"कोणाचा रे तू?"

दुर्दैवाने माझ्या महाविद्यालयीन जीवनात ह्या व्यवस्थेची जाणीव प्रकर्षाने झाली होती. जे निश्चितच खेदजनक होते.. :(

बात निकली है तो थोडा हमारी भी सुनो.

उदा. १

शाळा / कॉलेजमधली एक सहाध्यायी. साधारण बुद्धीमत्ता, घरचे उच्च मध्यमवर्गीय. २ चारचाकी बाळगणारे. एम बी ए प्रवेशासाठी उत्सुक असले आमचे बरेच सहाद्यायी होते. ही त्यातलीच एक. एका हुषार मुलाला नेमके २-३ मार्क्स कमी मिळाले आणि त्याचे पुंबा थोडक्यात चुकले. हिला मात्र पुंबा मिळाले. तिचे मार्क्स कोणालाच माहिती नसल्याने तिने अनपोएक्षितरीत्या यश मिळवले असा आमचा समज झाला. यथावकाश मार्क्स समजले तेव्हा तिने मॅनेजमेंट कोट्यातुन पैसे चारुन अ‍ॅडमिशन मिळवली असेल असे वाटले. बर्‍याच दिवसांनी एका मित्राला पुंबाची अ‍ॅडमिशन लिस्ट मिळाली तेव्हा कळाले की तिला ओबीसी कोट्यातुन अ‍ॅडमिशन मिळाली होती.

उदा. २

बीमसीसी मध्ये १२ वी पास विद्यार्थ्यांची अ‍ॅड्मिशन साठी झुंबड उडालेली. १२ वीत वाणिज्य शाखेत ८०.५% मिळालेला विद्यार्थी स्वतःचे नाव लिष्टेत नसल्याने हिरमुसलेला. त्याचवेळेस ४१% टक्क्याला बीमसीसीत अ‍ॅडमिशन मिळाल्याबद्दल ओली पार्टी करणाचे प्लॅन बनवणारे काही आरक्षित मुले. यथावकाश १ महिना उशिराने काही मुलांनी अ‍ॅडमिशन न घेतल्याने उष्ट्या झालेल्या जागेवर त्या ८०% वाल्याला अखेरीस प्रवेश मिळाला. अर्रे हो त्या वर्षी १२ वी वाणिज्य ची गुणवत्ता यादी ८४.५ ला बंद झाली होती. म्हणजे ८०.५% बर्‍यापैकी जास्त होते.

उदा. ३

रेल्वेत वर्षानुवर्षे काम करणारे एक उच्चजातीय टीसी (काही प्रमोशन्स मिळुन वर चढलेले). त्यांच्या हाताखाली काम करणारा निम्नजातीय केवळ जातीआधरित आरक्षणाच्या बळावर यांच्या डोक्यावर जाउन बसला. काम सगळे यांना विचारुनच व्हायचे कारण स्वत:ला काहिच येत नव्हते. पण मुजोरी मात्र अपरंपार होती. वारंवार ऐकवले जायचे की "तुम्ही *** असेच राहणार. मला बघा २ वर्षात प्रमोशन मिळते की नाही. आरक्षणात पुढचा नंबर माझाच आहे" इथे जातिवाचक अपमान निम्नजातेयाकडुन उच्च वर्णीयाचा होत होता हे नम्रपणे नमूद करु इच्छितो"

उदा. ४

नगर जिल्ह्यातल्या एका तालुक्याचा दमदार निम्नजातीय पुढारी. बहुजन बहुल असलेल्या विभागांतुन सांगत फिरायचा. "मला मत द्या. **** आयाबहिणींना तुमच्याघरी भांडी घासायला लावेन. याच्या स्वत:च्या घरी याने असे लोक शोधुन शोधुन कामाला ठेवले होते. त्यांचा जातिवाचक अपमान नेहमीच व्हायचा. पण यांना अ‍ॅट्रोसिटी लागू नाही.

उदा. ५

नगर जिल्ह्यातलाच एक प्रशासकीय अधिकारी. काही वर्णीयांना नेहमीच शिव्या घालणारा. एकदा हाताखालच्या लिपिकाला खाजगीत विचारत होता उच्च वर्णीय डॉक्टर कुठे मिळेल म्हणुन. नंतर समजले की आरक्षणावर प्रवेश मिळवुन डॉक्टर झालेल्या स्वजातीयांवर याचाच विश्वास नव्हता.

