मुंबईचे आगळे रूप पाहताना - ३

मुंबईचे आगळे रूप पाहताना - १

मुंबईचे आगळे रूप पाहताना - २

आता माझगाव डॉक्स वरून आणखी पलिकडे भायखळा परिसरात व लालबाग परळ कडे बघितले तर सर्वत्र टॉवरच दिसत होते.पैकी डोक्यावर घुमट असलेला टॉवर म्हणजे भायखळयाचा फॉर्च्युन टॉवर आणि मधोमध उभी असलेली उंच इमारत जे जे उड्डाणपूलाच्या अलिकडे मुंबई सेंट्रल कडे जाणार्‍या डीमटीमकर मार्गावरची. इथुन पुढे तो रस्ता बेलासिस रस्त्याला मीळतो. बेलासिस रोड म्हटल्यावर डोळ्यापुढे येतात ते घोड्याचे तबेले, पिला हाउस आणि अलेक्झांड्रा सिनेमा. अलेक्झांड्रा ही एक अफलातुन चीज. आता 'लाल बत्ती' परिसरात कामाच्या सुट्टीच्या दिवशी 'चैन' करायला येणारे मुंबईबाहेरचे पण पोटाची खळगी भरायला बायकोपासून दूर असणारे जीव घटकाभर जीव रमवायला येणार म्हणताना इथे लागणारे सिनेमेही रंगेल व देमार असायचे. या चित्रपटगृहाचे वैशिठ्य म्हणजे इथे लागणारी 'प्रती पोस्टर्स'. येणारं पब्लिक सॉलिड, त्यांना भाषेशी काही देणे घेणे नसते, त्यांना दिलेल्या पैशाचा पुरेपूर मोबदला हवा असतो. मग तो अलिकडच्या पठ्ठे बापुराव मार्गावरचा सौदा असो वा अलेक्झांड्राचा सिनेमा असो. पोस्टरवर मारामारीचे दृश्य वा अनावृत्त मदनिका दिसली की इंग्रजी सिनेमाला देखिल गर्दी होणार. अशी गर्दी जमवायला या चित्रपट गृहाच्या त्या काळातल्या म्हणजे ७०-८० च्या दशकातल्या ख्रिश्चन म्यानेजरने भन्नाट शक्कल लढविली होती आणि ती खूप गाजली होती. पोस्टर होर्डिंगवर अर्ध्या भागात इंग्रजी चित्रपटाचे पोस्टर आणि बाकी अर्ध्या भागात कोर्‍या पोस्टरवर झोकदार अक्षरात त्या चित्रपटाचे हिंदी नाव! मग रायडर ऑन दी रेन व्हायचा 'बरसात मे तक धीना धीन, स्कॉर्ची व्हायचा 'लाल छडी मैदान खडी' आणि थर्टी सिक्स्थ चेंबर ऑफ शाओलिन व्हायचा 'एक चीना के छतीस कमरे'. काळाच्या ओघात तो मॅनेजर गेला आणि अलिकडे ५-६ वर्षांपूर्वी अल्केझांड्राही बंद पडले.

