कुमाऊं – मनमोहक मुन्स्यारी

====================
भाग १ - भाग २ - भाग ३ - भाग ४ - भाग ५ - भाग ६
====================

कुमाऊं – मनमोहक मुन्स्यारी

आमच्या प्रवासातला तिसरा टप्पा ‘मुन्स्यारी’ होता. इथे आम्ही २ रात्री राहणार होतो. मुन्स्यारीबद्दल तसे पूर्वी कधी ऐकलेले नव्हते. आणि ‘केसरी’ वा तत्सम टूर कंपनीच्या सहलींमध्ये पण कधी हे नाव दिसलेही नव्हते. ज्या मित्राने मला कुमाऊं ट्रीपचा सल्ला दिला होता त्यानेच मला ‘मुन्स्यारी’ला नक्की जा असे सांगीतले होते. त्याच्या म्हणण्यानुसार इथुन हिमालय खूप जवळून दिसतो. इतर कुठल्याही पर्यटन स्थळापेक्षा जास्त. इंटरनेटवर शोधले असता चांगली माहिती मिळाली. मित्र पण पूर्वी जाउन आला होता, त्याने काढलेले फोटोज् पाहिले. मुन्स्यारी फारच आकर्षक वाटले. आणि मुन्स्यारीला आमच्या ट्रीपमध्ये सामील केले.

मुन्स्यारी हे एक छोटेसे गाव ‘पिथोरागड' जिल्ह्यात येते. उत्तरांचलचे अगदी ईशान्येचे टोक. इथुन भारत-चीन-नेपाळ ची सीमारेषा फक्‍त ६०किमी वर आहे. व्यवस्थित रस्त्याने जाता येणारे हे ह्या भागातले शेवटचे गाव. इथुन पुढे मात्र सगळे कच्चे रस्ते आहेत. हिमालयात गिर्यारोहणासाठी इथुन विविध मार्ग सुरु होतात त्यामुळे गिर्यारोहकांमधे हे गाव विशेष परिचित आहे. कुमाऊं मधली सर्वात मोठी हिमनदी, ‘मिलम हिमनदी’, इथुन ६०किमीवर आहे. हा ट्रेक तसेच आदि कैलास, ओम पर्वत वगैरे इतर साहसी ट्रेकचे मार्ग पण इथुनच सुरू होतात.

गोरीगंगा नदी

चौकोरीवरुन मुन्स्यारीला जाणारा रस्तादेखिल मस्त आहे. घनदाट जंगलातुन जाणारा घाटरस्ता, डोंगरउतारावर केलेली गव्हाची शेती, अधुनमधुन दिसणारी छोटीछोटी गावे आणि डोंगरांच्या मधुन वाहणार्‍या नद्या. एकदम मनमोहक. ताजाता वाटेत ‘थल' नावाचे एक छोटेसे गाव लागले. तिथुन पुढे रस्ता नदीपात्राच्या एकदम जवळुन जात होता. इथे मात्र मोह आवरला नाही. सारथ्याला थोडे कडेला थांबायला सांगितले आणि सरळ नदीकडे गेलो. पात्र एकदम उथळ, दगडधोंड्यांनी भरलेले, नदीचे पाणी एकदम नितळ. नदी एकदम सुशेगात वळणेवळणे घेत चालली होती. दुपारच्या उन्हातदेखिल नदीचे पाणी अगदी थंडगार होते. मुलाने तर तातडीने नदीत दगडांची आहुती द्यायला सुरुवात केली. तिथे थोडा वेळ घालवुन मग पुढे निघालो. लवकरच ‘बिर्थी धबधब्यापाशी’ पोहोचलो. हा मुन्स्यारीपासुन २५किमी अलिकडे असलेला एक प्रसिद्ध धबधबा. धबधबा छानच आहे. त्याच्या पाण्यापर्यंत चालत जायची सोय केलेली आहे. ह्याच्या पाण्याचा मुख्य स्त्रोत म्हणजे बर्फाचे वितळलेले पाणी. इथे KMVNचे TRH व Restaurantसुद्धा आहे. एकुण छान जागा आहे.

