दी कॅट इन दी हॅट - अर्थात टोपीवाले मांजर

डॉ. सूस -

आजचे गूगलचे मुखपृष्ठ पाहिले तेव्हा लक्षात आले की आज डॉ. सूस यांचा वाढदिवस. आज असते, तर ते १०५ वर्षांचे झाले असते. डॉ. सूस हे त्यांचे खरे नाव नव्हे, खरे नाव थिओडोर गीजल. सूस हे त्यांच्या आईचे लग्नापूर्वीचे आडनाव (तसेच त्यांचे मधले नाव) त्यांनी लहान मुलांच्या गोष्टी लिहीताना टोपणनाव म्हणून लावले.

डॉ. सूस यांच्या पुस्तकांशी माझी तोंडओळख इथे अमेरिकेत आले तेव्हा पुस्तकांच्या दुकानांच्या शेल्फांवरच्या त्यांच्या एकदोन पुस्तकांमुळे झाली. कोणाच्या लहान मुलांना भेट द्यायला पुस्तके शोधायला जाताना लहान मुलांचे एक पुस्तक, "वन फिश टू फिश.." हे मी कायम त्या शेल्फांवर पाहिले होते. पुस्तक बरेच पॉप्युलर असणार, असे वाटले होते, पण त्यापलिकडे वाचण्याचा प्रश्न आला नव्हता त्यामुळे असेल एक कोणी लेखक, एवढीच कल्पना झाली होती.

पण नंतर असेच कोणी मुलीला भेट दिलेले पुस्तक म्हणून डॉ. सूसचे कॅट इन दी हॅट हे पुस्तक आमच्याच घरी आले. पुस्तक लहानच होते, ते तिला खूप आवडले. त्यानंतर असेच कधीतरी इथल्या दुकानांतून एका खाण्याच्या सीरीयलच्या डब्याबरोबर या पुस्तकावर आधारित एक अर्ध्या तासाची सीडी आम्हाला सुदैवाने मिळाली. तेव्हा मुलगी चार वर्षांची असेल, नसेल. आम्ही असेच एकदा ती लावली आणि त्या सीडीने आम्हाला वेड लावायचे बाकी राहिले. इतकी भन्नाट गाणी मी कधीच ऐकली नव्हती. त्यात काही गंमत संगितकारांनी जशी आणली होती, तसेच लक्षात आले की मुळात डॉ. सूस यांनी मुलांची नस बरोबर ओळखली होती. गोष्टीचा गाभा अगदी सरळ म्हणजे पावसाच्या रिपरिपीमुळे घरात बसायला लागणारा एक मुलगा आणि त्याची बहिण यांना आई घरी ठेवून कामाला जाते. ती पोरे अर्थातच कंटाळतात पण घरात कोणी नसल्याने काय करावे ते त्यांना उमजत नाही. आणि मग घरात येतो एक "कॅट इन दी हॅट" म्हणजे एक उंच टोपी डोक्यावर ठेवलेला .
हा बोका
"I know it is wet
And the sun is not sunny.
But we can have
Lots of good fun that is funny!"

"I know some good games we could play,"
Said the cat.
"I know some new tricks,"
Said the Cat in the Hat.
"A lot of good tricks.
I will show them to you.
Your mother
Will not mind at all if I do."

म्हणत घरात जी काय धमाल करतो, आणि गाणी म्हणतो, की त्या पोरांची कळीच उमलते. ही सीडी पाहिली आणि त्यानंतर अधाशासारखी आम्ही डॉ. सूस यांची अनेक पुस्तके आणली. तेव्हा लक्षात आले की या लेखकाला एक प्रकारची दैवी देणगीच मिळालेली आहे, त्यांना शब्दांना नुसते खेळवताच येत नाही, तर एकंदरीतच आयुष्याबद्दलचे विचार अगदी सहजतेने लोकांपर्यंत पोचवता येतात.

"OH, THE PLACES YOU'LL GO!
THERE IS FUN TO BE DONE! THERE ARE
POINTS TO BE SCORED. THERE ARE GAMES TO BE WON."
माणसाच्या आयुष्याचेच एक प्रकारे वर्णन नाही का हे? आपण तरी आयुष्यभर वेगळे काय करीत असतो?

