समांतर विश्व

हा प्रश्न मलाही बऱ्याचदा शाळेत असताना पडत असे. त्यावर तुम्ही म्हणता तसे एकापेक्षा जास्त विश्वे समजा अस्तित्त्वात असू शकतीलही; पण त्यांचे अस्तित्त्व आपल्याला आपल्या विश्वात राहून कधीही समजू शकणार नाही. तेव्हा आपल्या विश्वाबाहेर काय आहे किंवा काही असेल का हा प्रश्न कधीही न सुटण्यासारखा आहे. तूर्तास उपलब्ध निरीक्षणांच्या आधारे आपण इतकेच म्हणू शकतो की आपले विश्व हे एकमेवाद्वितीय आहे.

प्रकाशापेक्षा जास्त वेगाने दुर जाणारी वस्तु खरेतर दीसायला नाही पाहीजे कारण तीच्याकडुन येणारा प्रकाश कधी आपल्यापर्यंत पोहोचणारच नाही

आवडला लेख. अस काहीतरी imagine करायला खूप आवडतं. अशा कथा आवडतात. आता ही माहिती देखील मस्त आहे

बहुविश्व (मल्टिव्हर्स) संकल्पना अत्यंत रोमांचक आहे !

मेन इन ब्लॅकचा शेवटचा सीन असाच आहे.

एखाद्या वेळेला माझ्या अवतीभोवती जे घडत असता ते आधी पण कधीतरी घडून गेलंय असं वाटत असता. म्हणजे उदा. हा लेख मी वाचलाय आणि त्यावर मी प्रतिक्रिया देतेय, त्या वेळेला मी कुठे बसले आहे, काय कपडे घातलेत, आजूबाजूला काय वातावरण आहे , माझ्या मनात काय भावना आहेत इ.इ. सगळ्या गोष्टींचा अनुभव मला आधी कधीतरी येऊन गेला आहे. आणि मी हा पुनरप्रत्ययाचा अनुभव घेत आहे.
हे वर वर्णन केलेलं कोणी कधी अनुभवलं आहे का?
असंही माझ्या वाचनात आलं आहे की हे सगळं त्या दुसऱ्या जगात घडलंय आधी. आणि आपल्याला कधी तरी ते जाणवतं.

मी काही या विषयातला तज्ञ नाही, पण याबाबत मी काही विचार केला आहे तो मांडावासा वाटतो.
Déjà vu हा एक आभास पण असू शकतो. म्हणजे एखादी गोष्ट नसताना मेंदूला झालेली तिची जाणीव , थोडक्यात खोटी अनुभूती वा आभास.
नरजरेच्या बाबतीत असा आभास अनेकदा होतो आणि त्यामुळे आपण तो खूप सहज मान्य करतो. जसे एखादी गोष्ट समोर नसताना अचानक कधीतरी दिसणे, न झालेली हालचाल नजरेने (बहूधा डोळ्यांच्या कोपर्‍यातून) टिपणे. यामुळे आपण दचकतो मग नीट बघतो पुन्हा तसे काही दिसत नाही आणि मग स्वतःशी मान्य करतो "मी विचारात/कामात असल्याने भास झाला असावा"...याचा अर्थ डोळ्यांनी एखादी गोष्ट वा हालचाल पाहिली असता मेंदूत जे तरंग उठतात किंवा ज्या संवेदना निर्माण होतात त्या संवेदना डोळ्यांसमोर तसे काही नसतानाही निर्माण झाले तर तो 'आभास'
पण हीच गोष्ट ऐकण्याच्या बाबत , स्पर्शाच्या बाबत घडली तर आपण तितकेसे सहज 'भास झाला' म्हणून मान्य करत नाही कारण असे घडण्याचे प्रमाण कमी असते. (म्हणजे खरेच स्पर्श न होता तो झाल्याचे तरंग मेंदूत निर्माण होणे वा एखादा आवाज कानावर न पडताही मेंदूने तो ऐकणे). खरे तर आपण झोपेत स्वप्न बघतो तेव्हा दृश्याच्या , आवाजाच्या , क्वचित स्पर्शाच्या , इतकचं काय तर हालचालीच्या/वेगाच्या अनेक खोट्या संवेदना आपला मेंदू निर्माण करतो आणि जागे झाल्यावर 'ते स्वप्न होते' म्हणून सहज मान्य करतो आणि बहूधा विसरुनही जातो (जास्त अस्वस्थ न होता...)
स्मृतींच्या बाबतही मेंदू कधी घोळ घालत असावा. म्हणजे समजा मी चहाच्या टपरीवर चहा पीत असताना क्ष नामक सहकार्‍याशी , एका विशिष्ट विषयावर बोलत होतो आणि पुन्हा अनेक दिवसानी त्याच टपरीपाशी, त्याच सहकार्‍यासोबत बोलताना पुन्हा त्याच विषयावर आम्ही आलो तर माझा मेंदू मला जाणीव करुन देतो की हेच सगळे असे या आधी पण घडले आहे आणि आज त्याची पुनरुक्ती होत आहे... मग मला ते स्वच्छपणे आठवते. पण जर असे काही घडलेले नसतानाही जर मेंदूने मला पुनरुक्ती असल्याचे सांगितले , तसा संदेश विनाकारण/चुकीने पाठवला तर मी गोंधळून जाईन. माझ्या मते देजावू हा यातला प्रकार असू शकतो.

