गोल्डफिश आणि गेस्टाल्ट

= चित्रगुप्तजी तुम्ही दिलेल्या चित्रात दृष्टी विभ्रम आहे, गेस्टाल्ट वेगळं परिमाण आहे.

गेस्टाल्ट म्हणजे `आकाराच्या बाहेरुन पाहणं '

आपल्या घरातल्या एखाद्याच गंभीर स्वरुपाचं ऑपरेशन झालय आणि तो क्रिटीकल कंडीशनमधे आयसीयूत असेल तर त्या प्रसंगात आपण पूर्णपणे गुंतलेलो असतो पण सर्जन अत्यंत तटस्थतेनं आणि तरीही संपूर्ण समग्रतेनं परिस्थिती हाताळत असतो कारण तो प्रसंगा बाहेर असतो, प्रसंग तोच आहे पण गेस्टाल्टमधे फरक आहे.

पण तीच वेळ जर सर्जनवर आली तर त्याचाही गेस्टाल्ट आपल्यासारखा होतो म्हणून कोणताही सर्जन त्याच्या जवळच्या व्यक्तीच्या गंभीर स्वरुपाच्या ऑपरेशनला दुसरा सर्जन बोलावतो!

= गवि

गोल्डफिश हे प्रतीक आहे हो. कदाचित प्रत्यक्षात गोल्डफ़िशची नजर तितकी लांब पाहूही शकत नसेल. शिवाय त्याला असं उलटं आणि लहान दिसत नसून अनियमित आणि मॅग्निफ़ाईड दिसत असेल. तेही बाऊलमधल्या त्याच्या स्थानाप्रमाणे बदलणारं.
मानवालाही बाहेरचं विश्व (सौरमालेच्याही बाहेरचं) असंच डिस्टॉर्टेड भासतं. गुरुत्वाकर्षण,चुंबकीय क्षेत्रं वगैरे खूप कारणांनी. बस्स इतकीच तुलना आहे.

= येस, गोल्डफिश हे प्रतिक आहे पण माझा मुद्दा असाये की आपण स्वतःला गोल्डफिश समजतोय तरी वस्तुस्थिती तशी नाही. फक्त गेस्टाल्ट बदलायचा अवकाश आहे, त्यानं जग बदलणार नाही पण आपलं आयुष्य नक्की बदलेल; मजेचं होईल.

Similarly, this material world is a reflection of the spiritual world. The
material world is but a shadow of reality. In the shadow there is no reality
or substantiality, but from the shadow we can understand that there is
substance and reality. In the desert there is no water, but the mirage
suggests that there is such a thing as water. In the material world there is
no water, there is no happiness, but the real water of actual happiness is
there in the spiritual world.

किंवा

ऊर्ध्वमूलमधःशाखमश्वत्थं प्राहुरव्ययम्।
छन्दांसि यस्य पर्णानि यस्तं वेद स वेदवित्॥१५- १॥

हे वेगळे संदर्भ आहेत.

तुमचं म्हणणं असंय की दिसतय ते जग `अध्यात्मिक जगाचं ' प्रतिबिंब आहे आणि ते भ्रामक आहे (In the shadow there is no reality or substantiality) आणि त्यावरनं आपल्याला कायमस्वरुपी सत्याचं आकलन होतं (but from the shadow we can understand that there is substance and reality)

नाही हो, दिसतय ते जग खरं आहे, सुंदर आहे आणि जगायला आणि भोगायला तेच उपलब्ध आहे. गेस्टाल्ट बदलला की `तो निराकार' ज्यात ते प्रकट झालय त्याचा बोध होतो आणि जादू अशीये की त्याच क्षणी आपण खुद्द देखील व्यक्ती दिसत असलो तरी स्वरुपानं निराकार आहोत हे कळतं, त्याला सत्य गवसणं म्हटलय!

तुम्हाला जे म्हणायचंय ते मला समजलं. ते प्रथमदर्शनी पटण्यासारखं आहे आणि वादविवादांना जन्म देऊ शकेल असं असलं तरी त्यात तथ्यही निश्चित आहे हे कळतं आहे. अर्थातच ते मी फॉलो करु शकेन असं नाही कारण काही गोष्टी धोंड्याप्रमाणे आड येतील.

