दर 18 वर्षांनी येणारे विवाहित स्त्रियांचे कोकीळा व्रत

यापूर्वी १९९६ साली कोकिळाव्रत झाल्याचे स्मरते. माझ्या आईनेही केले होते.

आमच्या शहरातल्या एका आघाडीच्या गणपती मंडळाचा देखावाही तेव्हा यावर आधारीत होता.

नवीनच माहिती आहे ही. कडवा चौथपेक्षा ऐकायला चांगली वाटली! ;)

ते ऐकून शंकर शांत बसले पण दाक्षायणीला मात्र आपल्या वडिलांनी सर्वांना बोलावले पण शंकराला बोलावले नाही याचा राग आला. (बायकांना आपल्या नवर्याला माहेरी बाेलावले नाही तर फार राग येतो.) ... शंकराने गणपती, शिवगणांचे सैन्य, वाहन नंदी यांना दाक्षायणी सोबत माहेरी पाठवले.

या बाबतीत ऐकलेली/लहानपणी वाचलेली गोष्ट किंचीत वेगळी होती. उमेला वाटते की चुकून बोलावले नसेल. शंकर वास्तवाची शक्यता सांगतो पण उमाला तिचे वडील असे वागतील असे वाटत नाही. म्हणून जाण्याचा हट्ट करते. आणि तिकडे गेल्यावर आपल्या नवर्‍याचा झालेला अपमान लक्षात येतो आणि ती यज्ञात उडी मारते... अजून एक घोटाळा दिसतोय म्हणजे गणपतीस पाठवणे. गणपती हा उमे नंतरच्या पार्वतीचा मुलगा, त्यामुळे तो तेंव्हा तिथे कसा असेल?

यावरून जसाच्या तसा नाही पण महादेवशास्त्री जोशी यांनी मानिनी नावाचा चित्रपट काढला होता. फक्त त्यात नवर्‍याचा अपमान झालेली (मला वाटते जयश्री गडकर) अधुनिक मानिनी परत माहेरी जात नाही. त्यावेळेस असलेले वरील पौराणिक कथेवरचे गदीमालिखित खाली दिलेले गाणे खूप छान आहे...

मानभंग हाचि झाला मंडपी आहेर
उमा म्हणे, यज्ञी माझे जळाले माहेर

खूप छान लाटकर भाऊ! अतिशय उत्तम माहिती दिलीत. पण जरा लवकर द्यायला हवी होतीत. तसेच व्रतविधी दिला असता तरी बरे झाले असते! संमं ला विनंती करून व्रतविधी पुन्हा अॅड करू शकता.

छान माहिती दिलात.

यावरून जसाच्या तसा नाही पण महादेवशास्त्री जोशी यांनी मानिनी नावाचा चित्रपट काढला होता. फक्त त्यात नवर्‍याचा अपमान झालेली (मला वाटते जयश्री गडकर) अधुनिक मानिनी परत माहेरी जात नाही. त्यावेळेस असलेले वरील पौराणिक कथेवरचे गदीमालिखित खाली दिलेले गाणे खूप छान आहे...

विकास हेच लिहायला आले होते. महादेवशास्त्री जोशी यांची आई-मुलीच्या प्रेमावर आधारित नितांतसुंदर कथा(जरी मूळ कथेचे बीज वरील गोष्ट असली तरी),गदिमांचे काळजाला भिडणारे परिपूर्ण शब्द,सुधीर फडकेंचे सुरेल संगीत आणि जयश्री गडकारांचा अप्रतिम अभिनय याच्यामुळे हे गाणे अजरामर झाले आहे.

व्रत विधी सांगता का?

या व्रताबद्दल यावर्षीच पहिल्यांदा ऐकलं. अन आता तुमच्याकडून सव्विस्तर माहिती मिळाली.

कोकिळेचा स्वर कानावर पडल्याशिवाय व्रत सुटत नाही असे ऐकलय, हे खरे आहे का?

खूप छान माहिती. कधी या व्रताबद्दल ऐकलं नव्हतं. धन्यवाद.