उदा. ६

एका नामांकित शाळेतली घटना. मुख्याध्यापकांशी शिक्षणाच्या खालावलेल्या दर्जाबद्दल बोलणे चालु होते. तेव्हा सांगण्यात आले " आता परिस्थिती काय आहे माहिती आहे ना तुला? जे शिक्षक सरकारच्या कृपेने येतात ते चालवुन घ्यायला लागतात. काही बोलायची सोय नाही. नाहितर जातीचा बडगा दाखवला जातो. तोंड दाबुन बुक्क्यांचा मार सहन करायचे झाले"

या सहाही प्रकरणात मला तरी रिव्हर्स अ‍ॅट्रोसिटी दिसते. मग शहरी जनतेने देशात अजुनही अस्पूश्यता आहे हे का मान्य करावे?

तर करावे. करावेच लागेल. कारण अजुनही या देशात खैरलांजी सारखी प्रकरणे होतात. हरियाणा, उत्तर प्रदेश, बिहार मध्ये दलित स्त्रियांना जातीय तेढीमुळे नागवले जाते, उच्चाजातीय - निम्नजातीय विवाह खपवुन घेतले जात नाहित.

थोडक्यात काय तर देश सध्या ज्या स्थित्यंतरातुन जात आहे त्याच्यात "जात" दोन्हीकडुन बडवली जाते आहे. आरक्षण ही एक फेल गेलेली व्यवस्था आहे. सत्यमेव जयते. अजुन काय?

आज जे जातीव्यवस्थेचं उग्र वगैरे रूप दिसतय.. ते केवळ ट्रेलर आहे. अजुन पूर्ण ३ तासाचा शो बाके आहे... क्लायमेक्स सकट. हि समस्या सोडवायची संधी केव्हाच निघुन गेली आहे. कारण आता ति एक सामाजीक समस्या न राहाता सत्ताकारण-अर्थकारणाचा राजमार्ग झालाय. आणि याची ९९% जबाबदारी ( सो कॉल्ड ) उच्चवर्णीयांवर आहे (खरं तर १००% टक्के म्हणणार होतो, पण १% सुट दिली ;) ). गंमत अशी, कि या संघर्षाला फार विचित्र परिमाणं लाभणार आहेत. एकीकडे संख्येच्या आधारावर राजकारण, दुसरीकडे संख्येला फार कमी महत्व देणारं अर्थकारण, या दोघांचे एकमेकांवर असलेले अवलं बित्व, आणि दिवसेंदिवस अधीकाधीक गोंधळात पडणारे समाजकारण... शिवाय धर्मकारणाची लुडबुड.
यावर एकच उपाय आहे, तो ही व्यवस्था-आधारीत नाहि तर व्यक्ती आधारीत. एक गोष्ट वाचली होती कुठेतरी... कि एक चढाव चढण्याची बेडकांची शर्यत लागते. खुप कठीण चढाव असतो. एक एक करुन स्पर्धक बेडुक खाली पडायला लागतो. प्रेक्षकवर्ग शिट्ट्या मारणे, टाळ्या वाजवणे, प्रोत्साहन देणे, हतोत्स्ताही करणे असे सर्व सोपस्कार करण्यात दंग असतात. शेवटी एक बेडुक अगदी शेवटच्या टप्प्यात येते. प्रेक्षकांकडुन "आता कठीण आहे", "हा खाली पडलाच बघा" वगैरे शेरेबाजी जोर धरते. पण तो बेडुक वर पोचतोच. शेवटी कळतं कि तो बहिरा असतो.
असाच एखादा बहिरा अर्थतज्ञ नेता हि जातीसमस्या सोडवेल.

अर्धवटराव

कारण आता ति एक सामाजीक समस्या न राहाता सत्ताकारण-अर्थकारणाचा राजमार्ग झालाय

हेच अंतिम सत्य आहे, बाकी सर्व मोहमाया आणि मिथ्या आहे!

- (बहिरा) सोकाजी

मिपा धुरीणी नान्या अन पर्‍या यांचे प्रतिसाद वाचायला उत्सुक !

