क्रांती एका क्षणाची

देवदत्ता,
अशा क्रांत्या म्हणजे मारामारीला आमंत्रण असते असे वाटते. खरे तर आरक्षण असलेल्या डब्यात सामान्य टीकीट असलेल्या प्रवाश्यांनी बसूच नये.
रेल्वेत प्रवास करतांना आरक्षण असणा-यांना दादागिरीने उठवून बसणारी मंडळीही आपल्या पाहाण्यात असते. आणि संबधीत प्रवासी मारामारी होणार या भितीने आपली आरक्षण असलेली सीट सोडून देतो. रेल्वे आरक्षणाचा गोंधळही आपणास माहित असेलच, तेव्हा आम्हाला तरी ही काही क्रांती वाटली नाही. फारच गर्दी असेल तेव्हा थोडी फार 'ऐडजेसमेंट' करण्यास हरकत नसावी असेही वाटते.

सर्व प्रवासी मॅनेज करणे म्हणजे फक्त रिझर्वेशन असलेले रिझर्वेशनच्या डब्यात, लेडिज डब्यात फक्त लेडिज, जनरल डब्यात जनरल.. विनातिकीटवाल्यांना हकलणे.. हे खरं रेल्वे कर्मचार्‍यांचे काम आहे.
त्यांच्या कामचुकारपणामुळे आपल्याला ताप होतो.
जेव्हा गाडी प्लॅटफॉर्मवर येते, तेव्हाच एक अधिकारी दारावर तैनात करून फक्त रिजर्वेशनवाल्यांना आत सोडेल, असे केले पाहिजे.
मी एकदा मुंबई-पुणे प्रवास लेडिज डब्यात पूर्ण उभा राहून केला. लेडिज डब्यात वरच्या बर्थ वर एक १८-२० वर्षांचा मुलगा बसलेला. उतरताना त्याला लई शिव्या घातल्या. हातात बांगड्या भर म्हटलं. तो म्हणे मी माझ्या बहिणीला (वय वर्षे साधारण ३० ते ३५) सोबत म्हणून इथे बसलोय! शेवटी चिडचिड,मनस्ताप मलाच झाला.
तसेच ट्रेन्समध्ये अवाढव्य तृतियपंथी पाहिले की बिथरल्यासारखे होते. माझ्यामते ते ते नसतातच. बेरोजगार पुरुषांनीच तो नवीन धंदा शोधला आहे.
जर आपण आटोकाट प्रयत्न करून रिझर्वेशन मिळवतो.. का? आपला, आपल्या कुटुंबाच प्रवास सुखावह / बरा व्हावा.. अन् त्यात आरक्षित डबा असा विना आरक्षण वाल्यांनी असा खचाखच भरला.. प्रत्येकालाच वाटते सगळ्यांना हकलावे.. पण जोखीम कोणी सहसा घेत नाही. कारण आपल्यावरच धावा झाला तर 'आरक्षित' पांढरपेशे नुसतेच बघत रहाणार.
जर घुसखोरांवर येवढा कणव असेल तर त्यांना स्वतःची जागा द्यावी किंवा स्वतः जनरलचेच तिकिट काढावे.
अटीतटीच्या प्रसंगात ठीक आहे.. म्हणजे दंगल झालीये / लोक मोठ्या संख्येने गावी चाललेत / यात्रा आहे.. वगैरे.. तेव्हा कोणीही कोणाला समजून घेतो आणि घेतलेच पाहिजे.. पण असे रोजच होउ लागले तर त्याची सवयच होईल रेल्वेला. तिथे मॅनेजमेंटची गरज आहे हे रेल्वे कर्मचार्‍यांना कळणार कधी?

जरी गाडीला गर्दी असली तरी डब्याचे आरक्षण केलेल्या लोकांना त्या डब्यात व्यवस्थित , comfortably बसण्याचा आणि प्रवासाचा आनंद घेण्याचा पूर्ण हक्क आहे. कारण त्यांनी तिकीटासाठी पैसे ही जास्त मोजलेले असतात. जनरलवाल्यांनी आरक्षित डब्यात गर्दी केली तर प्रवास निश्चितच सुखावह होणार नाही. त्यामुळे त्या मुलाने काही चुकीचे केले असे म्हणता येणार नाही. तसे असते तर ते लोक (आरक्षण नसलेले) त्याचे ओरडणे निमूटपणे ऐकून घेऊन खाली उतरले नसते. इतर आरक्षण असलेल्या लोकांनी बघ्याची भूमिका न घेता उलट त्या मुलाला साथ द्यायला हवी होती.

अटीतटीच्या प्रसंगात ठीक आहे.. म्हणजे दंगल झालीये / लोक मोठ्या संख्येने गावी चाललेत / यात्रा आहे.. वगैरे.. तेव्हा कोणीही कोणाला समजून घेतो आणि घेतलेच पाहिजे.. पण असे रोजच होउ लागले तर त्याची सवयच होईल रेल्वेला. तिथे मॅनेजमेंटची गरज आहे हे रेल्वे कर्मचार्‍यांना कळणार कधी?

हे मनस्वीचे म्हणणे पटले.

