नर्मदा परिक्रमा - पुस्तकांची एकत्रित माहिती

>>> पण आता मात्र बरीच सोपी केली गेली आहे
सोपी?? सोपी म्हणजे तेथील मार्गावर काही सोई सुविधा केल्या, चढ कमी केले गेले, सोपे मार्ग काढले असे म्हणायचे आहे काय तुम्हाला?
अन आता तर मुळीच करू नका. मी देखील दोन फेर्‍या केल्या आहेत. अगदी वेड्यांचा बाजार असतो त्या वेळी. सगळी तरूणाईतील मुले धांगडधींगा घालत रस्त्याने जात असतात. रस्त्यातली शेते उध्वस्त करतात. व्यसन करत जातात. पोरीबाळी तर अजीबात नेवू नये असली परिस्थिती. गर्दी म्हणाल तर रस्त्याने चालताही येत नाही. एकदा रस्त्यात काठ्या विकणार्‍या आदिवासीच्या काठ्याच पळवल्यानं गुंड पोरांनी!

येथेही हेच लिहीले होते.

हां श्रावणात त्रंबकला निसर्ग भरभरून दान देत असतो. त्याचा आनंद घ्यायचा झाल्यास ही फेरी तिसर्‍या सोमवारी न करता पहिल्या, दुसर्‍या सोमवारी करावी. भक्तिभाव मनात असेल तर ठिकच पण असाही निसर्गाचा भरभरून आनंद जरूर मिळतो.

गोनिदांनी पूर्ण प्रवास केलेला नाही, त्यांनीच हे नोंदवलेले आहे. कुंटे, भारती ठाकूर आणि इतरांनी केलेला आहे. गोनिदांचे पुस्तक हे परिक्रमेवरचे पुस्तक म्हणता येणार नाही, तर एक - मानवी भावनांचे चित्रण करणारी कादंबरी - परिक्रमेची पार्श्वभूमी वापरली आहे, ज्यामुळे भावनिक विरोधाभास उठून दिसतो - म्हणता येईल, हे वैयक्तिक मत. कादंबरी सुरेख आहे ह्याबद्दल दुमत नाही.

बाकी कुंटेबुवांनी साधनामस्त, नित्यनिरंजन आणि धुनी ही पुस्तकेदेखील लिहिलेली आहेत.
पण परिक्रमांपेक्षा साधना मार्गावर त्यात जास्त लेखन आहे.
जगन्नाथ कुंटे नर्मदे हर हर साठीच जास्त प्रसिद्ध आहेत. त्यातील तपशील अचंभित करुन टाकतो.

ह्या पुस्तकाबद्दल श्रामों कडून वाचायला जास्त आवडेल. (अर्थात निगेटिव्ह/पॉसिटिव्ह )

हे पुस्तक बऱ्याच वर्षांपूर्वी वाचले होते. तेव्हा ते नवीनच होते. या पुस्तकाविषयी आता काहीही सकारात्मक, नकारात्मक लिहिणे मुश्कील आहे. कारण पुस्तक काळाच्या एका संदर्भात बंदिस्त आहे. आज पुस्तकाविषयी काही लिहिण्याऐवजी त्यातील युक्तिवाद आणि वास्तव असे विश्लेषण पुस्तकास्वतंत्र होणे महत्त्वाचे. ते पुस्तकाचा संदर्भ न घेता होतेच आहे.

दुसर्‍या धाग्यावर आधीच दिलेली प्रतिक्रिया इथे पुन्हा देतोयः-

आत्ताच लोकप्रभावर ही लिंक मिळाली नर्मदापरिक्रमेवर.
http://www.lokprabha.com/lokprabha/20120120/naramadechi-bhatkanti.htm
पहिल्या एक्-दोन परिच्छेदात उगाच जाउन आलेल्यांना सरसकट दुगाण्या झाडलेल्या आहेत.