पुन्हा धन्यवाद!

- स्वतःला सर्वापासून वेगळं करण्याचा हा प्रकार आहे. त्यात अपरिहार्यपणे मी माझ्या प्रियजनांपासूनही दूर होतोय. मी वेगळा आहे म्हणण्यामधे आणि बाहेरुन वळून पुन्हा माझ्याकडे पाहण्याच्या प्रक्रियेत मी माझा अत्यंत प्रिय परिवार, बायकोपोरं आणि अन्य जिवाभावाच्या लोकांनाही तसंच बाहेरुन अतएव दुरुन पाहतोय. हेही सर्व त्या आभासाचे भाग असले तरी तसं मान्य करुन मला आनंद मिळत नाही. एकदाच ते मान्य करुन सर्वांपासून दूर चालता होणं असा प्रकार असता तर मला तेही जमवता आलं असतं. पण रोज त्यांच्यासोबत राहून, त्यांच्यात गुंतून पुन्हा दूरस्थपणे स्वतःला आणि पर्यायाने त्यांना पाहात राहणं या गोष्टीसाठी अजून माझी तयारी नाही.

आपण कुणापासून दूर होत नाही की कुठे निघूनही जात नाही.

ओशोंच एक अप्रतिम वाक्य आहे :

`ग्यानी किसिके विरोधमे नही है, बो बस अपने पक्षमे आ गया है!' (अष्टावक्र महागीता)

सगळी नाती आणि आप्त जसेच्यातसे आहेत. सगळी कामं चोख होतायत. फक्त पूर्वी आपण सर्वांच्यामधे सापडलो होतो. आता सर्वांना घेरुन आहोत. जास्त संवेदनाशील झालोत पण उगीच भावनिक होत नाही.

-"सत्य असलेला वेगळा मी" काही अज्ञात कारणाने सध्या मानव या रुपात हे सर्व जगत असून त्याचमुळे माझं ते मन (जे असल्याशिवाय प्रत्यक्ष ड्रायव्हिंग फोर्स उपलब्ध नाही म्हणून अपरिहार्य असं मन) उपयुक्ततावादी झालेलं आहे. त्यामुळे प्रत्येक गोष्टीमधे आधी "काय उपेग?" असा प्रश्न विचारायची त्याला सवय झाली आहे. त्यामुळे या सुंदर विचाराचा आणि प्रत्यक्ष जगण्याच्या एका पद्धतीला मी एक पद्धत म्हणूनच पाहणार. अनेक पंथांतला एक आणखी पंथ म्हणूनच पाहणार. आणि यावाचून काय अडतंय किंवा यामुळे "फायदा" काय हेच पाहणार.

सॉलिड फायदा आहे. मन डेटाबेस झालय, विचारांच भावनात आणि भावनांच मूडमधे रुपांतर होत नाहीये. निर्णय सबजेक्टीव न राहता ऑबजेक्टीव झालेत कारण ` सगळी नाती आणि संबंध' आपल्या मान्यता होत्या, आता सगळे सारखे झालेत. तरीही कुठेही कोरडेपणा नाही अत्यंत सक्षमतेनं परिस्थिती हाताळता येतेय.

हा पुन्हा ओशोंचा नजरीया पाहा :

`वो बीना छुए हुए सबको सम्हाले हुए है!' (अष्टावक्र महागीता)

"मी बिजागरींशी जीव गंजवित बसतो" आणि तो लंघून चौकट पार "निघाया बघतो".. यातला "निघाया बघतो" हा शब्द महत्वाचा आहे. निघाया बघतो.. निघत नाही.. बिजागरींशी जीव गंजवत बसतो ही समजूत झाली. बिजागरीशी बसून त्या लंघू पाहणार्‍याची गंमत बघणे हाही उपक्रम अनेकजण करु शकतात.

आय अ‍ॅम इन लॉक्ड इन कंडिशन. सो इज ही..

बट वॉटझ द यूज? अँड हाऊ लाँग वन कॅन हॅव दॅट सोलेस? बिकॉज इट इज जस्ट अ कंपॅरिजन.

