मराठा लाईट इनफंट्री - भाग - ५

मराठी लाईट इनफंट्री... भाग १ , भाग २ , भाग ३ , भाग ४ , भाग ५

***

भाग – ५
व्हिक्टोरीया क्रॉस :

१८५४ साली ब्रिटन आणि रशिया यांचे जे युध्द झाले त्यालाच क्रिमियन वॉर असे म्हणतात. या युध्दात ब्रिटीश सैनिकांनी जे पराक्रम गाजवले, त्याची इतिहासात नुसतीच नोंद झाली. तोपर्यंत ब्रिटीश सैन्यात पराक्रमासाठी पदक वगैरे देण्याची प्रमाणित अशी पध्दतच नव्हती. सर्वोच्च पराक्रमाला बढती आणि त्या खालोखाल लढाईच्या इतिवृत्तात उल्लेख अशी पध्दत होती. याचा एक तोटा असा होत होता की त्या सैन्याच्या कमांडरच्या हाताखालीच जे काम करत त्यांचा पराक्रम लगेच डोळ्यात भरे. पण दुरवर लढाईत भाग घेणार्‍या सैनिकांची उपेक्षा व्हायची. आता हे सगळे अधिकारी राजाच्या रक्ताचे असल्यामुळे बरेचजण हा बहुमान मिळवणारे हेच असायचे. अर्थात याचा अर्थ पराक्रम न गाजवता त्यांना हा सन्मान मिळत असे असा नाही. पण इतरांकडे दुर्लक्ष होत असे हे निश्चित. असे एखादे बक्षिस निर्माण करण्याची गरज राजाला व त्याच्या दरबार्‍यांना वाटू लागली की जेणे करून एखादा सैनिक किती काळ सैन्यात आहे यावर अवलंबून न रहाता त्याच्या पराक्रमाचे कौतुक केले जाईल. २९ जनेवारी १८५६ साली व्हिक्टोरिया राणीने हे असे पदक द्यावे अशी शिफारस केली आणि हे पदक जन्माला आले.

हे पदक तसे साधेसुधे, ४१मि,मि. लांब आणि ३६ मि.मि. रुंद असून त्याच्यावर “FOR VALOUR” हे शब्द कोरलेले आहेत. हे पदक एका धातूच्या पट्टीला एका रिबीनीने लटकवलेले असून, त्या रिबिनीचा रंग साधरणत: वाईनच्या रंगाचा असतो. पदकाच्या मागे एक वर्तूळाकार भाग असून त्यावर त्या सैनिकाचे नाव लिहिण्याची पध्दत आहे. वर अशा एका पदकाचे चित्र दिलेले आहे.

हे पदक लंडनस्थीत हॅंकॉक नावाची कंपनी तयार करते. यासाठी लागणारा धातू इंग्लंड्च्या ऑर्डनंन्स डेपोतूनच दिले जाते. याचे मुख्य कारण म्हणजे क्रिमियन युध्दात ज्या चीनी तोफा रशियन सैन्याकडून जिंकल्या गेल्या होत्या, त्याचे तुकडे पाडून वितळवून ही पदके तयार केली जातात. आत्तापर्यंतची सर्व पदके याच धातूपासून व एकाच पध्दतीने तयार केली गेलेली आहेत. ही सर्व Hand crafted आहेत.

दिसायला अत्यंत साधे असलेले हे पदक कोणाला मिळते ?
....Most conspicuous or some daring or pre-eminent act of valour or self sacrifice, or extreme devotion to duty in the presence of enemy”.

शेवटचे चार शब्द फार महत्वाचे आहे. जो काही पराक्रम असेल तो शत्रूच्या समोर, त्याच्याशी लढताना गाजवलेला असला पाहिजे. युध्दात अशाही अनेक कामगिर्‍या असतात की ज्या शत्रूसमोर पार पाडल्या जात नाहीत. त्यांच्यासाठी वेगळी पदके असतात. ती कामे कितीही महत्वाची असली तरी.

सर्वोच्च दर्जाचे पदक असल्यामुळे ज्या सभारंभात ही जी सगळी पदके दिली जातात त्यात VC हे पहिल्यांदा दिले जाते मग बाकीची. उदा. एखाद्या कार्यक्रमात जर एखाद्याला “Knighthood” आणि एखाद्या सैनिकाला जर VC द्यायचा असेल तर VC पहिल्यांदा दिला जातो. जनरल Sir Mike Jackson यांच्या अगोदर एका सैनिकाला अगोदर ते पदक देऊन या प्रथेवर शिक्कामोर्तब करण्यात आले. सगळ्यात महत्वाचे असल्यामुळे नावाच्या पुढे ज्या काही पदव्या लावायच्या असतील त्याच्या अगोदर VC असे लिहावे लागते. हे छातीवर नेहमीच पहिल्यांदा लावावे लागते.
सॅल्युट हा एक फौजेचा अविभाज्य घटक आहे. आपल्या अधिकार्‍याला आदर दाखवण्यासाठी कडक सॅल्युट केला जातो आणि ज्याला केला जातो तोही तेवढ्याच आत्मियतेने तो परत करतो. अशी एक वदंता आहे की सर्व श्रेणीच्या सैनिकांनी, अधिकार्‍यांनी ज्याला VC मिळाला आहे त्यांना सॅल्युट करायचा असतो. असा नियम आहे का ? तर नाही. पण असे केले जाते का ? तर त्याचे उत्तर “होय” असेच द्यायला लागेल. त्यामुळे लष्कराचे सर्वोच्च अधिकारी पण सामान्य सैनिकाला ज्यांना VC मिळवला आहे अशा सैनिकांना सॅल्युट करण्यात धन्यता मानतात.

