शिवराजाभिषेकाला विरोध, एक थोतांड

हरे रामा! मी तर हरीतात्यांची आरोळीच इथे राजमुद्रा म्हणुन दिली की हो.
कान पकडा! कान!!माझा हो!

गोब्राह्मणप्रतिपालक हि बिरुदावली ज्याप्रमाणे छत्रपती शिवाजी महाराज वापरत होते त्याप्रमाणे आपल्याला देखील वापरायला आवडेल असे छत्रपती संभाजी महाराजांनी एका पत्रात लिहिले होते. अधिक माहिती पुण्याचे पेशवे देऊ शकतात, किंबहुना मी हे त्यांच्याच एका प्रतिसादात वाचले होते.

माहितीबद्दल आभारी आहे

बर त्यावेळचे इथले, प्रतिष्ठापना एकवेळ वाचुन करतील, पण म्हणुन काय आपल्या राजा-शिव-छत्रपतींचा राज्याभिषेक बुकं वाचुन करायचा? तिथं experienced गागाभट्टच हवेत.. कसें?

तत्समच लहानपणापासून आम्ही गावाकडे लग्नसणादि खास प्रसंगी, गावातली कापडपेठ सोडून "बाँबेवरुन कापडं" आणतोच की..

मालोजी....=)) ऐसे लिहोन...मजसी का मारिले तुंम्ही..हसवून हसवून =))

दुवे दुरुस्त केलेत.

भगवानसिंह राणा यांच्या पुस्तकातील एतत्संबंधी भाग सदाशिवन यांच्या पुस्तकातून उतरून घेतल्यागत वाटतोय. बाकी सदाशिवन यांच्या पुस्तकातील भाग पाहिला. सभासद बखरीची कॉपी केलीये बस्स. ५०,००० लोक वगैरे उल्लेख तिथेच आहेत. बाकी त्यांच्याच मते असेही दिसते, की जुनी मातब्बर मराठा घराणी शिवाजीमहाराजांचे स्वामित्व मानण्यास राजी नसण्याने त्यांनी तो कर्मठ दृष्टिकोन उचलून धरला. म्हणजे काही ब्राह्मणांमुळे नव्हे, तर मराठ्यांमुळे महाराजांना त्रास झाला असे दिसते त्यांच्या पुस्तकावरून!!! असो.

>>>विख्यात इतिहास संशोधक सर जदुनाथ सरकारांनी शिवरायांविषयी कित्येक चुकीची विधाने केलेली आहेत

वल्लीशेठ, सर जदूनाथ सरकारांनी कोणकोणती शिवरायांविषयी चुकीची विधानं केली आहेत ? महाराजांच्या राज्याभिषेक सोहळ्याबाबत कोणती मंत चूकीची वाटतात त्याची कारणं काय ? सर जदुनाथांची विधानं चूकीची आहेत कोणत्या संदर्भग्रंथावरुन सर जदुनाथांची मंत ही चूकीची आहेत, असा निष्कर्ष काढता येतो ? माहिती देता आली तर जरुर द्यावी.

सर जदूनाथांचं शिवाजी अ‍ॅन्ड हीज टाइम या पुस्तकातील राज्याभिषकाचं प्रकरण इतक्यात चाळलं आहे. (वाचलं नै हं)

-दिलीप बिरुटे

सर जदूनाथ लिहितात काढा 'शिवाजी अ‍ॅन्ड हिज टाइम' पान नंबर २०२. ''जैसा की अंग्रेज राजदूत हेनरी ऑक्सिनडन ने कुछ व्यथापूर्वक लिखा है कि प्रतिदिन धार्मिक संस्कार और ब्राह्मनओ से परामर्श के पश्चात शिवाजी को अन्य कार्यो की देखभाल के लिए समय नही मिल पाता था | शिवाजी ने सर्वप्रथम अपने गुरु रामदास स्वामी और अपनी माता जिजाबाई की वन्दना की और उनके आशिर्वाद प्राप्त किये''

-दिलीप बिरुटे

आणि पुढे तर he touched feet of his mother Jijabai and Teacher Samarth Ramdas असे पण लिहीले आहे. :)

भोसल्यांचं कूळ क्षत्रीय नव्हतं, शूद्र जातीत जन्मलेला माणूस एवढा अधिकारी कसा होऊ शकतो ही खूळचट कल्पना तत्त्कालीन काळातील विद्वानांच्या मनात येणं साहजिक आहे. आणि कर्मकांडाचा नाही म्हटला तरी राजेंवर चांगलाच पगडा दिसून येतो.