असं होणं टळण्यासाठी काही अज्ञात मार्गाने मला अधिक वेगळ्या पातळीवर साक्षात्कार व्हायला हवा. तो कसा होईल याचा मार्ग मला माहीत नाही, असला तरी त्यातूनही काही पोटेन्शिअल "फायदा","उपयुक्तता" दिसल्याशिवाय मी तो मार्ग तुडवायला जाणार नाही.

तो वर सांगितला आहेच

तोपर्यंत मी हपीसात जाईन आणि परत येऊन लोळत टीव्ही बघत राहीन. ताण आला की घेईन, काळाचं दडपण आलं की दडपला जाईन, कोणी मेलं की रडीन आणि हसू आलं तर हसीन.. "ताण रिलीज करायचा आहे" हा ताण या सर्व ताणांपेक्षा भयानक असतो.

येस, हे तर मी देखील करतो पण ताण-बिण काही नाही. आणि ताण रिलीज कुठे करायचाय? ताणाचं मूळ कारण फक्त दूर करायचय.

डोंट फाईट वीथ द कॉन्सिक्वन्स जस्ट रिमूव द कॉज... अँड वॉटझ द कॉझ?

आपण स्वतःला गोल्डफिश समजतोय!

>>शांकर काय आतापर्यंत सर्व अध्यात्मिक `जगन्मिथ्या' म्हणत आलेत, ते चूक आहे.
>>त्यामुळे रोजचं जगणं आणि अध्यात्म यांची फारकत झालीये.

बाकीचे सगळे जे सांगतात किंवा सांगून गेलेत ते सगळे चूक (आणि मी किंवा ओशो बरोबर)
हा तुमचा पवित्रा बहुतेक सर्वच लेखांतून जाणवतो म्हणून त्याचा निषेध नोंदवावासा वाटला इतकेच.

प्रथम प्रतिसादाबद्दल धन्यवाद.

आता मला पोझिशन क्लिअर करता येईल.

सगळे बरोबर असा सूर मी लावला तर मला काही सांगता येणार नाही आणि माझ्या लेखनाचा कुणाला काही उपयोग होणार नाही.

याचा अर्थ प्रत्येक जण चूक आणि मी बरोबर असा नाही. मी फक्त ठराविक धारणेविषयी बोलतो. वक्तव्य करणार्‍याला संपूर्ण नाकारत नाही.

खुद्द हा लेखच माझा हेतू, ज्यावर सतत रोख आहे ती स्टाईल आणि लेख समजायला वाचकाचा नक्की काय अँगल हवा याचं उत्तम उदाहरण आहे.

खरं तर हा लेख स्टीफन हॉकिंग्ज सारख्या दिग्गजाच्या वक्तव्याचा प्रतिवाद आहे.

ज्यानं ते क्वोट केलय त्या गविचं स्टीफन दैवत आहे.

या पोस्टवरच्या माझ्या सर्व प्रतिसादांचं श्रेय गविला आहे.

आणि इतकी प्रदीर्घ चर्चा होऊन खुद्द गविला कधीही वाटलं नाही की मी स्टीफनला चूक ठरवतोय!

मला वाटतं माझ्या स्टाईलमधे चूक नाहीये. एखाद्याच्या वक्तव्याचा प्रतिवाद आणि `त्या व्यक्तीला चूक ठरवणं' याची तुम्ही सरमिसळ करताय.

मग गोल्डफिशला (तुमच्या व्यक्तीमत्त्वाला) काय निखार येतो ते पाहा.

-- इतर जैवसृष्टी नात्याशिवाय जगतेय कि निर्वीवादपणे नाते स्विकारते म्हणुन जगते? मधमाश्या एकाच राणि करता काम करतात. वाघीण आपल्या पिल्लांच्या जवळपास कोणाला फटकु देत नाहि. प्राण्यांचा "सिंबोयसीस" तर प्रचंड अनुकरणीय आहे. जीवन साखळीत प्रत्येक कडी स्वतंत्रपणे काम करु शकते कारण ति इतर कड्यांशी घट्ट जोडली आहे... मानव आपल्या कुठल्या कड्यांना किती महत्व देतो हाच काय तो फरक. पण नाते संबंधाशिवाय सृष्टीचक्र अशक्य आहे

नातं माणसाची कल्पना आहे ही उघड गोष्ट आहे. त्यामुळे `नातेसंबंधाशिवाय सृष्टीचक्र अशक्य आहे ' हे तर्कविसंगत आहे. लग्न नाही केलं तरी जोडप्याला मूल होईल. त्याचं पुढे काय होईल हा विचार सोडा.