-- ईश्वरी

एकदा आम्ही पुण्याहून ठाण्याला डेक्कन एक्स्प्रेसने येण्यासाठी आरक्षण केले होते.आमच्या जागेवर दुसरेच एक पोक्त जोडपे बसले होते,त्यांना सांगितले आमचे येथे आरक्षण आहे,त्यातील बाई म्हणाल्या अहो,"तुमच्या समोरच्या जागेवर आमचे रिझर्वेशन आहे पण पहाना तिथे बसलेल्या बाई हे ऐकूनच घेत नाहीत आणि उठत तर नाहीतच..काय करु हो?"हे सांगणार्‍या बाई अगदी अजिजीने सांगत होत्या.म्हटलं," अहो काकू तुमचे रिझर्वेशन आहे तर त्या बाईला इथे बसून कसे देता?" ती बाई हे सर्व ऐकून न ऐकल्यासारखे करत होती. मी तिला म्हटलं,"मावशी उठा,त्या आजींचं इथे रिझर्वेशन आहे,त्यांची जागा आहे ही.."बाई आडदांड होती,म्हणाली "म्या बी तिकट काढलया,फुकाट नाही प्रवास करत.." हुज्जत घालू लागली आणि उठेनाच.. गाडी सुटायची वेळ झाली होती.आजू बाजूचे प्रवासी कुजबुजत सारे पाहत होते.मदतीला कोणी पुढे येईना..पोलिस गायब होतेच.. पण प्लॅटर्मवर एक टीसी होता,त्याला हे सर्व सांगितले टीसी वैतागून एकदाचा माझ्याबरोबर आला,त्याने बाईंना सांगितले तरी बाई काही उठेनात.मग आम्हालाच तो "जाऊ दे ना,करुन घ्या ऍडजस्ट" असे म्हणायला लागला..मग मी चिडले आणि म्हटलं, ती जागा त्या आजींना नाही मिळाली तर मी साखळी खेचणार आणि गाडी पुढे जाऊ देणार नाही..शेवटी त्याने कुठूनसे पोलिस पैदा करून आणले.दोन हवालदारांनाही बाई ऐकेना..तिचं एकच टुमणं "म्या तिकट काढून बसलीया..लवकर येऊनशान जागा पकडलीया..म्या हतून उटणार न्हाय".. शेवटी गाडीने शिटी दिली..माझा हात साखळीकडे जायला लागला..ते पाहून त्यातील एक पोलिस म्हणाला,"ताई दमानं घ्या..आम्ही करतो बरोबर काय ते,आत्ता आमच्या बरोबर इथे लेडी पोलिस नाहीये ना,बाईंच्या अंगाला हात नाही लावता येत.."गाडी हलली आणि हवालदारांनी दंडु़क्यांनी त्या बाईला दोन दणके दिले आणि मुकाट्याने जागा खाली कर,नाहीतर शिवाजी नगरला बाई पोलिसाला बोलावतो असे खास पोलिसी आवाजात खडसावले.ती बाई अत्यंत घाणेरड्या शिव्या देत उठून गँग वे त बसली..पोलिसांना म्हटलं ,पुढे धुडगूस घातला तर? मग पोलिस उखडले इतर प्रवाशांवर.. चक्क म्हणाले," अरे काय बांगड्या भरल्यात काय? त्या आजीआजोबांसाठी फक्त ह्या ताईच झगडतायत आणि तुम्ही लोक निसता तमाशा बघताय? आणि मग म्हणता पोलिस काम करत नाहीत, आता मुंबई पर्यंत त्या आजी आजोबांचा सुखरुप प्रवास ही तुमची जबाबदारी! त्या बाईला इथे येऊ द्यायचं नाही.."बाईलाही परत दम भरला.. मग मात्र पुढचा प्रवास ठीक झाला..

मी त्या डब्यातला एक असतो तर त्या माणसाला माझे तिकिट मी मुळीच दाखवले नसते! तिकिट विचारायचा हक्क फक्त टी सी ला असतो, अन्य सहप्रवाशंना हा हक्क नाही!

मी त्या माणसाला म्हटले असते की 'बाबारे, मला तिकिट विचारणारा तू कोण?? तू टी सी आहेस? तुझ्याकडे टीसीचा बॅच, ओळखपत्र आहे? जा भोसडिच्या, जाऊन पहिले टीसी ला बोलावून आण, मग या डब्यातून उतरायचं किंवा नाही ते मी ठरवीन! तू रागात असलास तरी मलाही राग येतो हे लक्षात ठेव!

मी वेळप्रसंगी त्या माणसाशी मारामारीही केली असती आणि टीसी येईपर्यंत त्याची ती बेगडी क्रांती साफ मोडून काढली असती हेही नक्की! :)

आपला,
(कॉलेज जीवनात भरपूर मारामार्‍या केलेला!) तात्या.

कोणी ऐकत नसल्याचे दिसल्यावर तो मित्रांना म्हणाला की "मी पोलिसांना बोलावत आहे." तिकडून तो उतरून बाहेर गेला. बहुधा रेल्वे पोलिसांना शोधायला. पण का कुणास ठाऊक परत आला.

हा हा हा! पोलिसांना बोलावून काय उपयोग होणार? तिकिट विचारायचा हक्क टीसी व्यतिरिक्त कुणालाही नाही! :)

आपला,
(कायदेशीररित्या योग्य ऑथॉरिटीकडून सजा भोगण्यास सदैव तयार!) तात्या.