२६/११ ला मुंबईवर लादल्या गेलेल्या रक्तलांछित हल्ल्यांपासून आपण काय शिकले पाहिजे?

खाजगी आणि सार्वजनिक जीवनातली कमालीची बेशिस्त ही आपल्या सर्वंकश अधःपतनाला कारणीभूत आहे. ही एकच गोष्ट १०% ने जरी सुधारली तरी चमत्कार वाटावा एवढी सुधारणा दिसून येईल.
(अतिरेकी हल्ले ही कदाचित कधीतरीच घडणारी गोष्ट आहे. पण रोजच्यारोज ही बेशिस्त छोट्या छोट्या प्रसंगातून तुमच्या आत्मविश्वासाचा कणा मोडायला कारणीभूत ठरते हे एकदा लक्षात आले बाकीचे प्रश्न सोपे वाटायला लागतात.)

चतुरंग

हा सर्वात जास्त गरजेचा आहे....

-----
सौरभ :)

लेख आवडला कारण पोटतिडकीने लिहीलेला आहे. मात्र पूर्ण सहमत आहे असे म्हणू शकत नाही.

आता वळू २६/११ कडे! बोरीबंदर येथील शिवाजी टर्मिनसवर केवळ दोन अतिरेक्यांनी जो अभूतपूर्व गोंधळ घालून जबरदस्त रक्तपात केला त्यात अशा तर्‍हेचे शौर्य कुणीच का नाहीं दाखविले?

अनावधानाने, पण हे अर्धसत्य आहे. त्यावेळेस पोलीसांनी बाजूने (अतिशय हलक्याप्रतीची शस्त्रे हातात असूनही) तोंड दिल्याच्या चित्रफिती पाहील्या आहेत का? त्यावेळेस रेल्वेचा एक मराठी अनाउन्सर हा नक्की कुठून अनाउन्स करत आहेत हे समजे पर्यंत त्याने क्लोजसर्कीट टिव्हीवरून की काचेतून पहात सर्व प्रवाशांना कुठून गेले म्हणजे जास्त सुरक्षित आहे हे सांगितले. परीणामी अनेक जण वाचले आणि अतिरेक्यांचा गोंधळ उडाला...

अशा हल्ल्याच्या वेळेस (सार्वजनीक ठिकाणी) सामान्यांनी वास्तवीक काही गडबड न करता पडून रहायचे असते असेच शिक्षण सर्वत्र दिले जाते. जर असा अतिरेकी लोकलमधे असता तर त्याल धुवायला सोपे गेले असते. पण सार्वजनीक ठिकाणी असे करणे हे संकट वाढवण्यातला प्रकार आहे.

नरीमन हाऊसच्या खाली मिलीटरी आत असताना जो सावळा गोंधळ गर्दी करून केला जात होता तो पाहिला तर लोकांना भयगंडाने पछाडले नाही हे कळते पण वेड लागले आहे का असे देखील वाटते...तिथे वर चतुरंगने म्हणल्याप्रमाणे बेशिस्त दिसते.

वास्तवीक असे वाटते की पोलीसांनी पण शिस्त न पाळताच गोष्टी केल्या म्हणून पहील्याच तासात दुर्दैवाने तीन वरीष्ठ अधिकार्‍यांना मृत्यू आला.

ताज मधे माझ्या आठवणीप्रमाणे तेथील कर्मचार्‍यांनी अनेकांना सुखरूपपणे बाहेर काढले. हेच त्यांचे काम होते, अतिरेक्यांशी लढणे हे नव्हते आणि त्यांनी ते स्वतःचा जीव धोक्यात असताना देखील केले. ओबेरॉयबद्दल माहीत नाही पण असे काही असल्यास आश्चर्य वाटायला नको. यावरून एका भारतीय विमान अपहरणाच्या प्रसंगात धैर्य दाखवून एका हवाई सुंदरीने प्रवाशांना सुखरूप बाहेर काढले मात्र स्वतःचे प्राण गमावले ते आठवले. (डिटेल्स आठवत नाहीत).

