शोध तुकारामाचा

विशेषतः शेवटच्या पॅरामुळे पिच्चर पाहीन असे वाटतेय :)

People who read this article also read - तुकाराम... हे राम !

आपण तर आधीच बोल्लोय! बघणार म्हणून. :)

बाकी रराशेटशी सहमत... दिग्दर्शक, पटकथाकार वगैरेंना काय सांगायचंय ते समजून घेऊन तेवढ्याच परिप्रेक्ष्यामधे सिनेमा बघावा... त्याबाहेरचे प्रथमतः तरी शोधायला जाऊ नये. अर्थात, या मंडळींची झेपच तोकडी पडली तर मात्र टीका अटळ आहे. तुकाराम सिनेमाबद्दल नेमकं आजकाल काही जाणत्या मंडळींकडून नेमकं असंच काहीसं ऐकायला मिळतंय. म्हणून काहीही अपेक्षा न बाळगता जाईन म्हणतो.

काही गोष्टी प्रोमोज मधेच खटकल्या आहेत. ही एक पिरियड फिल्म आहे. तसा फील येणं आवश्यक आहे... ते तसे होत नाहीये असे वाटते आहे प्रोमोज बघून. असो.

फार छान प्रकटन.
चित्रपट पाहावा लागेल

चर्चा प्रत्यक्ष भेटीत.

यथोचित परिक्षण... धन्यवाद हो रमताराम. --^--

या नव्या ''तुकारामातला'' तुकाराम त्याच्या मुळस्वरुपाकडे वाटचाल करणारा तर आहेच. शिवाय संशोधनाच्या दिव्यातून सिद्ध झालेला आणी तितकाच ''सहजं''ही आहे.

चित्रपटात तुकारामाचे बालपण ते संतत्व प्राप्ती हा विषय अपरिहार्य आहे... कारण तो हताळला गेला नाही(लोकांसमोर आला नाही) तर त्याच्या संतत्वावरची दैवतीकरणाची आणी चमत्काराची पुटं निघणार नाहीत. हे काम या ''तुकारामात'' नीट पार पाडलेले आहे. मुळात एखाद्या व्यक्तिला जन्मतः किंवा पुढील आयुष्यात अचानक संतत्वाची प्राप्ती होणं,ही घटनाच अनैसर्गिक आणी खोटारडी असते.

जो आहे मुळचा नेका,त्याचाच पुढे होतो तुका...
ईतरांनी मारलेल्या फेका, गर्दभ स्वरूप जाणाव्या...

अत्यंत समतोल परि़क्षण.

ह्या विषयाचे आता हत्ती आणि चार आंधळे ह्या गोष्टी सारखे झाले आहे. जो तो आपला तुका हिरीरीने मांडतो आहे. माझ्यापुरता सांगायचे झाले तर माझा तुका हा 'अ'भंगातुन भेटलेला आणि गोनिदाच्या 'तुका आभाळायेवढा'त भेटलेला.

कादंबरीतला तुका मला जास्त भावतो....

सदर लेखाचा अन्वयार्थ पटतो आहे आणि मान्य आहे.
परंतु गंमत अशी आहे की जे ह्या परिक्षणात लिहले आहे ते तसे चित्रपटात असायला अथवा प्रसंग, व्यक्तिरेखांच्या माध्यमातुन समर्थपणे उभा रहायला हवे होते ते तसे होत नाही. तुम्हाला चित्रपटाच्या प्रत्येक फ्रेममागची लेखक, दिग्दर्शक ह्यांची भुमिका संपुर्णपणे कळाली आहे असे तुमच्या प्रभावी परिक्षणाच्या साक्षीने मानायला हरकत नसली तरी ती भुमिका प्रत्यक्ष चित्रपटात सादर करणे त्यांना का जमले नाही ही शंकाच आहे.
एखाद्या स्थिर चित्रातुन अथवा चलचित्रातुन नक्की काय अर्थ घ्यायचा किंवा कोणत्या भागाकडे दुर्लक्ष करुन सोडुन द्यायचे हा जरी प्रेक्षकाचा निर्णय असला तरी टाळता येण्याजोग्या आणि अनावश्यक चूकांवर पांघरुण घालावे असे आम्हाला वाटत नाही.
बिकांचे जो पिरियॉडिक फिल्मबद्दल आक्षेप आहे तेच म्हणणे माझेही आहे.