तुमच्या माझ्या जन्माच्याही कदाचित खूप आधीपासून ह्या अमेरिकन लेखकाने लहान मुलांच्या आणि त्यांच्या आईवडीलांनाही गोष्टी ऐकवून गुंगवले आहे. मॅसॅच्युसेटसमधल्या स्प्रिंगफील्ड नावाच्या म्हटले तर खेडेगावीच, हा मुलगा वाढला. लहानपण सुखात गेले, आपल्याकडे जसे पूर्वी आया मुलांना गोड गाणी, ओव्या म्हणून झोपवायच्या, तसेच त्यांची आई तिच्या लहानपणी शिकलेल्या यमके असलेल्या कविता/गाणी म्हणून त्याला झोपवायची. मोठेपणी आईच्या ह्याच देणगीचा लयबद्ध, रंजक गोष्टी लिहायला त्यांना उपयोग झाला. कार्टूनिस्ट, तेलाच्या जाहिराती लिहीणारा लेखक, लहान ऍनिमेशन चित्रपटाचा निर्माता, असे करत करत त्यांनी व्हायकिंग प्रेसने त्यांना एका मुलांच्या पुस्तकांमध्ये चित्रे काढण्यास आवतण दिले. पुस्तक विशेष खपले नसले, तरी त्यांचे नाव चांगले झाले आणि परिणामी त्यांनी लिहीलेले आणि सजावटही त्यांचीच असलेले एक "अँड टू थिंक दॅट आय सॉ इट ऑन मलबेरी स्ट्रीट" हे पुस्तक व्हॅनगार्ड प्रेस (हॉटन मिफ्लिन) या प्रकाशन संस्थेने छापले. पण ज्या पुस्तकाने त्यांना नाव मिळवून दिले ते मात्र "दी कॅट इन दी हॅट". या पुस्तकामागची प्रकाशनसंस्थेची कल्पना अशी होती की ते मुलांना सोपे इंग्रजी शब्द शिकवता येतील अशा पद्धतीचे असावे. त्यामुळे कॅट, हॅट यासारखे यमक असलेले शब्द गोळा करून त्यांनी ही लहानशी गोष्ट लिहीली. १९५७ साली लिहीलेले हे लहानसे पुस्तक आजच्याही पोरांना आवडते, हातोहात खपते. १९७१ मध्ये यावर आधारित एक टीव्ही ऍनिमेशन चित्रफीत बनवण्यात आली. त्यातले एक गाणे आधी ऐकले असले तर अजून एक गाणे इथे ऐका.

यानंतर डॉ. सूस यांनी मुलांसाठी अनेक पुस्तके लिहीली, ती देखील खूप खपली. हे एक पुस्तक मला असेच फार आवडते. मुलांना रमवत, मोठ्यांना विचार करायला लावत लिहीलेली ही पुस्तके म्हणजे एक प्रकारचा खजिना आहे. Bartholomew and the Oobleck ही एक अशीच कथा. या कथेत असे की एका गावच्या एका बालिश राजाला एकदा आकाशातून पडणारा पाऊस, ऊन, बर्फ काहीच नकोसे होते, त्याला काहीतरी वेगळे हवे असते. मग गावचे मांत्रिक त्याला असा एक पदार्थ तयार करून देतात, आणि मग खरेच चिकट हिरवा पदार्थ आकाशातून पडायला सुरूवात होते. राज्यात बिकट परिस्थती ओढवते. यातला लहानसा बेलबॉय "बार्थॉलॉम्यु कबिन्स" मात्र स्वतः किती लहान आहे याचा विचार न करता सतत राजाला शहाण्यासारखा सल्ला देत असतो, आणि या परिस्थितीतून लहान मोठ्या सर्वांना वाचवण्यासाठी, त्यांना सुरक्षित ठेवण्यासाठी जिवाचा आटापिटा करतो. कथेचा बाज न सोडता, शब्दांवर हुकुमत ठेवून अशी लहान-मोठ्यांना विचार करायला लावणारी, चांगली दिशा देणारी गोष्ट लिहीणे सोपे काम नाही. सध्या गाजत असलेले झपाट्याने होणार्‍या औद्योगिकीकरणामुळे तयार होणारे पर्यावरणाचे प्रश्न या लेखकाने "दी लोरॅक्स" या लहानशा पुस्तकातून १९७१ मध्येच समोर आणले होते.

त्यांच्या अनेक गोष्टींचा वरवर जाणवणारा अर्थ आणि त्याच्या तळाशी असलेला विचार यांची सांगड घालून लहान मुलांसाठीच्या लेखनाचा एक आदर्शच त्यांनी घालून दिला आहे म्हणायला हरकत नाही. आज एवढ्या वर्षांनंतरही या लेखकाच्या लिखाणाची मोहिनी, त्याने मुलांच्या मनावर केलेली जादू तशीच टिकून आहे यातच बरेच काही आले. आमच्या आयुष्यात अनेक हसरे क्षण आणणार्‍या या लेखकाला हा लहानसा लेख समर्पित.

संदर्भः काही माहिती येथून घेतली आहे: http://www.catinthehat.org/