"निषेधकर्ता" च्या निमित्ताने

टाईम मॅगझीन या साप्ताहीकाच्या दर वर्षाअखेरीस प्रसिद्ध केल्या जाणार्‍या "वर्षातली व्यक्ती" अर्थात "Person of the Year" ला खूप प्रसिद्धी मिळते. १९२७ सालापासून सुरू केलेल्या प्रथेमध्ये केवळ अमेरीकन व्यक्तीच, किंबहूना केवळ व्यक्तीच असते अशातला भाग नाही. १९८२ साली Machine of the year म्हणून संगणकाचे छायाचित्र आले (थँक्स टू अ‍ॅपल) तर १९८८ साली Planet of the year असे म्हणत प्रदुषणाने विनाशाकडे वाटचाल होऊ शकते या विचारांचे समर्थन करत "पृथ्वी"स पुढे केले होते.

एकूण या निवडीचा इतिहास बघितला तर बहुतांशी वेळेस ज्या वर्षात नव्याने अमेरीकन राष्ट्राध्यक्ष निवडला गेलेला आहे तेंव्हा त्यात राष्ट्राध्यक्षास Person of the Year म्हणून घोषित केलेले दिसेल. मग तो ओबामा असेल, बुश असेल, क्लिंटन असेल का केनडी...

मात्र दांडीयात्रे नंतर गांधीजी, जगातील बहुतांशी कम्युनिझम आणि त्याबरोबरचे शितयुद्ध संपवू शकणारे गोर्बाचेव्ह, अपोलो ८ ची टिम, अमेरीकन शास्त्रज्ञ, दातृत्वासाठी बोनो, बिल-मिलेंडा गेट्स असे दिग्गज देखील आहेत. (गोर्बाचेव्हना तर person of the decade म्हणले गेले होते).

कधी कधी स्थल-काल-सापेक्ष माहितीनुसार याच टाईम मॅगझीनने १९३८ साली हिटलरला देखील person of the year म्हणले होते. तेच स्टॅलीनच्या बाबतीत नंतर हिटलर आणि नात्झी सेनेस हरवल्याबद्दल! अशी देखील यात वर्षे आहेत जेंव्हा कुठल्याही व्यक्तीस (अथवा ऑब्जेक्टला) न संबोधता केवळ समाजातील विशिष्ठ गटास त्या वर्षासाठी महत्वाचे मानले गेले. त्यात २००६ साली "तूम्ही" म्हणजे आंतर्जालीय विश्व चालवणारे सर्व आले होते.

पण या वेळेस मात्र असे अनेक वर्षांनी खर्‍या अर्थाने असे एक चेहरा नसलेले (faceless) जगातील विविध समाजाचे प्रातिनिधित्व करणारे व्यक्तीमत्व हे person of the year म्हणून घोषित केले आहे, आणि त्याचे नाव आहे: "निषेधकर्ता" अथवा "Protester".

मध्यपूर्वेतील अरब राष्ट्रांमधील निषेध, भारतातील भ्रष्ट्राचाराविरोधातील निषेध, युरोपातील अर्थव्यवस्थेवरील निषेध, अमेरीकेतील वॉलस्ट्रीट आणि अतीश्रीमंतांना मिळणार्‍या संरक्षणाच्या विरोधातील निषेध, आणि अगदी आत्ता आत्ता झालेला रशियातील निवडणूकांमधील अफरातफरींचा निषेध!

"मी मोर्चा नेला नाही... मी निषेध सुद्धा साधा कधी नोंदवलेला नाही" हे लोकप्रिय गीतातील अन्वयार्थच खोटे ठरवणारे पुणेकर आणि तसेच ज्या सामान्यांच्या वृत्तीवर ते लिहीले गेले, त्यांचे देखील "अती झाले" की काय होते ते दाखवणारे जगभरचे सामान्य!

अरब उठाव

वॉलस्ट्रीटच्या विरोधातील ठिय्या (Occupy) आंदोलन

युरोपातील असंतोषाचे एक प्रातिनिधिक उदाहरण - ग्रीस

निवडणूकीतील घोटाळ्याला पुतीनच्या विरोधात उभे राहीलेले रशियन्स

(पुणेकरांचे सकाळमधील चित्र येथून घेतले आहे. बाकी छायाचित्रे विकीपिडीयामधून)

त्यातून नक्की ठोस आणि तात्काळ काय मिळाले या वर चर्चा करता येईल आणि केली जातेच. पण सामान्य माणूस हा काही अपवाद वगळता एकूण शांतता राखत निषेध करत पुढे येऊ शकतो आणि उठाव करू शकतो हे २१ व्या शतकातले चित्र हे गेल्या अनेक शतकांच्या चित्रांपेक्षा फारच वेगळे आहे असे वाटते... म्हणूनच या निषेधकर्त्यास सलाम.