मुळात माझा मुद्दा असा आहे, की निव्वळ काही पंडित म्हणतात म्हणून महाराजांनी राज्याभिषेक केलेला नाही. पंडितमन्य धर्माविरुद्ध जाऊन आपले म्हणणे त्यांनी खरे केलेले आहे, उदा. त्या काळात धर्मांतर म्हणजेच अब्रह्मण्यम् असूनही त्यांनी धर्मांतर करून घेतलेच ना नेतोजी पालकर आणि बजाजी निंबाळकरांचे! आता सभासद बखर वाचावी लागेल, पण प्रस्थापित मुखंड मराठा घराण्यांचे तोंड बंद करण्यासाठीच त्यांनी राज्याभिषेक करवून घेतला असण्याची शक्यता जास्त वाटते.

बखरकाराचं आणि इतिहासकाराचं काही वर्णन वाचून मला मोठी मौज वाटते. भारतातल्या विद्वान ब्राह्मणांना या सोहळ्यास निमंत्रण देऊन बोलावण्यात आलं आणि रायगडावर अकरा हजार ब्राह्मण आपल्या सहकुटुंब सहपरिवार या सोहळ्याला हजर झाले त्याची संख्या तुम्ही म्हणता तशी पन्नास हजाराच्या पुढे गेली. चार महिने विद्वान ब्राह्मणांचा रायगडावर मुक्काम होता काय मिष्ठांन्नाच्या पंगती, द्रव्य, अहाहा. असो.

लै लोक आले होते इथपर्यंत ठीक आहे, पण रायगडाचा साईझ पाहता पन्नास हआर लोक, तेसुद्धा ४ महिने राहणे अशक्य आहे.

