बेबेलप्लात्स : बर्लिनमधील पुस्तकांच्या होळीचे स्मारक

अस्मितेच्या भरात चैतन्यपूर्ण तारुण्याकडून तोडफोड होत असताना "विचारवंत" ही शिवी म्हणून वापरली जाऊ लागली, तर या घटनेचे पडसाद मनात उमटल्यावाचून राहत नाहीत.

वा! अतिशय समयोचित आणि उत्कृष्ट लेख धनंजय. तुमच्या टायमींगला सलाम!!

बस फोडल्या तर काय झाले? माणसे थोडीच मारली असला युक्तिवाद करणार्‍यांसाठी हा लेख वाचनीय ठरो.

गबेल्सचा उतारा तर अतिशय सुंदर. मिपावर आलेल्या काही विशीष्ठ प्रतिसादांचा परीपाक.

मिपाच्या तमाम वाचकांना विशेषता चैतन्यपूर्ण तरुण वाचकांना म्हणजेच भावी विचारवंताना उत्तम मार्गदर्शक लेख!!

अभ्यासपूर्ण लेख आवडला. जर्मनीच्या चुकांमधून शिकण्यासारखं बरंच काही आहे. (आणि त्याची जाणीव करून देत असताना, उगाचच शब्द समान आहेत म्हणून नालंदा, तक्षशिलेतली पुस्तकं आणि विदेशी कापडांची होळी यांची आठवण करून देणं हे तेवढचं विचारदरिद्री वाटलं.) आजचा बहुसंख्य जर्मन समाज हिटलरचा वंशज म्हणून समोर येत नाही; हिटलर, नात्झी पक्ष हे दु:स्वप्न होतं असाच विचार करतो. आपल्या पूर्वजांच्या चुका मान्य करून पुढे जाणारा सामान्य जर्मन माणूस मलातरी भावला होता.

अवांतरः धनंजय, पहिला फोटो काढताना लेन्सवर थेंब होते का?

अतिअवांतरः दगडी मैदानातला कचर्‍याचा अभाव चटकन दिसला.

अदिती

उत्तम, समयोचित लेख.

Doing what you like is freedom. Liking what you do is happiness.

धनंजय यांची 'खासीयत' म्हणजे मुद्दा थोडक्यात पण संपुर्णपणे मांडणे! नविन माहीती मिळाली, धन्यवाद धनंजय.

विचारवंत आणि त्याचा उहापोह:

खरं सांगायचं तर दोन्ही बाजुने बोलण्यार्‍या (की भांडण्यार्‍या?) लोकांची चर्चा वाचुन हसुच फार येत होतं. एकमेकाला हिणवणे म्हणजे वाद जिंकणे असा बर्‍याच जणांचा समज झालेला दिसतो. विचारवंत इत्यादी लेख हा त्यातलाच एक भाग. दुसरा प्रकार म्हणजे शब्दांशी खेळणे, एकमेकांची विधानं फक्त त्या प्रतिसादापुरती खोडुन मुद्दा सिद्ध होत नाही हे ही कळणे फार महत्त्वाचे आहे.

वाईट ह्याच वाटतं की बरेच जण चुकीच्या युक्तीवादाने चुकीच्या मार्गांना 'हाच मार्ग एकला' असे समजुन बसतात आणि मग (वैचारीक) दंगे आलेच! :)

धनंजय, संपूर्ण लेखच आवडल्याने त्यातले नेमके अमुक आवडले हे सांगता न येण्याइतका तो सुंदर आहे. आणि हो समयोचितही. छायाचित्रांनी त्याचे मुल्यही नक्कीच वाढवले आहे.

(भोचक)
रविवार पेठ आणि कुठेही भेट !
हा आहे आमचा स्वभाव

अगदी नेमका (वेळ, विचार आणि शब्द सगळ्याच बाबतीत) लेख.
"सौ सोनारकी, एक लोहारकी"!!!

आवडला. नेहमीप्रमाणे मोजक्या शब्दांतला आणि संतुलित. शेवटच्या वाक्यात व्यक्त केलेली चिंता रास्त आहे. मात्र गेले दोन-तीन दिवस विचारवंत-शब्दाला-झोडपणे-प्रकार चालू आहे त्यामागची भावना निराळी असावी असं वाटतं. कारण त्यात उत्साहाच्या भरात अतिशयोक्ती झाली तरी सारासाराचे भान सुटलेले दिसत नाही. अर्थात तसे होऊ नये म्हणून तुम्ही लिहिलेल्या लेखासारखे संयमित बलही कार्यरत असणे आवश्यक आहे.

नंदनमराठी साहित्यविषयक अनुदिनी

छानच लेख! (फक्त वाक्यरचना काहिश्या वेगळ्या धाटणीची ( इंग्रजीतून विचार केल्यासारखी?) आहे, ती मधे मधे खटकली)

बाकी लेख नेमका आहे!

ऋषिकेश
------------------
मनातली प्रतिक्रीया नेहमी लपलेलीच राहते का?

लेख आवडला.
एक स्वतंत्र लेख म्हणून उत्तमच.