असो, सदर सिनेमामधला 'अभिनिवेष' जर काढुन टाकला तरी आहे त्या सेटपमध्ये सिनेमा अंमळ सुसह्य होऊ शकतो असे आम्हाला वाटते, इथेच सिनेमाने वाट सोडली असे आमचे मत आहे.
बाकी लेख/दिग्दर्शकाच्या मनातल्या विचारांचा थांगपत्ता शोधण्याचा प्रयत्न करणारे आणि त्याआधारे सिनेमाचे वस्तुनिष्ठ परिक्षण करणारा लेख आवडला असे सांगतो

- छोटा डॉन

रमता राम साहेब, अतिशय मौलिक व अचुक पण सुंदर परीक्षण.
मी हा चित्रपट २ वेळा पाहीला आहे व मला तो आवडला आहे. जुना चित्रपट नक्किच चांगलाच होता पण नविन तुकाराम चित्रपट पण मला आवडला आहे.
मुळात तुकाराम महाराज समजण जितक सोप्प वाटत तितकच ते अवघड आहे. एका बाजुला ते स्वताला मेण्याहुनही मऊ म्हणत असताना दुसरी कडे ते नाठाळ्याच्या माथी हाणु काठी असही म्हणतात. तसच त्या मुळे हाही नविन तुकाराम मध्ये त्यांच आवाज चढवुन बोलण हे जुन्या तुकाराम चित्रपटातील त्यांच्या सौम्य आवाजा एव्हढच खर वाटत.३

परीक्षण उत्तम झाल आहे.

मी मिपाकराना एक विनंती करतो.
आधी प्रत्यक्ष जाउन चित्रपट बघा मग मत बनवा.

तुका आभाळाएव्हढा

>>>>तुकोबा नदीकिनारी अन्नत्याग करून बसला ते गाथा गमावल्याने आयुष्याचे सारे संचित गमावल्याच्या वैफल्याने. त्याचे प्रायोपवेशन हे नदीला घातलेले साकडे नव्हे तर विफलतेतून अंताकडे जाणार्‍या प्रवासाची वाटचाल होती. पण तुकोबांनी शहाणे करून सोडलेले ’सकळ जन’ तुकोबाला असे कसे जाऊ देतील? हां हां म्हणता तुकोबाचे सहप्रवासी जमा होतात, त्याला सोबत करू लागतात. अचानक एका भक्ताच्या तोंडून एक अभंग प्रकट्तो. त्यावरून दुसर्‍याला दुसरा आठवतो. पाहता पाहता ’अवघा रंग एकचि' होऊन सारे विष्णुदास अभंगगायनात तल्लीन होऊन जातात. वैफल्यग्रस्त होऊन बसलेल्या तुकोबाला जाणवते ’अरे आपण ज्याला आयुष्यभराचे संचित समजत होते ते होते चार कागद. अखेर ज्यांच्यासाठी ती गाथा अवतरली त्यांच्या मनात ती तरली आहेच की. आयुष्याचे खरे संचित म्हणायचे ते हे.’ सार्‍या आप्तगणांच्या सहाय्याने तुकोबा पुन्हा माणसात येतो. <<<

पटत नाही.
हे असं असेल तर तुकाराम महाराजांच्या अभंगरचनांच्या कालखंडांकडे पुन्हा एकदा नव्यानं पाह्यलं पाहिजे..!
कुठला अभंग कधी लिहीला? 'आनंदाचे डोही आनंद तरंग' हा अभंग लिहील्यावर तुकाराम महाराज विफल वगैरे होतील असे वाटत नाही! अथवा त्यांची मनःस्थिती एवढी बदलेल असे देखील वाटत नाही...
काहीतरी गल्लत होते आहे एवढं निश्चित वाटतंय.