क्षत्रियत्वाच्या किंवा खानदानीपणाच्या मुद्यावरुन भोसले कुळाला कमी लेखण्याचा उगम कुठून सुरु झाला, याचाही एकदा विचार झाला पाहिजे. देशमुख पाटलांना आपल्याहून हलके समजतात, हे अगदी आजही दिसून येते. वेरुळची पाटीलकी मिळाल्यानंतरही बाबाजी पाटील यांच्या वारसांना हाच अनुभव आला. मालोजीराजांच्या पराक्रमावर खूश होऊन निंबाळकरांनी आपखुशीने मालोजीराजे भोसलेंशी सोयरीक केली तरी इतर देशमुखांनी मात्र भोसले घराण्याशी अढी ठेऊन वागण्याचे सोडलेले नव्हते.शहाजीराजेंची सोयरीक जाधवांशी जमवताना भोसल्यांना पुष्कळ त्रास झाला होता आणि अखेर आपल्या सरदारांत दुही माजू नये म्हणून अहमदनगरच्या निजामशहाने आणि त्याच्या दरबारातील मुत्सद्द्यांनी राजकीय गरजेपोटी त्यांचे मनोमीलन घडवले. मात्र पुढे दोन्ही घराण्यातील वैराग्नी उफाळून आलाच. त्याचे पडसाद शिवाजीराजेंच्या काळापर्यंत सुरु होते. भोसल्यांच्या पराक्रमाचा सूर्य तळपत असताना जाधवांनी बादशहाची चाकरी करणे पसंत केले. जातीच्या या हेव्यादाव्याला कंटाळून शहाजीराजेंनी बंगळुरु हे कायम वास्तव्याचे ठिकाण म्हणून पसंत केले. पुणे-सुपे जहागीर हक्काची असतानाही शहाजीराजे महाराष्ट्रात क्वचित आले. याचे कारण कधी तरी शांतपणे समजून घेतले पाहिजे. जो अनुभव शहाजीराजेंना, तोच शिवाजीराजांना आला. गावोगावचे देशमुख-इनामदार शिवाजीराजांना मानायला तयारच नव्हते. जावळीच्या मोर्‍यांनी शिवाजीराजांचा अपमान करताना 'तुम्ही काल राजे झाला आहात. स्वतःला राजे म्हणवून घेतल्याने कुणी राजा होत नसतो. आमचे तसे नाही. आम्ही पिढ्यानपिढ्याचे राजे आहोत.' अशा शब्दांत त्यांना दुय्यम लेखले.
शिवाजीराजांनी आपल्या हयातीत हा उच्च-नीचपणाचा वाद मिटवण्याची शर्थ केली. कधी धाक दाखवून, कधी गोडीगुलाबीने मन वळवून तर कधी घरच्या सोयरीकी करुन त्यांनी 'मराठा तितुका मेळवावा' धोरण चालवले, पण त्याला यश आले नाही म्हणूनच अनेक मराठा घराणी आदिलशहापासून मोगलांपर्यंत महाराजांच्या विरोधात लढत राहिली. इतपर्यंत तर ब्राह्मण विद्वानांच्या आगावपणाचा संबंधही नव्हता.
स्वतःचा पराक्रम सिद्ध करुनही महाराजांना राज्याभिषेकाची तीव्र गरज का भासत होती? शिवाजीसारखा व्यवहारी राजकारणी मुघल-रजपुतांसारखा डामडौलापोटी कोट्यवधी होनांची उधळपट्टी करणारा होता का? त्याचे कारण म्हणजे महाराजांच्या एक गोष्ट पक्की लक्षात आली होती, की भोसल्यांचे नेतृत्व मराठे आणि रजपुतांनी मानायचे असेल तर त्यांना अभिषिक्त राजा होण्यावाचून पर्यायच नव्हता. पुन्हा हा अभिषेक काशीच्या ब्राह्मणांनी केल्यास एकाचवेळी सगळ्यांचीच तोंडे बंद होणार होती. ब्राह्मणाला शिक्षा सुनावण्याचा अधिकार अभिषिक्त राजाला असतो. म्हणजे राज्याभिषेकाच्या एकाच कृतीमुळे शिवाजीराजे ब्राह्मण वतनदार, देशमुख मराठा व रजपूत अशा आपले नेतृत्व मानण्यास खळखळ करणार्‍या उच्चवर्णियांना स्वतःच्या हुकुमाखाली आणू पाहात होते. लक्षात ठेवण्याजोगी गोष्ट म्हणजे याला ब्राह्मणांचीही संमती होती कारण असे होणे, हेच हिंदूधर्माच्या रक्षणासाठी काळाची गरज होती. रामदास-मोरोपंत पिंगळे-अनंतभट्ट कावळे व गागाभट्ट या ब्राह्मणांच्या भूमिकांकडे त्यासाठीच पाहिले पाहिजे.
शिवाजीराजांना ब्राह्मण शूद्र समजत होते, असा गलका केला जातो. राज्याभिषेकाच्या निमित्ताने हा मुद्दा मांडला जातो. एखाद्या गोष्टीचे स्वतःला हवे तसे इंटरप्रिटेशन कसे करावे, याचे हे उत्तम उदाहरण आहे. शिवाजीराजांना राज्याभिषेक करायचा, अशी कल्पना गागाभट्टाने मांडल्यानंतर ब्राह्मणांनी धर्मशास्त्रातील शंका उपस्थित केली होती. त्याकाळी मुंजीचा अधिकार ब्राह्मण, क्षत्रिय आणि वैश्यांना होता. राजांची मुंज झालेली नव्हती. उपनयन संस्कार झाला नसेल तर ब्राह्मणाचे पोरही शूद्रच ठरते, असल्या समजुतींचा तो काळ. त्यामुळे जर शिवाजीराजांवर हा संस्कार झाला नाही तर त्यांना क्षत्रिय मानायचे कसे? राज्याभिषेक करायचा कसा? पुढे जाऊन राज्याभिषेकात राजाचा विवाह पुन्हा एकदा राणीशी लावला जातो. मुंज झालेली नसताना सोडमुंज करायची कशी? अशा शंका ब्राह्मणांनी गागाभट्टांना विचारल्या. गागाभट्ट हे 'वेदोनारायण' होते. त्यांनी ब्राह्मणांच्या शंकांचे धर्मशास्त्राच्या आधारेच निरसन केले. राजांचे कुळ शिसोदिया रजपुतांपर्यंत जाते आणि लग्नात मुंज-सोडमुंज एकाचवेळी करता येते, असा पर्याय असल्याने राज्याभिषेकात काहीही धार्मिक त्रुटी नाहीत, हे गागाभट्टाने पटवून दिले.
बजाजी निंबाळकरांना स्वधर्मात घेतानाही असाच खल झाला होता, परंतु धर्मशास्त्रात शुद्धीकरणासाठी प्रायश्चित्ताचा पर्याय असल्याचे एका ब्राह्मणाने दाखवून दिल्यानंतर महाराष्ट्रातील ब्राह्मणांनी जास्त खल केला नाही. एक चांगला पायंडा पडला, ज्याचा फायदा पुढे नेताजी पालकरांच्या वेळी झाला. याहूनही महत्त्वाचे म्हणजे जेव्हा राजाला राज्याभिषेक होतो आणि तो छत्रपती होतो त्यावेळी असे प्रायश्चित्त देऊन सदर व्यक्तीला धर्मात घ्यावे, अशी आज्ञा तो देऊ शकतो. त्यासाठी धर्मशास्त्राची संमती घेण्याची गरज नसते. या अधिकाराचा वापर शिवाजी महाराजांच्या पश्चात त्यांचे पुत्र छत्रपती राजाराम महाराजांनी केलेला आहे. एका बाटलेल्या ब्राह्मणाला प्रायश्चित्त देऊन स्वधर्मात घेण्यासाठी त्यांनी राजाज्ञा काढली होती व त्यानुसार घडलेही.
तत्कालीन समाज हा रुढी-परंपरा-धर्मशास्त्र-उच्च नीचता-सामाजिक चालीरीती यांना मानूनच चालत होता. शिवाजीराजे काय किंवा तेव्हाचा ब्राह्मण समाज काय, सगळे या मर्यादित परीघातच जगून गेले आणि त्यांनी जमेल तितक्या, जमेल तिथे सुधारणाही घडवल्या आहेत. चुकाही बर्‍याच झाल्या आहेत, पण मागच्या चुकांमधून शिकत पुढे जाण्याचा हा प्रवासही दुर्लक्षता येणार नाही. त्यामुळे ब्राह्मण विद्वानांवर भलत्याच बाबतीत जाळ काढणेही अप्रस्तुत ठरावे. विज्ञानाने डोळे उघडल्याने आपल्या पिढीला तर्कनिष्ठ विश्लेषणाचे शिस्तबद्ध शिक्षण मिळाले असले तरी आपण आजच्या काळाच्या कसोटीवर इतिहासातील घटना घासून बघणे अनुचित असते, इतकेच.