हे व्रत विवाहित स्त्रिया करू शकतात. हे व्रत केल्याने स्त्रियांनां दीर्घकाळ सौभाग्य, घनवृद्धि, व सॆतंतीसौख्य व इतर प्रपंचातील सुखे प्राप्त होते.

असं होय! मला वाटलं, या सगळ्या गोष्टी दुसरंच काहीतरी केल्यामुळे प्राप्त होतात.

एक दुय्यम शंका. आषाढात आणि श्रावणात कोणते कोकिळ ओरडतात?

@@ कॉल्लिंग अत्रुप्त बुवा! तुमचा बिजनेस वाढायची ऑपॉर्च्युनिटी दिसते आहे इथे!

म्हणून तू पक्षिणी जरी झालीस तरी गोड आवाजाची कोकीळा होऊन सदैव नंदवनात विहार करतील

इथे जरा लॉजिक गंडलं असं वाटत नाही काय?

च्यायला, हे बरंय... गायला तर ती कोकीळा आणि चावली तर तो डास? ह्यो अन्याव हाय म्हाराजा.

दाक्षायणीला का शाप? तिने बिचारीने शंकराचा अपमान झाला म्हणून यज्ञकुंडात उडी घेतली आणि शंकराने तिलाच व्हिलन ठरवून दहा हजार वर्षांचा शाप दिला? शाप यज्ञ ज्यांनी केला आणि शंकराला बोलावले नाही त्यांना दिला असता तर एक वेळ शंकराचं फ़्रस्ट्रेशन म्हणून खपवून घेता आले असते. टिपीकल भारतीय नवर्यासारखाच वागला की शंकर...काहीही झाले की बायकोवर राग काढायचा...ये बात कुछ हजम नाही हुई.

आणि जटा शिळेवर आपटल्या???? ही कोणती राग व्यक्त करण्याची पद्धत? आणि शंकराला राग नेमका कसला आला? बायको भस्म झाल्याचा? की ज्यांनी यज्ञ केला त्यांचा? कन्फ्युजन है भाई.

या कथेत शंकर स्वत:चे डोके अजिबात चालवत नाही. याने-त्याने जे सांगितले त्यावर विश्वास ठेवून आकांड-तांडव करतो. तो नेमका कुणाच्या बाजूला आहे हेच कळत नाही.

पुत्रकामेष्टी यज्ञ - हेच पुत्र होण्याचे खूळ अजून उतरत नाही. स्त्री जणू दुय्यम, दासी, नाईलाजाने वाढवलेला जीव ही रोगट विचारांची लागण असल्याच बिनबुडाच्या कथांमुळे जास्त रुजली.

ज्या नारदमुनीमुळे हे सगळे घडले ते नामानिराळे! शंकराला हे समजले नाही? बिचारी दाक्षायणी हकनाक बळी गेली कारण ती एक अबला आहे, स्त्री आहे.

"कोणतेही शीर आणा". शंकराला एखाद्या मृत माणसाला जिवंत करता येते, एक शीर नाही मिळवता येत? आणि तमाम दुनियेला जिवंत करता येते, दाक्षायणीला नाही जिवंत करता येत.

थोडा विचार केला तर लक्षात येईल; या कथेला किती अर्थ आहे ते. एक मनोरंजन करणारी कथा म्हणून जरी बघायचे म्हटले तरी या कथेला काही आकार असल्याचे जाणवत नाही. नुसताच थयथयाट! एखाद्या बी ग्रेड सिनेमासारखा!

आपण या असल्या कथांमधून लवकर बाहेर पडायला पाहिजे. बाकी व्रत-बीत किती महत्वाचे हे ज्याचे-त्याने ठरवायचे.

अगदी सहमत.बी ग्रेडी सिनेमा!!