अस्तित्वात सगळं एकमेकांशी जोडलेलं आहे पण तो नातेसंबंध नाही. ते जाणीवेचं काम आहे.

जाणीव हा अस्तित्वाच्या एकसंधतेचा कॉमन फॅक्टर आहे.
एकदम पटेश.

मग तेच तर पहिल्यापासनं सांगतोय.

जाणीव हे सर्वात प्रगल्भ नातं नसावं काय? आणि जाणीव जर सर्वत्र सारखी आहे तर दगडात निद्रीस्त आणि मनुष्यात प्रगल्भ कशी? असला कुठला फॅक्टर आहे जो जाणिवेच्या अथोरिटीला चॅलेंज करतो? एकवेळ मनुष्य आपल्या विचारशक्तीच्या जोरावर जाणिवेचं एकसंघत्व जाणुन तरी घेईल... दगडाला तर ऑप्शनच नाहि...

म्हणून तर माणसाचा जन्म सत्य समजण्यासाठी अनिवार्य मानलाय.

देवाची मूर्ती दगडाची असते हे प्रतिकात्मक आहे. दगड जाणीवेला जाणू शकत नाही पण माणूस दगडात जाणीव आहे हे जाणू शकतो.

>>सगळं सिनेमासारखं वाटतं त्यामुळे मजा येते.
-- हि मजा तर तात्पुरती असेल... मग वारंवार एका नंतर एक शो बघणं आलं... सिनेमातील पात्रांशी /कथेशी इन्व्होल्व होणं काय किंवा त्याची दुरुन मजा बघणं काय, सिनेमाची चटक तर लागलीच... माणुस त्यात अडकलाच.

जीवन हा सर्वात मोठा सिनेमा आहे. त्यात एकसोएक पात्र आणि एकसोएक प्रसंग आहेत. त्याचं स्क्रिप्ट कुणीही लिहिलेलं नाही. तरीही स्मृतीतनं बघणं सोडलं तर आजवर एकही प्रसंग पुन्हा कधीही रिपीट झालेला नाही .

तुम्ही स्वतःला सिनेमातलं पात्र समजलात तर अडकलात कारण तुम्ही पुन्हा गोल्डफिश झालेले असता.

गेस्टाल्ट बदललेला प्रेक्षक व्हा मग गोल्डफिशला (तुमच्या व्यक्तीमत्त्वाला) काय निखार येतो ते पाहा. साला, सॉलिड मजा येते!

सर्व प्रतिसादांबद्दल एकच धन्यवाद!

आणि मधल्या एका प्रतिसादाबद्दल हा शेर :

बहोत उंची है ये शराब, हुजूर जरा आहिस्ता पिजे
लफ्जोंसे पिला रहे हम, जरा आदाब तो सिखिए

जे सांगायला मला इतका आटापिटा करावा लागला ते त्यानं किती सहज मांडलय:

मी हजार चिंतांनी हे डोके खाजवतो
तो कट्ट्यावर बसतो घुमतो शिळ वाजवतो

मी जुनाट दारापरि किरकिरा बंदी
तो सताड उघड्या खिडकीपरि स्वच्छंदी
मी बिजागरीशी जीव गंजवीत बसतो
तो लंघून चौकट पार निघाया बघतो

मी पायी रुतल्या काचांवरती चिडतो
तो त्याच घेऊनी नक्षी मांडून बसतो
मी डाव रडीचा खात जिंकतो अंती
तो मुक्त मोकळ्या स्वच्छ मनाने हरतो

मज अध्यात्माचा रोज नवा शृंगार
लपतोन परि चेहरा आत भेसूर
तो फक्त ओढतो शाल नभाची तरीही
त्या शाम निळ्याच्या मोरपिसा परि झुलतो

मी हजार चिंतांनी हे डोके खाजवतो
तो कट्ट्यावर बसतो घुमतो शिळ वाजवतो

संदीप जिओ!