त्या पलिकडे म्हणजे प्रभादेवी वरळीच्या दिशेने नजर फिरली असता दिसले ते टॉवरच टॉवर. अलिकडे निदान जवळ असल्याने छोट्या कौलारु इमारती, चाळी दिसत होत्या. टॉवरच्या उंचीपलीकडे पुढे इतर काहीही दिसत नव्हते. मदोमध किंचित उजवीकडे असलेली उंच इमारत पटकन ओळखीची वाटली. 'गोदरेज बे व्ह्यू'. वरळी समुद्र किनार्‍याच्या अगदी पलिकडच्या टोकाला असलेली ही उंच इमारत. एकेकाळी वरळी सी फेस हा बड्यांचा आणि सितार्‍यांचा भाग होता, त्याकाळी जुहूची महती नसावी. या इमारतीचे वैशिष्ठ्य म्हणजे तिची मोक्याची जागा. जणु महादेवापुढचा नंदी. ते अशा अर्थाने की मस्त खारा वारा अंगावर घेत सागरी सेतुवरुन वांद्रा वरळी सफर संपली की थेट उजवीकडे वळुन दक्षिण मुंबईकडे जाता येत नाही. पूल संपल्यावर डावीकडे जावे लागते. डावीकडे जायचे, आय एन एस त्रापुढील वर्तुळाला अर्ध प्रदक्षिणा घ्यायची आणि मग या इमारतीवरुन वरळी सी फेस मार्गाने लोटसच्या दिशेने जायचे. वरळी आणि प्रभादेवी, महालक्ष्मी भागात आता अशा प्रचंड उंच इमारतींचे साम्राज्य आहे. मुंबईत उंच इमारतींची सुरूवात झाली अल्टा माऊंट रोडच्या उषा किरण पासुन. ७० च्या दशकात अडीचशे फूटी - पंचवीस मजली इमारत हा मोठा कौतुकाचा विषय होता. जेव्हा इमारतीची घोषणा झाली तेव्हा म्हणे अवघ्या अवघ्या दोन लाख रुपयात ३००० चौरस फुटांचे अलिशान फ्लॅट विकले गेले होते. आज समुद्राचे दर्शन घदविणार्‍या फ्लॅटची किंमत अवघी २५ कोट रुपये आहे. मात्र हळुहळु बांधकामाचे प्रगत तंत्र, मुंबईकडे येणारा ओघ, जागेची गरज आणि आलेली पैसा यातुन अशा इमारती सर्रास उभ्या राहिल्या. उषा किरण हे नाव आज कुणाला फारसे माहित नसेलही. या शतकाच्या सुरुवातीलाच श्रीपती हाईट्सने तब्बल ४८ मजल्यांचा मनोरा रचत सर्वांना मान झुकवयला लावली. मात्र हा दरारा एक दशकही टिकला नाही. २०१० मध्ये तब्बल ६० मजली ईम्पिरिअल टॉवर्स ताडदेवच्या एम पी मिल संकुलात उभे राहिले आणि तमाम टॉवर खुजे ठरले. ह्या इमारतीचे बांधकाम सुरू असताना एकदा बांधकाम कंपनीच्या लोकांना भेटायचा योग आला. सहज बोलताना विषय निघाला, इतकी उंच इमारत म्हणजे वाहनतळ व अन्य सुविधा हव्यात. शिवाय झपाझप वर जाणारी वेगवान उद्वाहने हवीत. आणि मग इतक्या उंच आणि डोक्यावर कळस असलेल्या इमारतीच्या डोक्यावर पाण्याच्या टाक्या कशा बांधणार? नाही. इतक्या उंचावर लाखो लिटर पाण्याच्या आणि शेकडो टन वजनाच्या पाण्याच्या टाक्या शक्य नाहीत. मग पाणी पुरवठा? त्यासाठी दर आठ मजल्यावर एक पुरवठा टाकी असेल आणी उदंचनाने स्वयंचलीत पद्धतिने वरच्या आठ मजल्यांना पाणी पुरवठा केला जाईल. म्हणजे पर्यायाने एका पंपाला पर्यायी पंप, पर्यायी वीज पुरवठ्यासाठी मोठ्या क्षमतेचे जनित्र संच........ मी खास मध्यमवर्गीय प्रश्न विचारला, 'इथे महिना देखभाल खर्च चौरस फूटामागे म्हटला तर किती यावा? साधारण रुपया ते पाच-सहा रुपये अन्य सामान्य इमारतींना यायचा. उत्तर मिळाले 'तो खर्च दर महिन्यावर न ठेवता एकदाच सुरुवातीला २५-३० लाख रुपये घेतले जातील.

उजव्या बाजुने उन असूनही प्रकाशाविरुद्ध जाऊन ईम्पिरिअल टॉवर्सचा फोटो टिपायचा मोह आवरला नाही. असो. ह्या २५० मिटरचे कौतुकही लवकरच संपणार आहे. श्रीराम मिल परिसरात ३०० मिटर उंचीची ६५ मजल्यांची पॅलेस रोयाल लवकरच येत आहे. तीचे दिवसही मोजकेच आहेत. तिकडे परळ मध्ये, चुकलो 'अपर वरळी' मध्ये श्रीनीवास मिल आवारात जगातली सर्वात उंच रहीवासी इमारत लवकरच उभी राहात आहे. अवघे ११७ मजले आणि साधारण ४५० मिटर उंची. इथल्या अगदी उंचावरच्या प्रशस्त फ्लॅटचा भाव काय असावा अशा अजागळ प्रश्नाला विनयाने उत्तर मिळाले - फक्त ८५ कोटी. आंतर सजावटीसाठी आर्मानी, स्वयंपाकघरात जर्मन बुल्थॉप मॉड्युलर किचन, न्हाणीघरात स्नान व स्वच्छता उपकरंणांसाठी जर्मन विलरॉय अ‍ॅण्ड बॉ, डॉम्ब्राख्त, इटालियन गेस्सी, आंतोनियो लुपी, जमीनीवर इटालीचा महागडा दुर्मिळ संगमरवर... मग ८५ कोटी असणारच.