गोष्ट सांगण्याची हातोटी आवडली नहि. मुळ गोष्ट वेगळी आहे . कंसातले उगीचच मारलेले टोमणे (स्त्रियांना आणि नारदांना ) आवडले नाहीत . दाक्षायानी कोकिळा झाली असंहि कुठं कधी वाचण्यात आलं नाही . सतीचं जळालेलं शरीर घेवून शंकर फिरत होते तेव्हा
त्यांना त्यातून बाहेर आणण्यासाठी विष्णूंनी सुदर्शन चक्राने त्या शरीराचे ५२ तुकडे केले . ते जिथे जिथे पडले ते शक्तीपीठात रुपांतरीत झालं .
तसंच कोकिल व्रताचा उपवास सोडताना कोकिळेचा आवाज ऐकून सोडायचा असतो . आता कुठं तो आवाज ऐकू येणार ;-)

दिलेल्या कथेचा आणि कोकीळ व्रताचा संबंध कळला नाही. हे व्रत शंकराने दाक्षायणिला करायला सांगितले असं काही नाही किंवा दाक्षायणिने स्वतः केले असं काही नाही. तिचा कोकीळ झाला आणि दहा हजार वर्षांनी पुन्हा स्त्री रुपात जन्म झाला. यात व्रत आणि त्याचा विधी कुठे आला?

हे व्रत महाराष्ट्र सोडून इतर कुठल्या कुठल्या राज्यांमधे दिसते?

बरं ही येवढी हाणामारी घडण्याला कारण असलेले नारदमुनी सहिसलामत सुटले राव... ये नाइंसाफी हय.

दाक्षायणिने उ:शाप मागितला तेव्हा शंकर म्हणाले तुला पश्चाताप झाला आहे म्हणून तू पक्षिणी जरी झालीस तरी गोड आवाजाची कोकीळा होऊन सदैव नंदवनात विहार करतील.

गोड आवाज कोकिळा नाय करत तर कोकिळ करत असतो.

शंकर पुढे म्हणाले दहा हजार वर्ष झाल्यावर तुला हिमालयाची पत्नी मेनका हिच्या पोटी जन्म मिळेल आणि हरितालिका व्रताच्या प्रभावाने पुन्हा आपला विवाह होईल

मेनका नै हो. ती मेना. अप्सरा लग्न करत नसतात.

कुहु कुहु !

जेपीराजे ५० होत आले. सत्काराला या!!!

धागालेखकाला खरेच व्रताचा महिमा पावला. चक्क ७१ प्रतिसाद. धन्य ते कोकिळा व्रत!