प्रकटन आवडले,
मात्र ह्या चित्रपटाविषयीची टोकाची परीक्षणे वाचून संभ्रमात पडले आहे,
स्वाती

पण अ. आ. आणि पराच्या लेखातले फोटो पाहून जितेन्द्र जोशी तुकाराम अजिबात वाटला नाही आणि त्याच्या दोन्ही बायका तसेच इतर लोकही अगदी आधुनिक काळातले वाटत आहेत. कथेमागचा विचार चांगला असला तरी कथेचे सादरीकरण कसं झालंय, दिग्दर्शक आणि अभिनेत्यांची कामगिरी कशी आहे याबद्दल ररानी फार लिहिलं नाही.

चित्रपटाचा समग्र विचार करताना लेखकबरोबरच संवाद लेखक, दिग्दर्शक, अभिनेते, संगीतकार यांची कामगिरी यांचाही विचार झाला पाहिजे. जेव्हा तसा रिपोर्ट मिळेल तेव्हा चित्रपट बघेन तोपर्यंत विष्णुपंत पागनीस आणि गौरीचा तुकाराम आहेच! खरं तर कालच परत एकदा बघितला!

दोन्ही परिक्षणे आवडली.

नाण्याची दुसरी बाजुही वाचली.
फार कष्ट न उचलता पहाण्याचा योग आला तर पाहु म्हणतो.

मी एकही वाक्य लिहिलेले नाही! शाब्बास!!

जवाबदारी अजिबात घ्यायची नाही म्हणजे सगळ्या बाजूनं आर्ग्युमेंट करता येतात हे तुमच्या लेखनाचं वैशिष्ठ्य सुरुवातीपासून भावत आलं आहे.

मागे देखील ते आठ कवडसे टाकले आणि तात्पर्य काय?

लिमाऊजेटनं विचारलं :

एक शंका: ही गोष्ट ज्या काळात लिहिली गेली, त्या वेळेस 'बलात्कार' हा गुन्हा नव्हता का?
फक्त खून झाला की आत्महत्या केली यावरच 'न्याय' ठरणार होता का?

त्यावर उत्तर काय मासलेवाईक : http://www.misalpav.com/comment/reply/21489/391863
"पुन्हा एकवार नमूद करावेसे वाटते की हा चित्रपट मर्डर मिस्टरी नव्हे. त्यामुळे शिक्षा झाली की नाही, झाल्यास एका गुन्ह्याबद्दल की दोन्ही हे प्रश्न चित्रपट पाहून संपल्यावर मनात उमटले नाहीत (कारण तोवर त्याहून मूलभूत प्रश्नांनी तुमच्या मनाचा ताबा घ्यायला हवा)"

कसले मूलभूत प्रश्न? मूळ प्रश्न अनुत्तरित आणि उगीच फेकाफेकी

तेच इथेही : आहो त्या चित्रपटाशी आम्ही रिलेटच होऊ शकत नाही आणि तुम्ही एकदम धडाक्यात सुरुवात करताय :

" माझ्या चित्रपटविषयक लेखनात सातत्याने आवर्जून मांडलेला मुद्दा असतो तो हा की पटकथालेखक-दिग्दर्शक तुम्हाला काय सांगू पहात आहे, दाखवू पहात आहे हे प्रथम समजून घ्यायला हवे."

आहो तेच तर हुकलय कारण त्यात इंपॅक्टच नाहीये आणि मग शेवटापर्यंत जवाबदारी तरी घ्या तर हात वर करुन मोकळे :

" सार्‍या लेखात मला चित्रपट आवडला की नाही याबाबत मी एकही वाक्य लिहिलेले नाही, त्याचे बौद्धिक विश्लेषण तर दूरच राहिले."

मग वर लिहिलय त्याला काय म्हणायच? आणि मुख्य म्हणजे त्याचं प्रयोजन काय?

अर्थात तुमच्या सर्व वैचारिक लेखनाची अशीच अवस्था आहे पण पब्लिक पल्लेदार वाक्यात गुंगून जातं त्याला काय करणार?