बिर्थी धबधबा

बिर्थीपर्यंत वातावरण बरे होते. पण बिर्थी सोडताच पावसाला सुरुवात झाली. बिर्थी नंतरचा रस्ता एकदम धोकादायक होता. मी आजवर प्रवास केलेल्या रस्त्यांपैकी सर्वात जास्त. ठिकठिकाणी धबधबे होते. काही ठिकाणी दरड कोसळून रस्ता वाहून गेला होता. अश्या ठिकाणी तात्पुरता भराव टाकुन सपाटीकरण केले होते. हिमालय तरुण पर्वत असल्याने हे असे द्रुश्य बर्‍याच ठिकाणी दिसत होते. सारथ्याने तर एका छोट्या धबधब्यापाशी थांबून एक बुक्की मारुन छोटा भाग तोडला आणि त्यातल्या एका छोट्या तुकड्याला हातावर कुस्करुन भुगा करुन दाखवला. काही काही ठिकाणी तर डोंगर ‘C’ आकारात पोखरुन रस्ता तयार केलेला होता. घाटरस्त्याच्या दरीकडच्या बाजूला कठडेही नव्हते. आणि दरी तर जवळपास १किमी खोल असावी. नजर जरा जरी चुकली तर सरळ दरीत कपाळमोक्ष नक्की. १-११/२ लेनचा रस्ता. समोरुन एखादे वाहन आले तर मुख्य रस्ता सोडुन थोडे कडेला जावे लागत होते. समोरुन जेव्हाजेव्हा एखादी गाडी येत होती तेव्हा आमचा सारथी फार कडेला जाणार नाही ना हीच काळजी. त्याला काही फुकटचे सल्ले पण द्यायला नको म्हटले. उगाच लक्ष विचलीत व्हायला नको. त्यात वरुन पाऊस पण होता. तर असे करत करत गाडी साधारण २८६०मी उंचीवर पोहोचली. मला वाटते इथपर्यंत पोहोचल्यावर रस्ते बांधकाम विभागाला पण रस्ता बांधायचा कंटाळा आला असेल. कारण इथे डोंगरात त्यांनी एक ‘पास' केला आहे जिथुन पलिकडच्या बाजुचा उतार सुरु होता.

मुन्स्यारीच्या आसपासचा परिसर

यथावकाश मुन्स्यारीला पोहोचलो. मुन्स्यारीला पोहोचताच पहिली ठळकपणे दिसणारी गोष्ट म्हणजे ‘हिमालय'. हिमालयाच्या ‘पंचचुली’ पर्वतरांगा मुन्स्यारीच्या अत्यंत जवळ आहे. अगदी सारस बागेतुन पर्वती दिसावी किंवा डोणजे फाट्यावरुन सिंहगड दिसावा इतक्या जवळ. असे काही दिसल्यावर आमचा थकवा कुठच्या कुठे पळाला. हॉटेलच्या सगळ्या रूम्सची तोंडेही हिमालयाच्या दिशेलाच होती. आम्हाला पहिल्या मजल्यावरची रूम दिली त्यामुळे कुठल्याही अडथळ्याविना आम्हाला रूम मधुन हिमालय दिसत होता. अगदी समोर...

रूममधुन दिसणारा हिमालय

मुन्स्यारी हे एक डोंगरउतारावर वसलेले छोटेसे टुमदार गाव आहे. शहरी कोलाहलापासुन मैलोन् मैल दूर. नैनितालच्या साधारण ३००किमी उत्तरेला. फार प्रसिद्ध पर्यटन स्थळ नसल्याने इथे श्रीमंती हॉटेल्स नाही. ट्रेकर्सना मानवतील अशी छोटी/मध्यम हॉटेल्स; पण तीदेखिल ५-६ असावीत. इकडच्या भागातले हे एकमेव मोठे गाव असल्याने शाळा, कॉलेज, हॉस्पिटल अशा सोयी आहेत. इथे उत्पादीत होणार्‍या गोष्टी सोडल्या तर बाकी सर्व गोष्टी इथुन ३००किमी दूर असलेल्या शहरी भागातून रोज येतात. हिवाळ्यात महामार्गावर बर्फ पडल्यावर अथवा दरड कोसळल्यास बाकी सर्व जगाचा संपर्क तुटतो. स्थानिक लोकांची चेहरेपट्टी ही नेपाळी लोकांच्या जवळपास सारखीच. बोलीभाषा ‘कुमांऊनी’ जी हिन्दीपेक्षा ऐकायला बरीच वेगळी वाटते आणि काही कळत नाही. अर्थात, लोकांना हिन्दी येते, त्यामुळे तशी काही अडचण नाही. गावात एक छोटी बाजारपेठ आहे तसेच गिर्यारोहणाला लागणार्‍या साहित्यांची देखिल बरीच दुकाने आहेत. गावात एक हेलिपॅड सुद्धा आहे. कदाचित अत्यावश्यक सेवेसाठी त्याचा वापर होत असावा.


सकाळचा हिमालय

आम्ही पोहोचलो त्या दिवशी संध्याकाळी पाउस पडला. हिमालय बराचसा झाकोळलेला होता. पण सूर्यास्ताच्या वेळेस जरा आकाश मोकळे झाले. आम्ही हेलिपॅड पर्यंत चालत गेलो. तिथुन आजुबाजूचा परिसर फारच छान दिसत होता. हेलिपॅडची जागा म्हणजे बर्‍यापैकी मोठे मैदान होते. मुले मस्त क्रिकेट खेळत होती. मैदानाच्या मागेच हिमालय होता. मुलांचा जाम हेवा वाटला. रोज हिमालयाच्या सान्निध्यात त्यांना खेळायला मिळते. हिमालय जरी मोकळा झालेला असला तरी आता सूर्य ढगांच्या आड होता. त्यामुळे सूर्यास्ताची हिमालयावर पडणारी सोनेरी किरणे काही पहायला मिळाली नाही. भारतात इतरत्र जरी जोरदार उन्हाळा असला तरी इथे मात्र चांगलीच थंडी होती. दिवस मावळल्यानंतर गारठा चांगलाच वाढला.

