वातंत्र्य ते भारतीय कायदे जे बहुसंख्य जुनाट असून बदलले पाहिजे
दुर्दैवाची गोष्ट अशी कि स्वतंत्र भारतात लोकशाहीत सत्ताधारी पक्षाला अनेक दशके प्रबळ विरोधी पक्ष नव्हता ह्याचे त्यांना फावले.
स्वातंत्र्य मिळालेल्या दिवशी भारतात ठिकठिकाणी धार्मिक दंगे चाली होते तर आतच्या पाकिस्तान व बांगला देश मध्ये हिंदूचा सरसकट नरसंहार चालला होता त्यावेळी आम्ही धर्म निरपेक्ष आहोत पाकिस्तान संकल्पना आम्हाला मान्य नाही हे
गांधी नेहरू ह्यांनी ठर्वेलेले धोरण पुढे जिन्हा ह्यांच्या हिंसेच्या धोरणापुढे फिके पढून पाकिस्तान निर्मितीला मान्यता दिली
ही मान्यता दिली तेव्हा खरे तर आपल्या धर्मनिरपेक्ष तत्वांना त्यांनी तिलांजली दिली.अशावेळी उरलेल्या भारताला परत धर्म निरपेक्ष च्या खुंटीला बांधण्याचे पातक ह्या लोकांच्या हातून घडले
त्यावेळी लोकांच्या ह्या विषयावर मतदान करण्याचा अधिकार असता तर त्यांनी धर्मनिरपेक्ष ह्या तत्व्याला मान्यता दिली नसती
कारण त्यावेळी सुद्धा व आजही ह्या संकल्पनेशी पुरेशी माहिती खेड्यातील व शहरातील लोकांना माहिती नाही
अनेकांना माहिती आहे पण मान्य माही
ह्यातून धर्मनिरपेक्ष आपण नावापुरेते
आहोत व राष्ट्रावाद्द त्यावर प्रतिसाद दुसर्या भागात जर तो आला तर ,,,
आपले पंचतारांकित नगरीत स्वागत आहे

भारत सांस्कृतिक दृष्ट्या एक नव्हता ना तो राजकीय दृष्ट्याही एक नव्हता. तस्मात भारतीय गणराज्याचे तुकडे करावे आणि आमचे पुण्याचे राज्य आम्हाला परत द्यावे.
:)

वाचतोय. उत्तम लेख अन प्रतिसाद.