आपला लेख आवडला.. अगदी प्रत्येक मुद्द्याशी सहमत.. पण बऱ्याचदा चर्चांमध्ये हा तुम्ही लिहिलेल्या या मुद्द्याचा उल्लेख असतो..

पिढ्यानपिढ्या केलेल्या अन्यायाचे परिमार्जन ५०-५५ वर्षांच्या आरक्षणाने मिळालेल्या लाभाने होऊ शकत नाही, हे सिंपल लॉजिक आमच्या लक्षात येत नाहीय. अर्थात, आरक्षणाच्या पॉलिसीमध्ये काहीच सुधारणांची गरज नाही, असे मला म्हणायचे नाहीय. त्याबद्दल बोलूच..

आपण सहमत आहात का याच्याशी? पिढ्या न पिढ्या केलेला अन्याय म्हणजे कोणी केलेला अन्याय.. कोणावर केलेला अन्याय.. परिमार्जन कोणी करावे..? आणि नक्की किती पिढ्यांनी करावे? हजार वर्षात झालेले सामाजिक आणि आर्थिक बदल आणि गेल्या पन्नास वर्षात झालेले बदल यांची तुलना करता येयील का? म्हणजे की हजार वर्षात लोकं भाले तलवारीच्या पुढे नाही गेल, आज गेल्या वर्षीचा मोबाईल पण out of date होतोय..

या अशा वेळेस मुलांना जातीच्या नावाखाली नवा भेदभाव कोण शिकवतय.. आजकाल आधी कधी न जाणवलेली जात पण आरक्षणाद्वारे दहावी बारावीनंतर जातीची मुद्दाम ओळख का करून दिली जाते मुलांना ...

गरजूंना मदत हवी, आरक्षण पण हवेच पण आमचेच सुस्थितीतील भाऊबंद करत नसतील तर इतरांना ऐकवून उपयोग नाही.. आणि अजून हजार वर्षे पण जात ठेवून ही दरी दूर होणार नाही..

वाचते आहे, प्रतिसादांची प्रतिक्षा.
माझ्या गावी एक निम्न जातीय मुलगा अतिशय हलाकीच्या स्थितीत साधारण शिकला, दोन वर्ष काय शिक्षक झाला, ते लगेच बढती, आता शिक्षण अधिकारी होउन अतिशय व्यवस्थीत रहातो. गावातील बाकिच्या त्याच्या बरोबरच्या मुलांनी तो एव्हढ यश कमवुन आला म्हणुन त्याचा सत्कार करायचा ठरवल, उत्तर नाही...का? आम्ही आता हाय्क्लास आहोत.
याच्या शिक्षणाला, घरी खायला नसेल तेंव्हा याची आई कधी दारी आली, तर तिच्या जिद्दीला पाहुन(वडिल नव्हते) कायम खाण्याची वा पैशाची मदत निदान आमच्या घरुन तरी होती. तसाच हलाखीत शिकणारा गावातला आणखी एक तरुण बी,कॉम होउनही परत शेतावर आला. आम्ही करत असलेले हिशोब त्यान एकदा पडताळुअन पाहिले होते, पण त्यात एव्हढी अरेरावी नव्हती. त्या शिक्षण अधिकार्‍याची मात्र गावाला काडीभरही मदत नाही. अन आमच्या गावी जरी जातपात असली तरी तेव्हध्या पुरतीच, आधीच चार माणसांच गाव, जातीन आणि कुठ फोडायचा? असच सार्‍यांचा विचार. हा पण रोटीचा व्यवहार असला तरी बेटी पर्यंत नाही पोहोचला. अन त्याची गरजही नाही.

जात सांगू नका, विचारू नका. जातिवाचक नावं बदलून टाका.
कोणाचा, कुठला अशा प्रश्नांना उत्तरे देऊ नका. वगैरे वगैरे सगळं केलं तरी हा रोग जाईलच याची खात्री नाही.