खरंच हि कल्पना रोमांचक आहे.
आपल्याकडे या बाबतीत खूप सिद्धांत आहेत. भौतिक शास्त्रात आणि quantum theory मध्ये याबाबत खूपच चरचा होते.
कोण याला फक्त सिद्धांत म्हणतात कोण याला खरं आहे असं म्हणतात.
पण आपल्याला कळणार कस ना? आपण एका जगात राहतो त्याला इतर जगांचा आभास होणे कस शक्य आहे?

Schrödinger's cat म्हणून एक thought experiement आहे, जर कोणाला इच्छा असेल तर wikipedia वर ते बरच detail मध्ये दिलाय.
(https://en.wikipedia.org/wiki/Schr%C3%B6dinger%27s_cat)
या वैचारिक प्रयोगानुसार प्रत्येक निर्णय एक नवं जग निर्माण करत असतो. हि नवीन जग म्हणजे समांतर विश्वे.

कॉमिक्समध्ये तर हे सतत वापरले जाते लेखकांकडून.
ओरायन नि जशी चित्रपटांची नाव दिली आहेत तश्या काही मालिकापण आहेत, त्यातल्या काही खाली देतोय.
१. the man in the high castle -- जर नाझी आणि जपान दुसरे महायुद्ध जिंकले तर?
2. into the badlands -- आण्विक युद्धांनंतर काय झाले?
3. handmaidens tale ---- जर अमेरिकेत धार्मिक वेडे सत्तेवर आले?

अर्थात या सगळ्या मालिका "जर आणि तर" च्या catagory मध्ये असल्या तरी त्या समांतर विश्वात घडतात.

असो, जसच्या तसा सिद्धांत वापरणाऱ्याही काही मालिका आहेत.

"Quantum Mechanics" ला मराठी नाव शोधणे अवघड आहे. पण खरं तर ते खूप जटिल आहे कारण त्यामध्ये इतके सिद्धांत एकमेकांना काटतात कि शेवटी कळतच नाही.
साधंच घ्यायचं तर, मूलकण आपल्याला ३ माहिती पण यात त्यांची संख्या ~३६ च्या आसपास जाते.
त्यात त्यांचे वर्गीकरण, fermion, boson, up, down and with color आणि बरेच काही. शेवटी मती गुंग होते.
पण समांतर विश्व याच सगळ्या घोटाळ्यातून घडत.

अशाच कल्पनेवर होता बहुतेक. नायक,नायिकेच्या कल्पनेतली आणि कल्पनांनी बनवलेली समांतर विश्वे .

कशातच नाही कारण नविन आकाश निर्माण होत आहे.अगोदर काहीच नसते. अगदी पोकळी पण नाही.

फुग्याचे उदाहरण अनेक लोक देतात. ते चुकीचे आहे आणि बरोबरही आहे. सांगायचा प्रयत्न करतो.