हुतात्मा ओंबळेंनी हेच केले, एकट्याने केले ते एक प्रचंड जमाव कां करू शकला नाहीं?

एखादाच ओंबळे असतो बाकीचा जमाव असतो हे त्याचे दुर्दैवाने कारण आहे.

शिवाय अचानक झालेल्या गोळीबारास सामान्यांनी तोंड देणे आणि अतिरेक्यांना पकडणे हे कुठेही अवघडच होईल. युनायटेड ९३ ची कहाणी कधी बाहेर येऊच शकणार नाही कारण ती काळाच्या उदरात गडप झाली आहे. पण मला खात्री आहे की एकच माणूस असा असणार जो पेटून उठला आणि ज्याने दुसर्‍यांना पेटवले. कारण इतर विमानात अतिरेक्यांनी शिकलेली अमेरिकन समाजाची मानसिकता कामाला आली - "सर्वांनी शांत रहा, तुम्हाला काही इजा होणार नाही, आम्ही विमानतळावर जात आहोत..." वगैरे बोलत त्यांनी अमेरिकन मानसास जे कायम शिकवले गेले आहे तशा पद्धतीची प्रतिक्रीया मिळवली असे म्हणले जाते.

सर्व जनतेनेही असले प्रशिक्षण स्वयंस्फूर्तपणे स्वीकारून स्वत:ला अतिरेक्यांबरोबर लढायला, निदान पोलीस व लष्कर येईपर्यंत खिंड लढवायला शिकले पाह्जे.
खरे आहे. पण त्यासाठी आधी एकत्रीत शिस्तबद्ध जगणे जमले तरी बरेच काही साध्य होईल. तसेच जर भ्रष्टाचार कमी केला आणि कुणाला व्हिसाच काय पण रेशनकार्ड देत आहोत, कोण शेजारीपाजारी आहे ह्याकडे लक्ष दिले तरी फरक पडू शकेल असे वाटते...

आणि सरतेशेवटी:

"रास्वसं"सारख्या पिंडानेच लढाऊ असलेल्या संस्थांनी असले प्रशिक्षण सार्‍या भारतीय जनतेला दिले पाहिजे

यात "लढाऊ" म्हणजे काय ह्यावर वरील वाक्य बरोबर आहे का नाही ते ठरवावे लागेल.

टिळकांच्या भाषेत, थंडगोळ्यासारख्या पडलेल्या महाराष्ट्रास न्या. रानड्यांनी नुसती वैचारीक उब देऊन जागे केले. टिळकांनी स्वतः अगदी तरूणपणी वासुदेव बळवंत फडक्यांना आपले जमणार नाही असे सांगितलेच. नंतरच्या काळात "लोकमान्य" झाल्यावरही, जेंव्हा त्यांचे समर्थक आक्रमक चाली करून समाज स्वतःकडे आकृष्टीत करता येईल असे म्हणत तेंव्हा टिळक म्हणत की आपण फक्त समाजाला पुढच्या स्वातंत्र्यलढ्यासाठी तयार करत आहोत. असे स्वातंत्र्य जे मला (टिळकांना) कधी हयातीत पहायला मिळण्याची शक्यता नाही.

रा.स्व. संघ "लढाऊ" नाही म्हणूनच तर सनातनवादी त्यांना नावे ठेवतात. रा.स्व. संघ "लढाऊ" नाही म्हणूनच तर नथुरामने संघ सोडला होता. सतत हजार+ वर्षे झालेल्या बाहेरील हल्ल्याचे मुख्य कारण आपण विभागलेले आहोत आणि शिस्त नाही हे असल्याने, परत असे होऊ नये म्हणून राष्ट्राच्या दृष्टिने एकसंध आणि शिस्तबद्ध हिंदू समाज तयार करणे हे डॉ. हेडगेवारांनी ध्येय ठेवले. असे ध्येय जे परीपूर्ण होण्यासाठी काही पिढ्या जाव्या लागतील ह्याची त्यांना कल्पना होती ...