ह्म्म्म्म्म. उंचीची ही स्पर्धा सुरूच राहणार.

कॅमेरा तसाच प्रकाशाविरुद्ध दामटत इंम्पिरिअल च्या अलिकडचे ताडदेव, ग्रँट रोड परिसरातले एक दृश्य टिपले. जुन्या कौलारु इमारती आणि नवे मनोरे.

त्या पलिकडे हे चौपाटी आणि मलबार हीलचे दृश्य. चौपाटीवर लोकमान्यांचा पुतळा पाठमोरा आला आहे.

पुन्हा एकदा चौपाटी, सरदार वल्लभभाई पटेल मार्ग आणि वाळकेश्वर असे नव्या जुन्याच्या संगमाचे दृश्य समोर आले.

कठड्यापाशी उभे राहुन डावीकडे पाहताना एक अतिशय सुंदर दृश्य दिसले आणि आश्चर्य वाटले की हे मघाशी नजरेतुन सुटले कसे? दाट वस्तीचे गिरगाव, भेंडी बाजार, मदनपुरा, अगदी थेट समुद्रा पर्यंत भिडलेली वस्ती व निळे आकाश आणि दाट वस्तीच्या गिरगावातुन गोलदेवळाकडे जाणारा रस्ता व त्याच्या कडेची दाट हिरवी झाडी. जुनी वस्ती आणि नवी बांधकामे बेमालुमपणे मिसळलेली दिसली. आणि लक्षात आले, की 'दिव्याखाली अंधार' म्हणतात तसे अगदी पायाखाली टिपण्यासारखे, पाहण्यासारखे बरेच आहे.

खरं सांगायचं तर कुणी मुंबईबाहेरचा पाहुणा आला तर विचारतो की मुंबईत बघण्यासारखे काय आहे? आता अनेकांना प्रश्न पडतो के एखाद गेट्वे वा चौपाटी सोडलं तर खरोखर इथे आहे तरी काय? मात्र मी सांगतो, 'मुंबई'. संपूर्ण मुंबई हाच एक बघण्यासारखा विषय आहे. कुठे उलगडत गेलेला रस्ता. कुठे कौलारु घरे, त्यातुन डोकावणारे नारळाची झाडे. सांगुन विश्वास बसणार नाही की हे दृश्ये मुंबईत टिपली आहेत.

कोण म्हणतो मुंबईतल्या वाहतुकीला शिस्त नाही? डब्यातल्या तुळ्शीईतकी का असेना कुठे तरी अजुनही ती शाबुत आहे. माळेत मोती ओवावेत तशा रांगेत गाड्या जातात. हा बहुधा वाहनांचा ओघ आणि रस्त्याचे आकारमान यातुन आलेला समजुतदारपणा असावा.

असेच एक घर पटकन डोळ्यात भरते. कुण्या मालकाने हौसेने बांधलेले चौमजली घर आजही टुकीने उभे आहे. जणु मुंबई सागते आहे, 'मी अशी होते'. घराला सज्जा म्हणजे गॅलरी ही हवीच. चाळीत तर गॅलरी म्हणजे अर्धे घर. या गॅलरीची मजा ज्यांनी थोडे का होईना पण चाळीत बालपण घालवले आहे त्यांना माहीत. गॅलरी म्हणजे जादुई प्रकार. इथे उभे राहील्यावर तासनतास कसे जातात समजत नाही. शिवाय दीड खोलीच्या संसाराला रात्रीसाठी हवेशीर जोड. आणि तमाम चाळकर्‍यांना एकत्र बांधणारा हा दुवा.

जुने मुंबईकर तसे रसिक असावेत. घर बांधताना उगाच ठोकळे न बांधता साधे पण सुबक बांधकाम असायचे. अगदी सधी गोष्ट घ्या. दोन रस्ते जिथे छेदतात तिथे कोपर्‍यातली उमारत कधी काटकोनी टोकदार नसायची तर गोलाकार असायची. वळण घ्यायला वाहनांना तेव्हढेच बरे.