शिक्षणाव्यतिरिक्त इतर आरक्षण बंद केले पाहिजे आणि शिक्षणातही क्रिमी लेयर काटेकोरपणे तपासला गेला पाहिजे याच्याशी सहमत.
कायद्याने दिलेले आरक्षण सहज बंद करता येऊ शकते पण त्यानंतरही उच्चवर्णीयांचे अनधिकृत आरक्षण बंद होईल याची कोणतीही खात्री नसल्याने ते चालूच ठेवले जात आहे.
मुळात फोडा आणि झोडा हे राजकारण्यांच्या पथ्यावर पडत असल्याने कोणतीही खरी सामाजिक सुधारणा करण्याच्या मनस्थितीत कोणीही नाही.
त्यामुळे काही उच्चवर्णीयांमधल्या मूर्खांचे तर काही दलित मूर्खांचे किस्से या धाग्यावर लिहिण्याव्यतिरिक्त काही होईल असे वाटत नाही.

- आपलाच पण कोणाच्याही 'आपल्यातला' नसलेला.

आरक्षण हि एक गरज होती, आत्ताही आहे पण ज्यांच्यांसाठी आहे ते लोक याचा फायदा घेत नाहीत. शिकलेले, श्रीमंत लोकच याचा जास्त फायदा घेतात. त्यांच्यासाठी वयाची अटही फार शिथिल असते.

त्याबद्दलही मला वाईट वाटत नाही पण जर प्रवेश घेताना एखाद्या कोट्यातील जागा शिल्लक राहिल्या तर तिथेही सर्वसाधारण गटातील मुलांना प्रवेश दिला जात नाही. त्या विशिष्ट जातीचे विद्यार्थी मिळाले नाहीत तर त्या जागा तशाच सडतात. त्यामुळे कितीतरी हुशार मुलांचे नुकसान होते.

अजुन तरी उत्तम मार्गानं चालली आहे चर्चा, अशीच रहावी ही अपेक्षा.

बाकी, या विषयावर मत द्यावं एवढी माझी तरी लायकी नाही.

कोणीतरी विषय घेणार हे ठावुक होते...असो ..सविस्तर टकंतोच आहे थोड्या वेळात...मी रहातो, उठतो बसतो सर्वच समाजात..

एक अनुभव सांगतो आंजावर चा ...एका कट्ट्याला पुनम ला गेलो होतो ...एका अनोळखी व्यक्तीने माझा नाव सांगुन झाल्यावर मला आडनाव विचारले..मी नकार दिला सांगायला..(तेव्हा सही ही घेतली होती तशी) .त्यांचे मी विचारले नव्हते..पण आयडी नाव + आडनाव असल्याने ते उच्चवर्णीय होते याबद्दल शंका घ्यायला जागाच नव्हती..गृहस्थ पेशाने डॉक्टर आहेत. ज्या व्यक्तीला सायंटिफिक रित्या रक्ता-रक्तात फरक नसतो ( चार ग्रुप सोडुन) हे माहीत असुन हा प्रश्न विचारला ...हुश्शार !!..तीन वेळा विचारले हे विषेश ! आज ही हे मला टाळतात..मी कट्ट्याला येणार असेल तर पत्ता नसतो यांचा...असो ..

रावा,

थॅन्क्स टु अन्डरस्टॅन्ड, प्रश्न नुसता नुकसान आणि अढी चा नाही...परंपरा चालविताना जात-पात, देव मध्ये घालायची ( हे ** घालायची या चालीवर वाचावे) सवय पडली आहे लोकांना (क्षमस्व पण सभ्य भाषेत समजावयची पण लिमीट झाली आहे ) ...आमच्या एका मित्राला घडलेली आजपासुन वर्षभरापुर्वीची गोष्ट ...मित्रवर्य देशस्थ आहेत ..लग्न केले आहे आंध्र मुलीशी..हापुस बांधुन घेत होते कोथरुडात एका आज्जीबाईकडुन ( याच आजीबाई दोन चार दिवस अगोदर मित्र एकटा गेला होता तेव्हा आमच्या मुला साठी मुलगी बघा, पण आम्हाला देशस्थ च हवी आहे असे म्हणाल्या होत्या.) ..बायको सोबत होती...आज्जी बाईंना मुलीकडे पाहुन शंका आली ..लगेच आंब्याचा बॉक्स हातात न देता खाली ठेवला.. आणि पैसै पण खाली ठेवा म्हणाल्या ...आता बोला !