१) मुंग्यांसाठी फुगा कशात फुगतोय हे सांगणे शक्य नसले तरी आपल्याला माहिती आहे की तो स्पेस मधील जागा व्यापतोय. तसेच फुगतोय म्हणजे फुग्याबाहेरची हवा आत येतेय. अवकाशाचे तसे नाही.
२) अवकाशातली पोकळी वाढत नाहीये. ती खेचली जातेय. अख्खेच्या अख्खे अवकाश फुग्यासारखे प्रसरण पावत आहे. फक्त त्यातले मॅटर एकमेकांपासून लांब जातंय असं नाही. कारण प्रकाश ताणला जातोय (रेड शिफ्ट).
३) आपण मात्र मुंग्यांसारखे आहोत. ऑब्झर्वेबल युनिव्हर्स पलिकडे काय आहे हे माहिती नसल्याने आपण म्हणतो नवीन आकाश निर्माण होत आहे. तसं नाहीये.
४) एक थिअरी अशी आहे की आपलं युनिव्हर्स दुसर्‍या युनिव्हर्स मधे एक्सपांड होते आहे. काही अब्ज वर्षानंतर आपली गॅलक्सी आणि अँड्रोमीडा गॅलक्सी एकमेकांमधे मिसळल्या जाणार आहेत. पण दोघांमधे असलेल्या वस्तूंमधलं (ग्रह, तारे, इ.) अंतर इतकं प्रचंड आहे एकाही ग्रह/तार्‍याची आप आपसात टक्कर होणार नाही.
५) अवकाशाचंही असंच आहे. पण ह्या सगळ्यात इतका अतिप्रचंड वेळ जातो की नक्की काय होतंय हे कळेपर्यंत मनुष्य नाहीसा झाला असेल.

आकुंचन होण्यासाठी जितका ग्रॅविटेशनल पुल आणि मास डेंसिटी हवी तितकी नसल्याने विश्व आकुंचन पावणे शक्य नाही असं बरेच शास्त्रज्ञ म्हणतात. तसंच अ‍ॅव्हरेज डेंसिटी आणि क्रिटिकल डेंसिटी ऑलमोस्ट सेम असल्याने युनिव्हर्स फ्लॅट आहे. त्यामुळे विश्वाचा प्रसरणारा रेटही इन्फ्लेशन नंतर तसा एकच आहे. तो जर कमी होत असता तरच आकुंचन होण्याची शक्यता होती.
पण विश्वाचा अंत मोस्टली एनर्जी संपल्याने होणार असे शास्त्रज्ञ म्हणतात. आता विश्वाचा अंत म्हणजे का? ते नष्ट होणार नाही पण एनर्जी संपल्याने 'बीग बँग' पासून सुरू झालेले विश्व 'बीग फ्रीझ' पाशी येऊन थांबेल.

समांतर विश्वाचा विचार करताना मला बऱ्याच वेळा वेगवेगळ्या प्राण्यांमध्ये अस्तित्वात असलेल्या विश्वाविषयी कुतूहल वाटते
सस्तन प्राण्यांचा विचार केला तर हे देखील अंडाशयातून अगदी microscopic जगापासून त्यांच्या मूळ रुपयापर्यंत विशाल होण्याचा प्रवास करतात.
पण तरीही माणसाचे अर्भक हे त्याच्या microscopic अवस्थेत जरी असले तरी ते जिराफा इतके उंच होणार नाही हि माहिती त्यातच सामावलेली असते. त्याचे प्रसरण(वाढ) होत असताना त्याच्या आतले विश्व(पेशी) वाढत असतात आणि शेवटी एका ठराविक आकाराला येऊन हि वाढ थांबते. त्या पुढे ती का होत नसावी? आणि लहानपणीच, मोठा झाल्यावर मुलाची उंची/आकार किती होऊ शकेल हे अजूनही आपण सांगू शकत नाही...जर आपल्याला जनुकीय अभ्यासाची दिशा सापडली नसती तर याचे नक्की शास्त्रीय उत्तर देता आले नसते. फक्त निरीक्षणावरून आपण काहीतरी निष्कर्ष काढू शकलो असतो.

आता ग्रह तार्यांविषयी देखील आपण असे निष्कर्ष काढू शकतो. एखादा तारा रेड जायंट होईल का कि व्हाईट डवार्फ होईल याचे अनुमान आपण काढू शकतो. तसेच या विश्वाचे देखील असू शकते...