झकास लिहिलंय म्हातारबुवा. :)

तिन्ही परीक्षणे वाचली... एकच कमेंट तिन्ही धाग्यांवर करतोय :)

मी नक्की बघणार... तद्दन फालतू हिंदी चित्रपट बघायला आपण थेटरात जातो, मग मायमराठीमध्ये केलेला एक प्रयोग म्हणून, हा चित्रपट नक्की बघणार :) :)

एखाद्या चित्रपटाचे परिक्षण (निरिक्षण) यथायोग्य प्रकारे करण्यात तुमचा हात कोणी धरू शकणार नाही पण माझ्यासारख्या सामान्य प्रेक्षकांचा गोंधळ वाढलाय अनेक परिक्षणं वाचून.

छान परीक्षण.
चित्रपटासारखेच नेमके आणि मोजके. आवडले.

पटकथालेखक-दिग्दर्शक तुम्हाला काय सांगू पहात आहे, दाखवू पहात आहे हे प्रथम समजून घ्यायला हवे.

'ते समजले पाहिजे ते आपोआपच.' अशी एक अपेक्षा असते. आणि ते 'समजण्यासाठी डोक्याला थोडा शॉट लागावा' असा कलाकृतींचा दुसरा प्रकार असतो. या दोन्ही अनुभूतीच असतात. पहिल्या चष्म्यातून पाहिले की, चित्रपट पूर्ण फसलेले असू शकतात. दुसऱ्या गटातील मंडळींना त्यात बरेच काही गवसत असते. चित्रपटाकडे चित्रपट म्हणून पहायचे की पटकथालेखक-दिग्दर्शकाचे एक माध्यम म्हणून पहायचे, यावर हे अवलंबून. 'स्कॉच' स्टीलच्या ग्लासमधूनही पिता येतेच, आणि देशी काचेच्या ग्लासमधूनही पितातच. दोघांनीही आपापल्या शिस्ती पाळल्या तर... तर हे प्रश्न येत नाहीत. :-)
त्याहीपलीकडे 'काय सांगू पहात आहे' याच्या जोडीनेच 'कसे सांगितले जात आहे,' हेही महत्त्वाचे असते हे तुम्हाला मान्य व्हावे. 'काकस्पर्श'चा एक किस्सा कळला (मी चित्रपट पाहिलेला नाही). नायिका गाणं गुणगुणताना बहिणाबाईंच्या ओळी गुणगुणते. चित्रपटातील कथानकाच्या कालखंडात ती वेळ बहुदा तीसच्या दशकातली आहे. कारण सत्याग्रह होण्याची वेळ आणि लग्नाची वेळ अशाशी संबंधित काही संवाद त्यासंदर्भात आहे. कालखंड तिशीचा. गुणगुणलेले गाणे मात्र पन्नाशीनंतर प्रकाशात आलेले, असा काही तरी प्रकार आहे तो. सांगणारा स्रोत पक्का आहे, म्हणून मी त्याला खरं म्हणतोय. दोन दशकांचा हा फरक समाजातही असतोच. आता असे काही दाखवले जात असेल तर प्रश्न निर्माण होतात. त्याकडे दुर्लक्ष करणे एरवी नुसतीच रंगसंगती असलेले चित्र म्हणून शक्य होते. पण, सामाजिक भाष्याची जाहिरात केली जाते तेव्हा ते शक्य नसते. शक्य असू नये. कारण, ती कलाकृती हा दस्तावेजच असतो. असो.
बाकी लेखन ररांचेच. म्हणजेच, चांगले. त्यातील मुद्दे पटोत वा न पटोत!

ररा, चित्रपट पाहिला नाही. पण, लेख नेहमीप्रमाणेच आवडला. चित्रपट पाहतांना 'आपला 'तुकाराम' आपण चित्रपटात शोधता कामा नये' हे वाक्य मला विशेष आवडलं. या वाक्यावरुनच असे म्हणता येते की, चित्रपट रसिकांनी आपला तुकाराम आपल्या गाथेतच ठेवावा. उगाच तुकारामाची गाथा आणि चित्रपटातला तुकाराम यांचा तौलनिक अभ्यास करत बसू नये. आपला आणखी एक मुद्दा '' पटकथालेखक-दिग्दर्शक तुम्हाला काय सांगू पहात आहे, दाखवू पहात आहे हे प्रथम समजून घ्यायला हवे'' बस मलाही तेच महत्त्वाचे वाटते.

