मधुशाला - एक मुक्तचिंतन आणि भावानुवाद (भाग ५)

मधुशाला - एक मुक्तचिंतन आणि भावानुवाद (भाग १)
मधुशाला - एक मुक्तचिंतन आणि भावानुवाद (भाग २)
मधुशाला - एक मुक्तचिंतन आणि भावानुवाद (भाग ३)
मधुशाला - एक मुक्तचिंतन आणि भावानुवाद (भाग ४)
---------------------------------------
मागच्या भागात आपण तथाकथित धर्मलंडांच्या बाबतीत असलेले कवीच्या मनातले परखड विचार अनुभवले.
अरे, मंदिर, मशीद अन् इतर धार्मिक स्थळेच काय पण राजे रजवाड्यांच्या गढ्या आणि संपत्ती सुध्दा कःपदार्थ आहे जर ती सामान्य माणसाला पिळून घेत असेल तर!
केवळ असेच म्हणून कवी थांबलेला नाही, तो पुढे काय म्हणतो आहे पहा -
(रुबाया २१ ते २५) -
भौतिक सुखाच्या क्षणभंगुरतेची कल्पना येण्याकरता हरिवंशराय कोणते दाखले देताहेत?
राज्ये, संपत्ती, तिथले वैभव काही काही म्हणून वाचणार नाहीये, सगळी कडे मृत्यूचे थैमान असेल आणि त्याही ठिकाणी साकी असेल कोण तर प्रत्यक्ष यम!
तो हलाहलाचे प्याले देत असेल सगळं संपवून टाकण्यासाठी!!
मद्य-मद्यपी जोडीबद्दल जगाच्या मनात कधीच फारसे आपलेपणाचे भाव नसतात, साकीबद्दलही लोक नाकेच मुरडतात. पण ते हे विसरतात की जग क्षतिग्रस्त आहे क्षणाक्षणाला जर्जर होते आहे आणि मधुशाला मात्र नित्यनूतन आहे!
उत्पत्ती, स्थिती आणि लय - चराचराच्या ह्या तीन मूलभूत अवस्थांमधून जाताना प्रत्येक ठिकाणी मधुशालेचा दाखला देऊन आपल्याला पुढे जाता येते - हे पचवणे खरंच अवघड आहे. एकाच वेळी लय आणि नवनिर्माण ह्या प्रक्रिया सुरु असतात आणि मधुशाला त्यातला दुवा असते अशी कल्पना करा आणि कवीच्या कल्पनाशक्तीपुढे नतमस्तक व्हा!

बड़े बड़े पिरवार मिटें यों, एक न हो रोनेवाला,
हो जाएँ सुनसान महल वे, जहाँ थिरकतीं सुरबाला,
राज्य उलट जाएँ, भूपों की भाग्य सुलक्ष्मी सो जाए,
जमे रहेंगे पीनेवाले, जगा करेगी मधुशाला।।२१।

सब मिट जाएँ, बना रहेगा सुन्दर साकी, यम काला,
सूखें सब रस, बने रहेंगे, किन्तु, हलाहल औ' हाला,
धूमधाम औ' चहल पहल के स्थान सभी सुनसान बनें,
झगा करेगा अविरत मरघट, जगा करेगी मधुशाला।।२२।

बुरा सदा कहलायेगा जग में बाँका, मदचंचल प्याला,
छैल छबीला, रसिया साकी, अलबेला पीनेवाला,
पटे कहाँ से, मधु औ' जग की जोड़ी ठीक नहीं,
जग जर्जर प्रतिदन, प्रतिक्षण, पर नित्य नवेली मधुशाला।।२३।

बिना पिये जो मधुशाला को बुरा कहे, वह मतवाला,
पी लेने पर तो उसके मुह पर पड़ जाएगा ताला,
दास द्रोहियों दोनों में है जीत सुरा की, प्याले की,
विश्वविजयिनी बनकर जग में आई मेरी मधुशाला।।२४।

हरा भरा रहता मदिरालय, जग पर पड़ जाए पाला,
वहाँ मुहर्रम का तम छाए, यहाँ होलिका की ज्वाला,
स्वर्ग लोक से सीधी उतरी वसुधा पर, दुख क्या जाने,
पढ़े मर्सिया दुनिया सारी, ईद मनाती मधुशाला।।२५।
--------------------------------------------
भावानुवाद -

संपुनि जाता बडी घराणी, नुरेच कोणी रडण्याला,
महाला मधुनि सन्नाटा, कधि थिरकत होत्या मधुबाला,
राज्य खालसा होउन जाई, भाग्य जाय ते दिगंतरा,
असेच जमतिल मदिराप्रेमी, राहिल जागत मधुशाला ||२१||

प्रलयातहि त्या बनुनी राहिल साकी यमही साथीला,
सुकून जाता रस ते सगळे, राहि हलाहल, अन् प्याला,
निर्जन होती जागा सगळ्या, कधीतरी ज्या गजबजल्या,
जळत राहि ते स्मशान आणिक, असेल जागी मधुशाला ||२२||

सदाच ठरला वाइट जगती, मदिरेचा चंचल प्याला,
आणि प्रेमिही साकीवाला, अधरी धरि जो तो प्याला,
कुणाच नसते मनास ये ती, जोडी जग अन् वारुणिची,
नश्वर असते जग हे प्रतिक्षण, नित्यनवी ही मधुशाला ||२३||

सांगे वाइट मधुशाला ती, स्पर्शही नसता वारुणिला,
सखी जरी तरि होता मदिरा, म्हणसि कशी 'ती नको मला'?
द्रोही आणिक दासांमधुनी विजय मद्य अन प्यालाचा
जगज्जेति ही होउन आली, आता माझी मधुशाला ||२४||

राहि भरुनि जरि हे मदिरालय, जग ते देखे दुष्काळा,
बुडते जग ते तमात सारे, येथ होळीची ती ज्वाला,
दु:ख न ठावे कसे तिला, जी स्वर्गातुन उतरे मदिरा,
असता शोकाकुल जग सारे, करे दिवाळी मधुशाला ||२५||

चतुरंग