एकवार भेंडीबाजारच्या दाट वस्तीकडे पाहताना वाटते, ही वस्ती इतकी दाट आणि गुंतागुंतीची आहे, हीचा विकास करायचा म्हटला तरी कसा करणार? अचानक माझी नजर एका प्रचंड तंबुवजा शामियान्यावर खिळली. अरेच्चा! हा काय प्रकार असावा? ती आच्छादित वास्तु आहे. आजुबाजुला सुरू असलेली बांधकामे, दुरुस्त्या यामुळे हानी होउ नये म्हणुन त्या वास्तुला आच्छादुन टाकले गेले आहे.

ही वास्तु म्हणजे दाउदी बोहरी समाजाचे ५१ वे धर्मगुरु डॉ. सैयदना ताहेर सैफुद्दीन यांचे अंत्यस्मारक आहे. संगमरवरी दगडाने बांधलेल्या या प्रचंड वास्तुला ताज महाल सारखा घुमट व सोन्याचा कळस आहे.

इमारतीखालुन गोलदेवळाकडे जाताना गर्द हिरव्या झालरीच्या रस्त्याकडे आणि जुन्या मुंबईकडे पाहताना मी क्षणभर अस्वस्थ झालो.

रस्त्यासह कडेच्या इमारतींवर पडलेली कुण्या एका टॉवरची काळी सावली मला अस्वस्थ करुन गेली. ही मुंबईच्या जुन्या रुपाच्या/ संस्कृतिच्या उच्चाटनाची वाणी तर नसावी? गावाकडचा माणुस आपल्या गावच्या घराची आठवण करुन हळहळतो. मात्र इथला चाकरमान्या मुंबईच्या प्रत्येक वास्तूशी नाळ जोडुन आहे. त्यासाठी ती वास्तु त्याची असायची गरज नाही. वास्तू सोडा हो, जुन्या खानदानी मुंबईकराचे डोळे ट्रामच्या हकिकती सांगतानाही चमकतात.

आठवड्याचे कामाचे दिवस जा ये करण्यात घालवल्यावर रविवारी खरेतर उठुन कुठे जावे असे वाटत नाही. मात्र अचानक कधीतरी एखादा रविवार उजाडतो. मी गाडी काढतो आणि पत्नीसह मुंबईच्या रस्त्याला लागतो. शीव, किंग्ज सर्कल, युडीसीटी, पारसी कॉलनी, पाच बगीचा, खोदादाद सर्कल, परळ, लालबाग, राणीचा बाग, खडा पार्शी, जेजे, क्रॉफर्ड मार्केट, सी एस टी, बॅलार्ड पिअर, फोर्ट्, काळा घोडा, गेटवे, नरिमन पॉईंट करीत ओबेरॉयखालुन उलट वळण घेतो आणि समुद्राकाठाने चौपाटी पार करत तीन बत्ती, तिथुन मलबार हील, पुन्हा पेडर रोड, जसलोक, त्या समोरची मदन मोहन राहायचा ती मकाने मॅनॉर, मग पेडर रोड संपताना उजवी कडे लताबाईंची प्रभुकुंज कडे पाहत हाजीअलीला येतो. पुन्हा एकदा समुद्राकाठाने प्रवास. समुद्र महाल, लाला लजपतराय, लोटस असा भिरभिरत वरळी सी फेसला येतो. संध्याकाळ होत आलेली असते. मग निवांत समुद्राकडेच्या कट्टयावर बसून एकटक सूर्यास्त पाहणे. सूर्यनारायण पाण्यात शिरले की सरळ जात सी लिंकचा मोह सोडुन वरळीमार्गेच अ‍ॅनी बेजंट मार्गावरुन, प्रभादेवी, सिद्धीविनायक, पोर्तुगीज चर्च, कोतवाल उद्यान, प्लाझा, हिंदु कॉलनी, रुईया, माटुंगा पुन्हा महेश्वरी उद्यान आणि शीव मार्गे परत घराकडे. खूप जुने मित्र, नातेवाईक भेटल्याचा आनंद असतो, मन प्रसन्न झालेले असते. चाकरमान्या सोमवारी पुन्हा घाण्यावर जायला ताजातवाना असतो.