साहेब स्वतः फुल्ल टू बसने जाउन आलेत, जाता-येता भक्तिभावाने यज्ञ वगैरे केलेत आणि इतरांना "च्छ्या कसले अंधश्रद्ध" म्हणून हिणवताहेत. to the top of that लेखाच्या शेवटच्या भागात अजून दोन वाक्ये सापडली:-

नर्मदेची परिक्रमा कोणालाही सहजपणे करता येण्यासारखी आहे, आपल्या घरच्या मोटारीनंही आरामात करता येईल. दुर्दम्य इच्छा असेल तर ती कोणालाही सहज जमेल!

ह्यातल्या दुसर्‍या वाक्याचा नक्की अर्थ काय? सहज होणार्‍या गोष्टीला दुर्दम्य इच्छा कशाला हवी? मुळात "दुर्दम्य इच्छा" ह्यापेक्षा "दुर्दम्य इच्छाशक्ती" हा शब्द वापरावा काय?

अर्थातच असल्या बस आणि कारने जाणार्‍यांची भरमसाट गर्दी वाढून हा टुरिस्ट स्पॉट झाला तर नर्मदेची गंगा व ओंकारेश्वराचे व एकूणच शांत प्रसन्न नर्मदेचे सध्याचे काशी-प्रयाग बनणे अवघड नाही.

इतरांनीही बरच काही लिहिलय, ते http://www.misalpav.com/node/20415 ह्या धाग्यावर पाहता येइल.

लाय्ब्ररीत शोधत होतो हे पुस्तक. मिळाले नाही.
आणि ही कादंबरी आहे की पुस्तक?

भ्रमणगाथेप्रमाणेच हेही पुस्तक परिक्रमेविषयी नाही. पण त्या परिसरात घडणारं कथानक असल्याकारणाने तेथल्या समाजातल्या चालीरीती, माणसांचा श्रद्धाळूपणा, त्यांचं एकूणच वागणं, परिसर, भूगोल इ. शी निगडित बरीच माहिती मिळते. मुळात नर्मदा परिक्रमा हा विषय एक श्रद्धा म्हणून न बघता एक अनुभव म्हणून बघणार्‍यांसाठी फार उपयोगाचं पुस्तक आहे. म्हणजे त्यामागची आध्यात्मिकता बाजूला ठेवून जर आयुष्य बदलणारा अनुभव म्हणून तीकडे बघत असाल तर तत्त्वमसि जगता येतं. पुस्तकाबद्दल अधिक माहितीसाठी त्यातला मला सर्वात महत्त्वाचा वाटणारा उतारा पुढे देतो आहे :

निसर्गाच्या मांडीवरच बागडत मोठ्या होणार्‍या या देशातल्या माणसांना निसर्गानं मुक्त आनंदाचं महान दान दिलेलं आहे. देशाच्या कोणत्याही कोपर्‍यात जा, या आनंदाची मुळं सापडतीलच. निसर्गाशी असलेला हा तादात्म्य भाव प्रत्येक भारतीयाला, प्रत्येक पिढीत वारशातच मिळत आलेला आहे. कदाचित या अशा मनाच्या गाभ्यात असणार्‍या आनंदालाच आध्यात्मिकता म्हणत असतील? तसंही असेल, पण एवढं खरं, की प्रत्येक माणसाच्या मनात ही भावना कोणत्या ना कोणत्या स्वरूपात असतेच. कुठेतरी एखाद्या मनुष्यात हा आनंद त्याच्या परम स्वरूपात प्रकट होतो, तेव्हा तो मनुष्य दैवत्व घेऊन उभा होतो आणि म्हणतो, "अहं ब्रह्मास्मि!" असा माणूस पूजा, धर्म, विधी, कर्मकांड या सर्वांच्या पलिकडे जाऊन पोचतो. तो स्वतःही निसर्गासारखाच निर्मल आणि श्रद्धावान होऊन जातो. मग तो नमाज पढो, किंवा न पडो, बंदगी त्याला सोडून जाऊच शकत नाही.
'अहं ब्रह्मास्मि' समजावतानाच हेही समजतं की खरोखर अहं असं काही अस्तित्वातच नाही! जे काही आहे, ते सगळंच 'तत्त्वमसि' आहे!

आनंद. केवळ आनंद. :)