हेलिपॅड परिसरात क्रिकेट खेळणारी मुले

दुसर्‍या दिवशी पहाटे लवकर उठलो. आदल्या दिवशी संध्याकाळी पाऊस झाल्याने सकाळी आकाश मोकळे असेल अशी अपेक्षा होती. परंतु थोडेफार ढग होतेच. पूर्ण पंचचुली रांग काही दिसली नाही. आज आजुबाजूचा परिसर पहायचे ठरवले होते. इथे जवळच ‘खुलीया टॉप' हा एक छोटा पण चांगला ट्रेक आहे. जाउन-येउन एक संपूर्ण दिवस त्यात जाऊ शकतो. काही लोक तर तंबू वगैरे घेउन एक रात्र मुक्कामासाठी जातात. अर्थात गाईड असतो बरोबर जो गाईड-कम-कुक असतो. पाऊस आणि लहान मुलगा असल्याने आम्ही हा ट्रेक केला नाही. इथे जवळच नंदा देवीचे मंदिर आहे. मंदिर छोटेच आहे पण तो परिसर मात्र एकदम मस्त आहे. हिरव्यागार डोंगरावर असलेल्या ह्या मंदिराच्या समोरच बर्फाच्छादित हिमालय आहे. त्यामुळे ते संपूर्ण द्रुश्यच एकदम विलोभनीय दिसते. तासन् तास तिथे बसले तरी कंटाळा येणार नाही. आजुबाजूच्या छोट्या डोंगरउतारांवर पूर्णपणे गव्हाची शेती केलेली आहे. त्या लयबद्ध शेतीमुळे डोंगरावर जणू काही हिरवे तरंगच उठले आहेत की काय असा भास होतो. मुन्स्यारीमध्ये जुन्या काळातील कुमांऊनी वस्तू, कपडे, चित्रे अशा गोष्टींचे एक छोटे संग्रहालय आहे. कुमांऊनी जीवनशैलीची थोडीफार माहिती मिळते. बाकी इथे अजुन काही इतर थंड हवेच्या ठिकाणासारखे टिपीकल ‘पॉईन्ट्स' नाहीत. आणि खरेतर त्याची आवश्यकता पण नाही. नायगारा धबधब्याला गेल्यावर मुख्य आकर्षण तो धबधबा असतो, बाकी आजुबाजूच्या गोष्टी फारशा महत्त्वाच्या नसतात. तसेच मुन्स्यारीला आल्यावर तुम्ही मस्तपैकी हिमालयात ट्रेकला जा, नाहीतर, रूमच्या टेरेसमधे हातात वाफाळणार्‍या कॉफीचा कप घेऊन नुसता हिमालय बघत बसा, तुम्हाला अजिबात कंटाळा येणार नाही.

नंदादेवी मंदिर

नंदादेवी मंदिर परिसर

डोंगरउतारावर केलेली शेती

इथे विकत घेण्यासारखे म्हणजे हातांनी बनवलेले उबदार कपडे, शाली, पश्मीने वगैरे तसेच खास पहाडी राजमा आणि इतर औषधी (स्वतःच्या जबाबदारीवर घेणे!) व मसाले. आम्हाला खरेतर कुमांऊनी पद्धतीचे जेवण खायची इच्छा होती परंतु ‘आत्ता इथल्या भाज्यांचा सीझन नाही’ असे सांगुन आमच्या हॉटेलवाल्याने आमची बोळवण केली. एकुण इथले दोन दिवस छानच गेले. शेवटच्या दिवशी हवा एकदम छान होती, ढग नव्हते त्यामुळे पंचचुली पर्वतरांग एकदम मस्त दिसत होती. सूर्यप्रकाशात चमकणारा बर्फ जणु चांदीच वाटत होता. आता आम्हाला परत जाताना त्याच अवघड घाटरस्त्याने जायचे होते पण आता मात्र तो रस्ता एवढा भीतीदायक वाटत नव्हता.

पंचचुली पर्वतरांग

KMVNच्या आवारात एक फलक होता ज्यावर एक संस्क्रुत श्लोक लिहीलेला होता. त्यात पाप-पुण्याचा हिशेब मांडून असे म्हटले होते की आयुष्यात तुम्ही एकदा तरी हिमालयाचे दर्शन घेतले पाहिजे. भविष्यात कदाचित आमच्या अजुन हिमालय वार्‍या होतीलही पण हिमालयाची ही पहिली भेट मात्र नक्कीच संस्मरणीय राहील!

क्रमश: ...

====================
भाग १ - भाग २ - भाग ३ - भाग ४ - भाग ५ - भाग ६
====================