चित्रपटात तुकोबाबद्दल नवे काही संशोधन नसावे, तसा काही दावा कोणाचा काही वाचनात आला नाही. पण, एक नवा प्रयोग म्हणून या चित्रपटाची परीक्षणं छापून आली आहेत. जालावर कुठेतरी एक पाचेक मिनिटाची झलकही बघायला मिळाली. 'पुन्हा तुकाराम' या दिलीप चित्रे यांच्या पुस्तकातला तुकाराम आणि चित्रपटातला पागनीसांचाच तुकाराम माझ्याही स्मरणात असल्यामुळे हा नवा तुकाराम किती भावेल माहिती नाही. . तुकोबाच्या जन्मापासून ते आत्तापर्यंत चार शतकांचा काळ लोटून गेला आहे, पण तुकोबाची आणि तुकोबाच्या अभंगाची गोडी काही कमी झाली नाही. ज्ञानी तुकोबा, संत तुकोबा, तुकोबा कवी, तुकोबाची सामाजिक कळकळ, संसारी तुकोबा, अशा विविध रुपांपैकी कोणत्या एखाद्या तुकोबाची दिग्दर्शक भेट घडवून आणतो का इतक्याचसाठी मीतरी हा चित्रपट पाहीन.

-दिलीप बिरुटे

'एखाद्याला देव म्हटलं की देवाच्या चुका दाखवता येत नाहीत, चुका दाखवल्या की भक्तांना त्रास होतो' ह्या जालावरच्या सुप्रसिद्ध वाक्याची पुन्हा एकदा काही प्रतिक्रिया वाचून प्रचिती आलीच.

रराशी प्रत्यक्ष भेटीत चर्चा करायची इच्छा होती आणि आहे. इथे लिहायचे नाही असे ठरवले होते, कारण धाग्याला नको ते वळण लावायला काही महाभाग हजर होतील असे वाटले होते.

असो...

मी समीक्षकी दृष्टीने चित्रपट पहात नाही (हे मी वेळोवेळी सांगत आलो आहेच) त्यामुळे तांत्रिक बाजू, चित्रपटाचा माध्यम म्हणून विचार मी करत नाहीच. जे समोर येते ते कसे आहे याचा विचार मी करतो 'कसे असायला हवे' याचा नाही. तांत्रिक चुका असतील असे गृहित धरून देखील बालगंधर्वने, काकस्पर्शने, तुकारामने मला चित्रपट पाहण्याचा, प्रेक्षकाचा आनंद दिला आहेच. तांत्रिक चिरफाड करून शंभर चुका शोधून प्रेक्षक म्हणून मी फार काही मिळवतो असे मला वाटत नाही, आणि समीक्षक म्हणून ओळख निर्माण व्हावी ही माझी इच्छाही नाही. जर चित्रपट पाहताना माझ्या अल्पबुद्धीला त्या चुका दिसल्या नसतील, खटकल्या नसतील तर ते चित्रपटाचे यश - माझ्यापुरते - मानतो मी. कारण त्या चित्रपटाने मला तपशीलातल्या चुकांपेक्षा दखलपात्र असे अधिक काही दिले आहे. मग वस्त्राला छिद्रे किती हा प्रश्न माझ्यापुरता गौण आहे.

समीक्षक म्हणून मी देखील (ररा ही प्रतिक्रिया मला उद्देशून नाही आहे हे मला माहिती आहे, पण कुठेतरी हे लिहायचेच होते म्हणून ह्या प्रतिक्रियेचा आधार घेऊन लिहित आहे. गैरसमज नसावा.) कधी चित्रपट पाहिल्याचे मलातरी आठवत नाही. मी मराठी साठी १३० - १५० रुपये आणि इंग्रजी-हिंदी साठी १९०-२५० रुपडे मोजून जेंव्हा त्या अंधारात शिरतो तेंव्हा दिड दोन तासात माझ्या पदरात काय पडते ते माझ्यासाठी महत्वाचे असते. माझा पैसा, माझा वेळ आणि माझी आशा योग्य जागी खर्ची झाली का हे माझ्यासाठी महत्वाचे. अशावेळी जर हे सर्व खर्च करून देखील मला समाधान मिळत नसेल, तर मग ते का मिळाले नाही हे शोधून काढण्याचा हक्क मला नक्कीच आहे.