आत्तापर्यंत १८५६ सालापासून फक्त १३५६ VC बहाल करण्यात आले आहेत. ज्यांनी मिळवले आहेत त्यांची संख्या आहे १३५२. दुसर्‍या महायुध्दानंतर फक्त १३ वेळा हे पदक द्यायची वेळ आलेली आहे.

हे पदक मिळवल्यानंतर काही सैनिकांची पदके त्यांनी केलेल्या गुन्ह्याबद्दल जप्त करण्यात आली व त्यांचा हा मानमरातब काढून घेण्यात आला, व यादीतून नावही काढून टाकण्यात आले. पण जॉर्ज पाचवा यानी एक खास आदेश काढून असे करता येणार नाही असा नियम केला. २६ जुलै १९२० साली त्यांनी लिहीले “ मला असे मनापासून ठामपणे वाटते की कुठल्याही प्रकारचा गुन्हा या सैनिकांच्या हातून घडला असेल तरीही त्यांचे हे पदक काढून घेतले जाऊ नये. जरी त्या गुन्ह्यासाठी त्याला फाशीची शिक्षा झाली असेल तरीही त्याला फासावर जाताना त्याला हे पदक छातीवर लावायची परवानगी द्यावी”. १९३१ साली हा नियम अमलात आणण्यात आला आणि ज्यांची ज्यांची पदके काढून घेण्यात आली होती, त्यांची नावे परत यादीत समविष्ट करण्यात आली.

ही झाली व्हिक्टोरिया क्रॉसची माहिती. आता आपण आपल्या मराठा सैनिकांकडे वळू ज्यांनी हे असे पदक मिळवले.

१० जुलैला नाईक यशवंत घाडगे यांच्या कंपनीने शत्रूच्या एका मशिनगनच्या ठाण्यावर हल्ला चढवला. या ठाण्याचा त्यांनी चांगलाच बंदोबस्त केला होता. मूख्य म्हणजे त्याची जागा त्यांनी अत्यंत हुषारीने निवडली होती. हा हल्ला चढवला आणि त्यांच्यावर मशिनगन्समधून तुफानी गोळीबार करण्यात आला. हा अत्यंत जवळून करण्यात आल्यामुळे नाईक यशवंत घाडगे यांचे सर्व सहकारी यात मृत्यूमुखी पडले. आता ते एकटेच उरले होते. पण मनात कुठलीही भिती न बाळगता, त्यांनी आपले आक्रमण चालूच ठेवले. त्या ठाण्यापाशी पोहोचल्यावर त्यांनी त्यावर एक हॅंड ग्रेनेड फेकला व ती मशिनगन चालवणार्‍यास यमसदनास पाठवले. दुसर्‍या जर्मन सैनिकाला आपल्या हातातील टॉमीगनने ठार मारले. या हातगाईच्या लढाईत ते आता उरलेल्या जर्मन सैनिकांच्या फार जवळ पोहोचले होते. तेवढ्यात त्यांच्या टॉमीगन मधल्या गोळ्याही संपल्या. आता त्यांना मॅगझिन बदलायलाही वेळ नव्हता. त्यांनी आपली टॉमीगन उलटी करुन बॅरेल हातात धरले आणि उरलेल्या दोन सैनिकांना त्या बंदूकीच्या दस्त्याने ठेचून ठार मारले. तेवढ्यात शत्रूच्या एका स्नायपरने त्यांच्या छातीचा वेध घेतला आणि या शुरवीराची जिवनयात्रा संपली. या पराक्रमासाठी त्यांना व्हिक्टोरिया क्रॉस प्रदान करण्यात आला.

हाच हा शूरवीर –

व जेथे श्री. यशवंत घाडगे यांचे नाव एका पॅनेलवर कोरण्यात आले आहे ती ही सैनिकांची दफनभूमी.

Burial:
Cassino War Cemetery
Cassino
Lazio Region, Italy
Plot: No Known Grave; name is lited at Panel 17 on the Cassino Memorial.

आपण या दफनभूमीवर येथे फुले वाहू शकता.

जरूर वाहा कारण यांनी जे शौर्य गाजवले त्याचे उदा. डोळ्यासमोर ठेवून आजही अनेक मराठे आपल्या संरक्षणासाठी घरादाराची काळजी न करता सिमेवर तैनात आहेत.

जयंत कुलकर्णी
भाग ५ संपूर्ण.
पुढे चालू........
पुढच्या भागात अजून एका शुरवीराची कहाणी.......