संघाचे कामही वेगळे आहे आणि ते पूर्ण करण्यासाठीची पद्धतही वेगळी आहे. पण तो वेगळा विषय झाला. पण वरील तीन उदाहरणात जे सांगायचा प्रयत्न करत होतो ते एकच की तुम्हाला जो समाज अपेक्षित आहे त्यात सर्वप्रथम सामाजीक शिस्त असणे आवश्यक आहे. त्यासाठी गरज आहे ती समाजमनात तसे भिनवण्याची. ते काम एका दिवसाचे नाही, एका पिढीचेही नाही पण संयामाचे नक्की आहे.

--------------------------------
मी या आणि इतर संकेतस्थळावर केवळ "विकास" याच नावाने वावरतो. त्याच्या मागेपुढे उभ्या (||) आडव्या (=), तिरप्या (\\ //) आदी कुठल्याच प्रकाराच्या रेषा नसतात. त्या अर्थाने माझी कुठेही शाखा नाही. :-)

सुधीरभाऊ,
बर्‍याच दिवसांनी तुमचे नवे लेखन 'मिपा'वर वाचायला मिळाले.
लेख खूपच आवडला! गोर्‍या लोकांत आणि आपल्यात हा फरक आहे हे खरेच!
भापू

चांगला लेख आहे. विस्तृत प्रतिक्रिया नंतर लिहितो.

सध्या तरी "असं मृत्यूला घाबरून पळ काढण्याचा आपणा हिंदूंचा पिंडच आहे कां?" ह्यावर असहमती.
(आणि तुम्ही असे लिहिताना न्यायालयाची परवानगी घेतली का? ;) )

आपण सुरक्षीत आहोत असे दिसल्यावर आपल्याला काय करायचे ही प्रवृत्ती खूप फोपावली आहे.
मराठी दैनिकांमधे 'यास्पर शुरिंगा' ची बातमी तितकी ठळक नव्हती. ठळक बातमी होती ती, ओबामा यांनी गुप्तचरांना झापल्याची.
बाकी आपली कळकळ योग्य आहे.

फक्त काही मुद्यांवर चर्चा जरुर व्हावी.
१)मृत्यूला घाबरून पळ काढण्याचा आपणा हिंदूंचा पिंडच आहे कां?
२)मुसलमान आजही त्यांच्या एकजुटीमुळे व निर्भय वृत्तीमुळे आपले पाय घट्ट रोवून इथं खंबीरपणे व कौतुकास्पदपणे उभे राहिले आहेत.
३)"रास्वसं"सारख्या पिंडानेच लढाऊ असलेल्या संस्थांनी असले प्रशिक्षण सार्‍या भारतीय जनतेला दिले पाहिजे

-दिलीप बिरुटे

१)मृत्यूला घाबरून पळ काढण्याचा आपणा हिंदूंचा पिंडच आहे कां?

हिंदुंचा म्हणण्यापेक्षा तो भारतिय पिंड आहे असे वाटते. सरकारी,पोलिस,नोकरशहा ह्यांच्या नाकर्तेपणातुन तो पिंड तयार झाला आहे. आपले संरक्षण आपल्यालाच केले पाहिजे,सरकार्,पोलिस वगैरे काहीही मदत करणार नाहीत ह्याची नागरिकांना खात्री असते. भारतात एखादी दुर्घटना घडते तेव्हा तेथे सरकारी/खाजगी रुग्णवाहिका किती वेळात पोहोचते?
घटनेत मृतांच्या नातेवाईकांना भरपाई देण्यास सरकार कसा वेळकाढूपणा करते हे माहित असते.
पाश्चात्य देशांतील सरकारे सामान्य नागरिकांना जी वागणूक देतात तिच्या एक दशांश वागणूकही आपले सरकार नागरिकांना देत नाही.