कर्मकांड -- एक वेगळा विचार
कर्म कांडावर माझा मुळीच विश्वास नाही. मी रोज पूजा सुद्धा करत नाही. मी कर्मवादावर विश्वास ठेवतो. (स्वतःचे काम प्रामाणिक पणे करणे हि देवाची पूजा आहे)
परंतु कर्मकांडाचे मानवी जीवनात एक नक्की स्थान आहे. माणूस जेंव्हा संकटात सापडतो आणी त्याची मती कुंठीत होते तेंव्हा त्याला एक मानसिक आधार लागतो. कितीही सज्जन माणूस असेल तरीही त्याच्या वर संकटे येतातच. आपले आईवडील किंवा भावंडं किंवा मुलं केंव्हा तरी आजारी पडतातच त्यातून एखादा आजार जास्त गंभीर असेल अशावेळेस माणूस उत्तमत उत्तम डॉक्टर पाहतो परंतु बर्याच गोष्टी डॉक्टरच्या हातात नसतात अशावेळेस पूजा करणे, यज्ञ करणे, दान देणे( ज्याचा अशा आजाराशी अजिबात संबंध नसतो) अशा गोष्टीनी त्या माणसाला एक मानसिक आधार मिळतो. यामुळेच सर्वच्या सर्व धर्मात कर्मकांड आहेच.
साग्रसंगीत षोडशोपचारे पूजा केल्याने एखाद्या माणसाला मानसिक समाधान मिळते किंवा आपण अमुक तमुक व्रत केल्याने आपल्या नवर्याला दीर्घायुष्य लाभेल म्हणून व्रत करणारी स्त्री तिच्या कर्मकांडाची थट्टा करणे चुकीचे आहे. मानवी जीवन हे अस्थिर आहे. पुढच्या क्षणाला काय होईल हे कोणालाच सांगता येत नाही मग अशा दोलायमान परिस्थितीत मनाची समजूत काढणे किंवा मानसिक शांती मिळवणे यासाठी एखादा माणूस कर्मकांडाचा आधार घेत असेल तर त्या चूक नाही. मानसिक तणावापासून मुक्तता मिळवण्यासाठी दारू पिणारे लोक काय कमी आहेत का?
आर्ट ऑफ लिव्हिंग ला जाणारे किंवा विपश्यना करणारे सुद्धा शेवटी मानसिक शांतीच्याच शोधात असतात. पण ते इंग्रजीत बोलले कि कसे अद्ययावत किंवा सॉफिस्टीकेटेड वाटते.
गटारीला दारू प्याय्लीच पाहिजे आणी सामिष खाल्लेच पाहिजे आणी श्रावणात मी सामिष खात नाही, मंगळवारी किवा गुरुवारी मी मास मटण खात नाही हे अभिमानाने हे सांगणारे लोकही कर्मकांडच पाळत असतात. रमजान मध्ये रोजा पाळणारे किंवा पर्युशन करणारे जैन लोक पण कर्मकांडाचा आधारच घेत असतात.
मी मागे एका धाग्यावर म्हटल्याप्रमाणे आपण सारे जण दांभिक आहोत. आपल्या जावयाने घेतले कि "ड्रिंक" आणी मोलकरणीच्या नवर्याने प्यायली कि "दारू". तसेच एखादी सवाष्ण जर मनोभावे पूजा/व्रत करीत असेल तर ते कर्म कांड पण आपण श्रावण पाळला तर तो स्वतःचा मनावरील "ताबा"( सेल्फ कंट्रोल).
दुसर्याच्या कर्मकांडाचा आणी श्रद्धेचा गैरवापर करणे/ बाजार मांडणे हि अत्यंत चुकीची गोष्ट आहे. मग ती पौरोहित्य करणाऱ्या गरीब( शहरात आता ते तसे गरीब राहिलेले नाहीत) माणसाने केली काय किंवा श्रद्धेचा बाजार मांडून आपली पोळी पिकवणार्या राजकारण्याने केली. अमुक तमुक चा राजा म्हणून ठणाणा बोम्बल्या( लाउड स्पीकर) लावून भव्य उत्सव काय किंवा दहा थरांची दहीहंडी काय? इफ्तार पार्टीचे आयोजन करणे काय?
त्यावर बंदि घालायची भाषा करा लगेच आमच्या धार्मिक बाबतीत ढवळा ढवळ म्हणून कोल्हेकुई होते कि नाही? हि स्वतःची पोळी पिकवणारीच डांबरट माणसे आहेत ना?
मी जेंव्हा माझा दवाखाना सुरु केला तेंव्हा माझ्या मित्रांनी काही रुग्ण पाठविले होते त्यांच्याशी बोलताना त्यांना काहीही झालेलं नाही हे मला दिसत असल्याने तुम्हाला सोनोग्राफीची गरज नाही असे सांगून मी परत पाठवले होते ( आणी त्याचे मला सात्विक समाधानहि वाटले होते) पण माझ्या मित्राने मला स्पष्ट सांगितले कि जसे तुझ्या सोनोग्राफीमध्ये काही आजार निघाला तर त्यचा फायदा आहे तसा सोनोग्राफी नॉर्मल आहे याचा पण एक प्रचंड फायदा आहे. रुग्णाला स्वतःला मानसिक शांतता मिळते आणी माझ्यासारख्या डॉक्टरला आपल्याकडून काही राहून जात नाही ना याची खात्री होते. मग तू त्याला कर्मकांड समजत असशील तरी चालेल. यामुळे माझेही डोळे उघडले. (बर्याच वेळेस आपल्या वृद्ध आई किंवा वडिलांना पोटात दुखते आहे त्याच्या सर्व तपासण्या करून काही गंभीर आजार नाही हे ऐकल्यावर होणारे मानसिक समाधान किती आहे याचा मी सुद्धा अनुभव घेतला आहे).
कर्मकांड जोवर प्रमाणाबाहेर जाऊन तुमचे आयुष्य व्यापून टाकत नाही तोवर ठीक आहे अर्थात हि मर्यादा स्वतः ने घालून घेणे आवश्यक आहे.