ब्याटिंग मॅनास हणुमोदण्ण...!

वेल ब्याटिंग रे !

कै च्या कै बरळून झाल्यावर पुरावे मागितले कि लोक्स "चालुद्या" म्हणून पळून जातात!!!

काही गोष्टी प्रतीकात्मक असतात आणि त्या घडणे ही काळाची गरज असते.

याच्याशी सहमत आहे. शिवाजी महाराजांनी स्वतःच्या स्वार्थासाठी नव्हे तर रयतेला आश्वस्त करण्यासाठी सोन्याचा नांगर वापरून जमीन नांगरली आणि राज्याभिषेक करवून घेतला.

महाराजांच्या सैन्यात फक्त सर्व जातींचेच नव्हे तर मुस्लिम धर्माचे सरदार सुद्धा मोठ्या पदांवर होते. माणसे पारखताना महाराजांनी जातधर्म काही पाहिला नाही आणि कार्यसिद्धीसाठी कोणत्याही विरोधाची तमा बाळगली नाही.

अशा जाणत्या राजावर कोणा एका जातीचा हक्क सांगणे हा शुद्ध मूर्खपणा आहे. तसे तर भगवद्गीता सांगणार्‍या श्रीकृष्णालासुद्धा "गवळ्याचा पोर" म्हणून हिणवणारे लोक होतेच. महाराजांना तेव्हा कोणी जातीवरून विरोध केला असे म्हणून आता साडेतीनशे वर्षांनंतर कोणी वाद घालायला पुढे येत असतील तर त्यांना नेऊन बारा गडगड्यांच्या हिरीत घाला. त्याबद्दल चर्चा करण्याइतकीसुद्धा किंमत देणे हा वेळेचा अपव्यय आहे.