भेंडी
P = NP

अतिशय महत्वाचा असा धागा सुरू केल्याबद्दल काळेसाहेबांचे प्रथम अभिनंदन. ह्या धाग्यावर काही कंस्ट्रक्टिव्ह चर्चा आम्हां सर्वांना अपेक्षित आहे; न की रा.स्व. संघाचे मूल्यमापन. खूप विषयांतर झाले आहे ते एडिट करावे अशी विनंती. (बघा इथेही आपण कसलीच शिस्त दाखवू शकत नाही :)
काळेसाहेबांचे व त्यांच्या अनामिक मित्राचे मुद्दे निश्चितच मोलाचे आहेत. माझ्या मते ह्या शिस्तीची सुरूवात शाळा व कॉलेजपासूनच होणे आवश्यक आहे. त्यासाठी प्रत्येक शाळेत व कॉलेजात एन.सी.सी युनिट्स स्थापन केली पाहिजेत. व प्रत्येक विद्यार्थ्याला त्यात सहभागी केले पाहिजे. दुर्दैवाने आज जुन्या शाळा सोडल्या तर पुष्कळ शाळांमध्ये व इंजिनियरिंग- मेडिकल कॉलेजात एन.सी.सी नाही. स्काऊटपेक्षा एन.सी.सी मला महत्वाची वाटते कारण ती थेट भारतीय लष्कराच्याच अधिपत्याखाली येते. तिथे तुम्हांला कडक अनुशासन, फिजिकल फिटनेस, शस्त्र प्रशिक्षण (एअर गन नाही तर प्रॉपर फायर आर्म- लाईट मशीनगन, ३०३, एस.एल.आर इ) घ्यावे लागते. शिवाय कॅम्पच्या निमित्ताने सर्व जाती व स्तरांमधील मुलांमध्ये मिसळून राहण्याची सवय होते. आयुष्यात संघर्ष व तडजोड म्हणजे नक्की काय चीज आहे ह्याची चुणूकही मिळते. लीडरशिप शिकायला मिळते.
मी स्वत: एन.सी.सी बेस्ट कॅडेट असून अचूक फायरिंग करून बक्षिसही मिळविले आहे.
दुर्दैवाने सध्या एन.सी.सी मध्ये सैन्याने आऊटडेटेड ठरवलेली शस्त्र शिकवितात त्याऐवजी अत्याधुनिक शस्त्रही हाताळायला दिली पाहिजेत. मार्शल आर्टसचाही अंतर्भाव व्हायला हवा.
मुळात भारतात शासनाचे फारसे क्रीडा प्रोत्साहन नाही; त्यामुळे खिलाडूवृत्तीचाही अभावच आहे. नेमबाजीच्या निमित्ताने तरी मुलांनी व तरूणांनी आधुनिक शस्त्रे हाताळली पाहिजेत, नियमित सराव केला पाहिजे. पालकांनीही प्रोत्साहन दिले पाहिजे, पोलिसांनीही पुढाकार घेऊन शस्त्र-परवाना प्रक्रिया सुलभ केली पाहिजे.
एका पत्रकाराने मुंबईतील अतिरेक्यांचे २६/११ ला फोटो काढले होते, तेव्हां त्याची प्रतिक्रिया अशी होती की कॅमेर्‍याच्या ऐवजी माझ्या हातात बंदूक असती तर किती बरे झाले असते? अर्थात नुसते शस्त्र असून उपयोग नाही, त्याचा नियमित सराव पाहिजे व मुळातच लढाऊ वृत्तीही पाहिजे; समोरच्या माणसाला गोळी घालणे इतके सोपे नाही, त्यासाठी किलींग इन्स्टिक्टचीही जरूरत आहे. इतके पराकोटीचे राष्ट्रप्रेम हवे की दातओठ खाऊन समोरच्या गनिमाला भुईसपाट करता आले पाहिजे.
ह्या विषयावर लिहिण्यासारखे आणखीही बरेच आहे, रादर लिहिन तितके कमीच आहे.

हा लेख ठीक. पण तुमच्या त्या कामटे-देशमुख यांच्या पुस्तकाविषयीची लेखमालेची पूर्ती झाली आहे का? तुमच्या ट्रॅकरमध्ये दोनच लेख दिसताहेत. हे विचारण्याचे कारण येथेही एक प्रकारच्या एसओपीची चर्चा होताना दिसते आहे. चर्चा ठीक.