धनंजय, लेख आवडला. जर्मनीत जे घडले तितके भीषण वास्तव शक्यतेच्या क्षितिजापलिकडे कधीच असत नाही. त्यामुळे अशा स्मारकाची आठवण (मग ते जगाच्या कोणत्या कोपर्‍यात का असेना), त्याच्या अस्तित्त्वामागील इतिहास यांचा (पुनर्घोषाचा अपरिहार्य आरोप पत्करूनही) विसर न पडू देणे आवश्यक आहे. योग्य प्रसंगी तशी आठवण करून दिल्याबद्दल अनेक धन्यवाद. दुसर्‍या छायाचित्रातील रिकामी खोली व काचेच्या तावदानावर ज्यू सहकार्‍याची सावली हे विशेष लक्षनीय आहे.

न जाणो भविष्यात लोकशाहीचे असेच स्मारक काळाच्या उदरात दडले आहे का?
प्रकाश घाटपांडे
आमच्या अनुदिनीत जरुर डोकवा.

चांगलाच आहे.
पण नंदन यांच्या वरच्या प्रतिसादाशी सहमत आहे.

एक भारताच्या इतिहासासंदर्भात आठवण वेगळी झाली - बाबासाहेब आंबेडकर यांनी मनुस्मॄतीच्या प्रतीचे दहन केले होते, अर्थातच काही जातींवर अतिशय अन्यायकारक असल्याने हे त्या पुस्तकाला जाळणे प्रतिकात्मक जाळणे होते, त्या अन्यायाविरूद्धचा आवाज होता. दुर्गाबाई भागवतांनी याचा उल्लेख करून ही घटना न आवडल्याचे लिहीले आहे. त्यांच्या मते कुठचेही पुस्तक जाळणे हे पापच होय. याचा अर्थ आंबेडकरांसारखी सूज्ञ, बुद्धीमान व्यक्ती कोणताही स्वार्थ नसतानाही यासारख्या गोष्टींना उद्युक्त होते, तेथे असंख्य सामान्य लोकांचे काय? त्यांना यापासून परावृत्त करण्यासाठी मूळ प्रश्न काय तो आधी सोडवला पाहिजे असे वाटते.

अजून एक वेगळा विचार आला - विचारवंत जर समाजापासून तुटलेले असतील, आणि टीकास्त्र धारण करणे यातच परमकर्तव्य समजत असतील, तर ते बहुदा विचारवंत म्हणता येणार नाहीत.

माहितीपूर्ण लेख आवडला.

>>अस्मितेच्या भरात चैतन्यपूर्ण तारुण्याकडून तोडफोड होत असताना "विचारवंत" ही शिवी म्हणून वापरली जाऊ लागली, तर या घटनेचे पडसाद मनात उमटल्यावाचून राहत नाहीत.

हम्म, विचारवंताबद्दल इतरत्र चाललेल्या चर्चा,प्रतिसामुळे वरील वाक्य आले असेल तरी ते तितकेसे बरोबर वाटत नाही. विचारवंताबद्दल बोलणे आणि त्यांना शिव्या देणे अगदी सोपे असले तरी त्यांची प्रक्रिया इतकी सोपी नाही, हे मला तरी मान्य आहे. पण अशी वादविवादाची प्रतिक्रियाही तितकीच सापेक्षही असते असे वाटते. वेगवेगळे वाद हे वेगवेग़ळे दृष्टीकोनच असतात. त्यामुळे कधी-कधी टोकाचे विचारही वाचायला मिळतात. उदाहरणार्थ, भाषेच्या निमित्ताने एखाद्या गटासंबंधी एखादा विचार कोणी कितीही सुसंगतपणे मांडला असेल आणि त्याला वाद म्हटले असले तरी तो वाद अंशविचार असतो असे वाटते. कारण तो विचार काही समग्र जीवनाचा विचार नसतो,असे वाटते. त्यामुळे प्रत्येक वेळेस प्रत्येक गोष्ट विचारवंताच्या माथ्यावर मारणे योग्य नव्हे.

सामाजिक,राजकीय,आर्थिक,धार्मिक, आणि जीवनसमस्या सोडवण्याच्या प्रयत्न विचारवंत करीत असतात. मानवाला मानवतेकडे घेऊन जाणारी आणि जीवनाला उपकारक ठरणारी एक विचारप्रणाली उभी करण्याचा प्रयत्न विचारवंत करत असतात आणि हे करीत असतांना हे विचारवंत कोणाचेही वाईट चिंतीत नाही, ते सर्वांच्याच दु:खाला कवटाळतात आणि अशा विचारवंताचे मानवसमाजावर खूप उपकार असतात असे मला वाटते.

-दिलीप बिरुटे

अनोख्या स्मारकाची माहिती मनावर ठसा उमटवून गेली. धन्यवाद धनंजय!

- अंगठाबहाद्दर

आवडला. विचारवंत ह्या शब्दाचा जो छळ इतरत्र बर्‍याचशा लिखाणातून झालेला दिसला त्याच्या थोडे सट्ली प्रतिवादात असावे अशा प्रकारचे लिखाण वाटले.

चतुरंग