बरं ररा म्हणतात की 'जर चित्रपट पाहताना माझ्या अल्पबुद्धीला त्या चुका दिसल्या नसतील, खटकल्या नसतील तर ते चित्रपटाचे यश - माझ्यापुरते - मानतो मी.'
सहमत आहे. पण मग ह्याचा अर्थ असा नसावा की चित्रपटात चुका नाहीतच. एखाद्याच्या अल्पबुद्धील केवळ चुकाच दिसल्या असण्याची शक्यता जास्ती नाही काय ? चित्रपट 'तुकाराम' आहे का 'काकस्पर्श' आहे हे महत्वाचे नसून, त्या चित्रपटाने मला काय दिले, हे आणि हेच मला कायम महत्वाचे वाटले आहे आणि राहील. मराठी चित्रपट आहे, आपल्या तुकोबांच्या आयुष्यावरती आहे, कमर्शीअल अ‍ॅटिट्यूड न ठेवता बनवला आहे, वेगळ्या विषयाला हात घातला आहे इ. इ. गप्पा ऐकून देखील असे विचारावेसे वाटते की ह्या चित्रपटाने नक्की कोणाल आणि काय प्राप्त झाले ? ग्लॅमरस तुकोबा दिसले ह्याचे समाधान मानायचे, तुकोबांच्या आयुष्यातल्या ह्या आधी पडद्यावर न आलेल्या गोष्टी बघायला मिळाल्या (ज्या मिळाल्या नसत्या तरी तुकोबांना समजून घेण्यात काही अडचण आली असती असे अज्जिबात नाही.) ह्याचे सुख मानायचे ?

सध्या येवढेच कारण नेट ची फडफड चालू आहे. भेटल्यावरती कुस्ती खेळूच.

पराभूत थोरवीच्या शोधात हा लेख वाचला व त्या पार्श्वभूमीवर पुन्हा हे परिक्षण फारच रोचक वाटले. एकंदर लेखात म्हणल्याप्रमाणे ती थोरवी शोधताना नेमके काय बघायचे यावर ररांनी टाकलेला प्रकाश व इथे तुक्याचा तुकोबाराय होण्यातला प्रवास. मधुनच राजमाचीवर जाउन शोधलेला बुधाचा प्रवास आठवला... ररांना नेमके प्रत्येक लेखातुन काय सांगायचे हे अजुन चांगले कळायला मदत होते आहे (निदान असे वाटतेय तरी)....

सध्या ज्या नेमाने ररा लिहीत आहेत, फार फार मजा येत आहे. ररा तुम्ही लिहीत रहा आम्ही वाचत आहोत.

मला कायम महत्वाचे वाटले आहे आणि राहील.

काकस्पर्शच्या वेळी मी हेच म्हटलं होतं! आपण त्या अनुभवात रंगून गेलं पाहिजे. उगीच वेगवेगळे अँगल्स काढण्यानं चित्रपट बदलत नाही.

तुकारामांचा संत तुकाराम होण्यामागची पार्श्वभूमदाखवनेणे फारच परिणामदाखवनेणेले. मोठ्या भावाचे नाकर्तेपण, प्रलयंकारी दुष्काळ आणि त्यादरम्यान लोकांनी हरवलेली माणुसकी, घरातल्या पाच व्यक्तींचे एकापाठोपाठ घडलेले मॄत्यू, मोठ्या भावाने परागंदा होणे या गोष्टींचे उल्लेख संत तुकारामांच्या चरित्राबद्दलच्या चर्चेत कायम हरवलेले असतात. ते इथे आवर्जून दाखवले हे विशेष वाटले. अभिनयाच्या बाबतीत जितेंद्र जोशीचा विशेष उल्लेख करावा लागेल. बाकी ते स्वर्गारोहण, झोळीत टाकलेल्या सनदा परत करणे, विट्टल मंदिराचे तोंड पाडला, गाथा तरंगणे वगैरे आख्यायिका गाळून चित्रपटकाराने चांगला पायंडा पाडला.