एक सुंदर लेख.
देशाबद्दल प्रेम, त्याग करण्याची वृत्ती, कठोर शिस्त ह्यात आपण कमी पडतो ही वस्तुस्थिती आहे.

ह्या धाग्याबरोबर हा ही धागा वाचला. तळेगावचे सतीश शेट्टी
आपण कुठे आहोत ह्याचे बोचरी जाणिव झाली.

भारतीय पोलिसांना इस्त्रायल व श्रीलंकेत प्रशिक्षणासाठी पाठविले पाहिजे. अतिरेक्यांशी आणि देशाच्या शत्रूंशी कसे लढावे हे खरोखरीच त्यांच्याकडून शिकण्यासारखे आहे. त्याचबरोबर आपल्या गृहमंत्र्यांनी देखील जनरल सनथ फोन्सेकांची शिकवणी लावावी.

उडविण्यात येत आहे.त्याला पायबंद घालण्यासाठी संपादकानी ठोस पावले उचलावीत अशी अपेक्षा आहे.

वेताळ

हा!हा! ही टिंगल परवडली हो वेतोबा, तिकडे पाक/ अफगाण अतिरेक्यांनी आत्तापर्यंत इतक्या वेळा भारतीय गुप्तहेरखाते आणि पोलिसांचे यथेच्छ वस्त्रहरण केलं त्याचा जाब कोणी कोणाला विचारायचा? मुंबईत २६/११ ला भल्याभल्यांच्या धोतरांची पितांबरे झाली (म्हणूनच बहुतेक आपले माननीय गृहमंत्री वारंवार कपडे बदलत असतील)
शांतताप्रिय व निमुटपणे (बेसुमार) कर भरणार्‍या प्रत्येक भारतीय नागरिकाची 'सामाजिक सुरक्षितता' ही सरकारकडून किमान अपेक्षा असते. प्रत्येक माणूस सदैव कमरेला तलवार, पायात जंबिया, पाठिवर तोफ आणि हातात ठिस ठिस करणारी पिस्तूले घेऊन फिरू शकत नाही. (इमॅजिन करा- आपले धमू आणि परा खांद्यावर रॉकेट लाऊंचर घेऊन सदाशिव पेठेत फिरत आहेत, तात्या तंबाखूचा बार भरण्याऐवजी कोलशेतवर हॉविट्झर तोफेत बार भरत आहेत, रामदास परकायाप्रवेशाने पाक मुलखात हेरगिरी करीत आहेत इ इ (प्रभूमास्तरांबद्दल तेव्हढं विचारू नका !)
दी वेन्स्डे मधील नसीरचा शेवटचा मोनोलॉग आठवा, खरंच आहे ते. हे सगळे उद्योग सामान्य माणसाच्या आवाक्याबाहेर आहेत म्हणूनच आम्ही एक सरकार चुनतो, की त्यांनी आम्हीं दिलेल्या कराच्या पैशातून एक संरक्षण व्यवस्था निर्माण करावी जिने आमचे स्थानिक वा परकिय समाजकंटकांपासून रक्षण करावे. पण जर ही सिस्टीम आम्हांला आमच्याच घरात येऊन मारणार्‍यांना रोखू शकत नसेल तर मात्र राजा रात्र वैर्‍याची आहे!
बर्‍याच वर्षांपूर्वी प.पू गगनगिरी महाराज स्पष्टपणे बोलले होते, "ह्यापुढच्या काळात एव्हढे अराजक माजेल की प्रत्येकाला आपले घर एक लढाऊ किल्ला बनवावा लागेल, सतत शस्त्रसज्ज राहावे लागेल.
हे तेव्हां जरा अतिशयोक्त वाटत होतं पण आता?
ज्यांनी कोणी मुंबईत २६/११ चा तो भयानक थरार अनुभवला आहे त्यातले जगलेवाचलेले अजूनही सुखाची झोप घेऊ शकत नाहीत. आपले नादान सरकार मात्र अजूनही आत्मपरिक्षण आणि आत्मशुद्धी करू शकत नाही. वीस वीस वर्षे मुंबईत विनाबदली ऐश करणारे ऐदी आणि एक नंबरचे भ्रष्टाचारी पोलिस अधिकारी भेदरटासारखे लपून बसतात आणि करकरे- कामट्यांसारखे लाखमोलाचे मोहरे बळी पडतात, का तर ते निष्पाप निहत्त्या नागरिकांना वाचविण्यासाठी फडतूस दर्जाची चिलखते घालून जिवाची पर्वा न करता शत्रूवर तुटून पडतात! करकरेंचे चिलखत गायब केले जाते हे एक खूप मोठे षडयंत्र असले पाहिजे ज्यामध्ये अगदी सर्वोच्च पातळीवरचे अधिकारी आणि अर्थातच त्यांचे गॉडफादर असलेले राजकारणी सहभागी असणारच, हे न समजण्याइतके आम्हीं दूधखुळे नाही.
२६/११ प्रकरणाचा छडा लावण्यासाठी पूर्णपणे नि:पक्ष व सत्यशोधक चौकशी पुन्हा होणे अत्यंत गरजेची आहे. त्यातून जे कोणी दोषी असतील त्यांचा कोणताही मुलाहिजा न बाळगता शासन केले पाहिजे.

