शिल्पकार गुरू आणि मास्तरांची शिल्पकला..

झालं काय, आमच्या एका नाटकासाठी एक नाटकात काम करणार्‍या कलाकारासारखा दिसणारा पुतळा हवा होता... आता हे म्हणजे जरा अवघडच झालं.. चित्राबित्राचं जमलं असतं पण शिल्प तेही हुबेहूब तसं दिसणारं म्हणजे काय करावं बरं, अशा विचारातच होतो..तेव्हा कळलं , आपल्याच भागात एक शिल्पकार राहतात, ते हे करून देऊ शकतील...
ते शाडूच्या मातीपासून प्लास्टर मोल्डिंग पद्धतीने प्लास्टर शिल्प बनवणार होते.. पण त्यांना एका असिस्टंटची गरज होती.. मग काय हो, मी तर आनंदानं बनलो त्यांचा असिस्टंट...
( असल्या गोष्टी इतर कुठे आम्हाला लवकर शिकायला मिळणार?)...
. ..
हे आमचे गुरू शिल्पकार चंद्रशेखर जोशी...

मी त्यांना पहिल्यांदा भेटलो तेव्हा त्यांनी आर्मेचर ( लाकडी सांगाडा) वरती शाडूची भिजवलेली माती लावून कामाला सुरुवात केली होती...
ज्यांची प्रतिकृती करायची होती त्यांना समोर विविध कोनात बसवून त्यांनी भराभर आउटलाईन तयार केली सुद्धा... मग डोळे करण्यासाठी काय तंत्र वापरायचे, कोणती अवजारे वापरायची, यावर एकदम प्रॆक्टिकल सूचना दिल्या .. इतकं वय असूनही मातीवर एकदा हात चालू लागला की त्यांच्या हाताला कंप अजिबात नव्हता.. त्यांच्या परवानगीने मी भरपूर फोटो काढले...


त्यांच्याशी खूप छान गप्पा झाल्या ..त्यात असे कळले की त्यांनी ५० च्या दशकाच्या सुरुवातीला ( ५३ ५४ साल असेल बहुतेक) बडोद्याहून फ़ाईन आर्ट्सची पदवी घेतली.. पदवीनंतर त्यांना एक वर्षं पॅरिसमध्ये फ़ाईन आर्ट्स शिकण्यासाठी शिष्यवृत्ती मिळाली होती आणि त्याचा त्यांनी स्वत:चं ज्ञान वाढवायला पुरेपूर उपयोग करून घेतला.... त्या काळात राष्ट्रीय पातळीवरच्या शिल्पकलेतील काही स्पर्धा त्यांनी जिंकल्या होत्या.... ते अगदी तरूण असताना कॉलेज मध्ये पृथ्वीराज कपूर आले होते , त्यांना मॉडेल म्हणून एक तास थांबण्याची विनंती करून जोशी सरांनी त्यांचे अप्रतिम शिल्प बनवले होते , ते त्यांच्या संग्रही अजून आहे, पण माझ्याकडे त्याचा फोटो नाही...)
नंतर ते निवृत्तीपर्यंत राजस्थानमध्ये अजमेरच्या मेयो कॉलेजात फ़ाईन आर्ट्सचे हेड ऒफ़ द डिपार्टमेंट होते...

त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा अजून एक पैलू म्हणजे ते उत्तम क्रिकेट प्लेयर आहेत...( आधी वाटलं त्यात काय? सगळेच क्रिकेट खेळतात...)..मग कळलं ते तर राजस्थानकडून २० पेक्षा जास्त वर्षं रणजी आणि भरपूर प्रथम श्रेणी क्रिकेट खेळले आहेत..
ते चांगले लेगस्पिनर होते आणि काही काळ राष्ट्रीय संघात निवड होण्याच्या जवळ पोचले होते... ते नाटकातही खूप रस घेऊन काम करत होते,... कॊलेजच्या आणि इतर अनेक हौशी ग्रुप्सच्या नाटकासाठी लागणारे मोठमोठे सेट आणि पडदे त्यांच्या देखरेखीखाली बनत असत.
म्हटलं बाप रे... एकाच माणसाला इतकं सगळं कसं काय जमतं?...

क्रिकेटवरच्या आमच्या गप्पा चांगल्याच रंगल्या... ( मीही कॉलेजकडून खेळलो होतो आणि एम सी ए च्या बर्‍याच परीक्षा पास होऊन राज्यस्तरीय क्रिकेट अंपायर होतो असे त्यांना सांगितले...अंपायरिंगच्या आठवणींविषयी एक लेख लिहायचाय अजून)...)...दोन व्हेरिएशनने गुगली कसा टाकायचा तुला शिकवेन म्हणाले, ... ( त्यातला एखादा प्रकार नुसता लक्षात आला तरी पुष्कळ झाले, टाकायला जमणे हे महिनोन्महिने मेहनतीचे काम.. अजून त्यांच्याकडे गुगली शिकायला जायचे आहे ... ) ते उत्तम गली फ़ील्डर होते... ( त्यांच्या फ़ील्डिंगबद्दल मला जालावर एक संदर्भही सापडला .. चंदु जोशी यांच्या निवृत्तीनंतर राजस्थान संघ उत्तम गली फ़ील्डरला मुकला))..त्यांनी कॉलेजातून अनेक क्रिकेट प्लेयर्स घडवले... काही जण टेस्ट खेळले पुढे.. ( उदा. अरूणलाल)...मंकड, सी के नायडू आणि मुश्ताक अली यांच्या गोष्टी ऐकल्या...

इकडे काम भराभरा चालू होतंच.. मी त्यांना काही मूर्ख प्रश्नसुद्धा विचारले की हेच मोल्ड / साचा करूनसुद्धा करता येतं का? ते म्हणाले, " अरे असली पुष्कळ तंत्रे आहेत,पण त्यात कसलं आलंय स्किल? मला ग्रिड आखून , मोजणी करून , साचे करून असली शिल्पे बनवायला आवडत नाही "...
तयार झालेले शाडूचं शिल्प... विविध कोनातून...

मग यावरच प्लास्टर मारून ते सेट झाल्यानंतर त्याचा साचा तयार झाला ,त्यात पुन्हा प्लास्टर भरून प्लास्टर शिल्प तयार होतं..त्यानंतर उरलेली शाडूची माती मी घेऊन गेलो ....घरात भरपूर कचरा , धूळ उडवली आणि मातीच्या पाण्याचे भरपूर शिंतोडे भिंतीवर उडवले ( आणि खायच्या त्यांच्या शिव्या खाल्ल्या)......मग माझे ही एक फ़्री हँड शिल्प तयार झाले...
ते अगदीच विनोदी ( नाक वगैरे आणि कर्टली अँब्रोज सारखे ओठ ) दिसत असले तरी आमचे पहिलेच काम असल्याने आम्हाला फ़ार आवडते...

जोशी सरांकडून आता गुगली, फ्लिपर आणि पेपर मेशी तंत्राने शिल्पे बनवणे शिकायला जायचे आहे... बघूयात कधी योग येतो ते...