चालुद्या ...आणि झालं कि प्यारे काकांना सांगा

नेहमीचाच विषय घेऊन नेहमीचेच यशस्वी कलाकार नि नेहमीचंच यशस्वी नाटक ...! >>>

हसा हसा लेको ;) ...पण " घुसमट " ही काढत जा बाहेर, नायतर कढत रहाशीला ;)

आज सर्व क्षेत्रात आरक्षण आहे, परंतु राजकारणात आरक्षण नाही.
त्यासाठी कायदा करुन विधानसभा व लोकसभेत ५०% आरक्षण हवे. अर्थात यासाठी ५% राजकारण्यांचे देखील एकमत होणार नाही, आज आपापल्या जातीच्या आरक्षणासाठी भांडणारे सार्वमताने विरोध करतील.
खरेतर जन्मापासुन, शाळाप्रवेश व नोकरीपर्यंत सगळ्या अर्जातील जात व धर्म हा कॉलमच कायमचा पुसुन टाकला पाहीजे तर काही वर्षांनंतर कदाचित प्रश्न सुटु शकेल.

जात ही सहजासहजी जाणार नाही. उगाच व्यर्थ चीडचीड करुन काय उपयोग?

आताच सत्यमेव जयते चा भाग पाहीला. भयानक!!!
आताच्या जगात लोकांना असं जगायला लावणारे लोक आहेत हे पाहुन प्रचंड धक्का बसला. महाराष्ट्रात असं कुठे पाहीलं नाही...असेलंही कदाचित.

मैला प्रथा पाहुन, ऐकुन तर शिसारी आली. लोकं इतरांशी असं वागुच कसं शकतात?
साधे झाडु कामगार आहेत त्यांनासुद्धा हातानेच काम करावं लागतं... ग्लव्ह्ज नाहीत. :(

मी स्वतः गावी असताना महारवाड्यात राहणार्‍या मैत्रीणींच्या घरी जेवलेय...कालेजात वडारी इ.इ. समाजाच्या मित्र मैत्रीणींच्या घरी गेलेले आहे....ते माझ्या घरी येउन खाउन गेलेत. आम्हाला तर काहीच फरक नाही जाणवला..इतरांना काय जाणवतं असावं?

केवळ जात, रंग वेगळा म्हणुन अमानवीय वागणुक देणार्‍या लोकांचा संताप येतो.

संतुलित लेख आणि उत्तम चर्चा. या लेखाचा पुढचा भाग म्हणजे "आरक्षण धोरणात सुधारणा आणि आर्थिक निकषांवर शिक्षणात आरक्षण" याबद्दल चिन्मय साहेबांकडून लेख कधी येतो याच्या प्रतीक्षेत.

आडनावाचा अभिमान तथाकथित उच्चवर्णीयांना जास्त असतो आणि त्यामुळे ते विचारणार्‍यात तथाकथित उच्चवर्णीयांचे प्रमाण जास्त आहे.
तथाकथित उच्चवर्णीयांचा स्वतःच्या बुद्धिमत्तेविषयी, क्षमतेविषयी एक गैरसमज असतो. जरी तो पूर्णपणे निराधार असला तरी समाजात सतत असे बोलून, दाखवून त्याचा इतर लोकांवर विपरीत परिणाम होतो आणि त्याचे पर्यावसान एकूणच कार्यक्षमतेवर आणि आर्थिक प्रगतीवर होते.
नोबेल पारितोषिक विजेते अर्थशास्त्रज्ञ श्री. जोसेफ स्टिगलिट्झ यांच्या We Have Been Brainwashed या लेखातला हा उतारा उद्बोधक ठरावा.

Even perceptions of race, caste, and gender identities can have significant effects on productivity. In a brilliant set of experiments in India, low- and high-caste children were asked to solve puzzles, with monetary rewards for success. When they were asked to do so anonymously, there was no caste difference in performance. But when the low caste and high caste were in a mixed group where the low-caste individuals were known to be low caste (they knew it, and they knew that others knew it), low-caste performance was much lower than that of the high caste. The experiment highlighted the importance of social perceptions: low-caste individuals somehow absorbed into their own reality the belief that lower-caste individuals were inferior—but only so in the presence of those who held that belief.