एकदिवस बंद आणि चौदा दिवस सुतक पाळले म्हणजे सगळे संपले का? संशयीत बिल्डर्सशी कुठलाही व्यवहार करणार नाही इतकी साधी अथवा तत्सम काहीतरी ठसा उमटवणारी गांधीगिरी करायची आपली तयारी राहील का?

सर्वसामन्याचा परस्परावरील अविश्वास, गांधीगिरीतुन/बहीष्कारातुन झालेले नुकसान सोसण्याची तयारी नसणे, कळते आहे पण त्याची किंमत मोजायची तयारी नसणे अशी काही कारणे आहेत.

एकदिवस बंद आणि चौदा दिवस सुतक पाळले म्हणजे सगळे संपले का? संशयीत बिल्डर्सशी कुठलाही व्यवहार करणार नाही इतकी साधी अथवा तत्सम काहीतरी ठसा उमटवणारी गांधीगिरी करायची आपली तयारी राहील का?

सर्वसामन्याचा परस्परावरील अविश्वास, गांधीगिरीतुन/बहीष्कारातुन झालेले नुकसान सोसण्याची तयारी नसणे, कळते आहे पण त्याची किंमत मोजायची तयारी नसणे अशी काही कारणे आहेत.

मुळ लेख आवड्ला.. पुर्ण पटला असे नाहि. पण का पटला नाहि यासंबंधी वरील प्रतिक्रीयांमधे मुद्दे आले आहे.
समारोपाच्या प्रश्नांवर मत द्यायच तर... अश्या 'एकाच' प्रकारचे म्हणजे सैनिकी प्रशिक्षण सक्तीचे असु नये मात्र विविध प्रकारच्या प्रशिक्षणांच्या ऑप्शन देऊन त्यातील एक सक्तीचे करु शकतो. जसे सैनिकी / सामाजिक / निसर्गसंरक्षण / आदीवासी जमातींचा अभ्यास / आडगावात शिक्षक वगैरे.. शिवाय या कार्याचा सक्तीचा अवधी कमीत कमी २ वर्षे हवा व पोस्टींग सक्तीने लोकसंख्या १०००० पेक्षा कमी असणार्‍या भारतातील गावात/शहरात असावे. (आणि हे केल्याशिवाय पदवीचे सर्टीफिकेट मिळणार नाहि :) )
असा अनुभव घेतल्यावर जे युवक/नागरीक बाहेर येतील ते आपल्या देशाला ओळखणारे जबाबदार / सुजाण नागरीक असतील असे म्हणण्यास जास्त वाव आहे.

--ऋषिकेश

सुधीरभाऊ,
तुम्ही पोटतिडिकेने लिहिलेला लेख खूप आवडला. घरीही सर्वांना आवडला.
असेच लिहीत जा. मला वाचायला आवडते तुमचे लेखन.
धन्यवाद
सायबा