आपल्या प्रथा आपण कशासाठी विसरायच्या?

योगप्रभूंच्या मुद्याशी काहीअंशी सहमत आहे.

रंगपंचमी हा सण जरी मी ऐकलेला असला तरी माझ्या लहानपणी देखील मुंबईत सगळेच धुळवडीस खेळत असत. त्याचा संबंध हा परप्रांतियांशी नसावा. किंबहूना त्यात देखील रंगापेक्षा केवळ पाणीच आणि पाण्याचे फुगे जास्त वापरले जात. मला वाटते धुळवडीच्या दिवशी बर्‍यापैकी सर्वत्र सुट्टी असायची म्हणून त्यादिवशी खेळले जायचे. (धमु ने वर म्हणल्याप्रमाणे आम्हाला मराठी शाळेत देखील "रंगपंचमी"ची सुट्टी असल्याचे आठवत नाही).

तसे बघायला गेलो तर मराठी संस्कृतीमुळे "गोविंदा" आणि "गणपती उत्सव" देखील सर्वत्र पसरलेत. त्यामुळे अशी देवाणघेवाण होतच असते असे वाटते. ती देखील योग्यच आहे, जो पर्यंत इतरांच्या संस्कृतीस तुच्छ लेखत स्वतःचे शहाणपण सांगत कोणी स्वतःचे उत्सव पुढे करत नाहीत अथवा त्याचा तसा वापर करत नाहीत....

काही प्रसंगी मोठ्यांच्या पाया पडण्यात काही गैर आहे असे वाटत नाही. त्यात थोडे जमिनीवर पाय ठेवण्याचे नकळत शिक्षण मिळते असेच वाटते. तुम्ही सांगितलेल्या प्रसंगात तर नक्कीच योग्य वाटते. तसेच नंतर जेंव्हा पेढे देण्याची वेळ येते तेंव्हा देखील...ज्यांना करायचे नाही त्यांना न करुंदेत, पण ज्यांचा त्याला विरोध असतो त्यांनी तसे करणार्‍यांना कमी लेखणे/नावे ठेवणे करू नये कारण त्यातून त्यांचाच संस्कृतीला नावे ठेवत स्वतःबद्दल असलेला न्यूनगंड दिसतो असे कुठेतरी वाटते.

अर्थात त्याचा अतिरेकही होऊ नये. उ.दा. पुर्वी लग्नात नवरा-नवरीला भेटायला येणार्‍या प्रत्येक मोठ्या व्यक्तीस वाकून नमस्कार करावा लागे. आता सिलेक्टीव्हली, फारच मोठे, फारच आदरणीय, खूप जवळचे असे काही इन्स्टंट क्रायटेरीया वापरले जातात आणि ते योग्य वाटतात. तसेच कधी कधी अचानक टोप्या पडल्या सारखे एक जण पाया पडले म्हणून सर्वच पाया पडतात, ते देखील नको वाटते. एकदा एका मोठ्या कार्यक्रमात, संयोजक मंडळातील एकजण लताजींच्या पाया पडले... झाले आता लगेच सर्वजण पाया पडायला लागले! :-)

पाश्चात्यांच्या संस्कृतीत पायापडणे नसले तरी (भिन्नलिंगींमध्ये आणि स्त्रीयास्त्रीयांमध्ये) मिठ्या मारणे आणि गालावर चुंबन घेण्याची प्रथा आहेच. ख्रिसमस आणि इतर अशाच काही विशिष्ठ पार्ट्यांमधे जेंव्हा जाणे होते तेंव्हा असे अनेकांना अलिंगन देणे आणि व्हर्चुअल चुंबने देणे करावे लागते... तसे पार्टीला जाऊन केले नाही तर कितीही लिबरल असले तरी ते त्यांना खटकते... असो.

स्वरुप थोडे खटकले! "आपल्या प्रथा आपण कशासाठी विसरायच्या" यात प्रथा या विसरायच्याच आहेत हे गृहित धरल्याचे जाणवते.

तुका म्हणे उगी राहावे
जे जे होईल ते ते पाहावे

आपल्या प्रथा आपणच जिवंत ठेवायच्या असतात. त्यातही अनिष्ट प्रथा न पाळणे हे तर उत्तमच.
त्यामुळे आपल्या लेखाशी काही अंशी सहमत .

अवांतर : या वर्षी होळीपोर्णिमेला आकाशात महाचंद्राचे (सुपरमून) दर्शन झाले.
यावर सामन्यातील फुलोरा मध्ये मिपाच्या विक्षिप्त अदितीबैंचा लेख आलेला आहे.

प्रथा पद्धती बदलत असतात. बदलाची कारणे कधी दृश्य कधी अदृश्य असतात.आपण लोक त्यात आपला अहंकार गुंतवतो आणि तिचं प्रवाहीपण नष्ट करतो.
आमच्या घरी शिकेकाईने केस धुवायची प्रथा होती. गल्लीत शेणी चोरून होळी करायची प्रथा होती. शाळेत खाकी हाफ चड्डीची प्रथा होती.गावात तिकटीवर म्हस पिळून दूध प्यायची प्रथा होती. मे महिन्यात मामानं पत्र घालून बहिणीला-भाचरांना बोलवायची प्रथा होती.
आता शाम्पू , लाकडं ,रंगीत गणवेष,गोकुळ,फोन.
आपला जीव जिथं गुंतलाय त्या प्रथा आपणंच पाळाव्या , त्या सोडून बाकी सार्‍या प्रथा जरी नष्ट झाल्या तरी काहीही बिघडत नाही.

वरच्या त्या दैनंदिन गरजा आहेत , सांस्कृतिक प्रथा नाहीत वगैरे म्हणायचं तर म्हणा. पूजेच्या प्रथेत जसं सोवळं तशी शाळेच्या प्रथेत चड्डी .

(जेवणानंतर बनारसी पान खाण्याची प्रथा पाळणारा ) अडगळ.

अ(न)पेक्षीत धागा, अपेक्षीत प्रतिसाद !!

चा(प) लु द्यात !!

असाही फरक असतो पण :

होली के दिन बच्चन का 'जलसा' जल से भर गया !
होली के दिन युवराज ने मनायी होली अपने प्रियजनोंके साथ ..

होली के रंग मे रंग उठी देल्ही ..

---------

रंगपंचमी च्या दिवशी रंग डोळ्यात गेल्याने नाशिक च्या मुलीचे डोळे रंगहिन ...

रंगपंचमी ला चार जनांना दारुच्या नशेत गाडी चालवताना पकडले ...

रंगपंचमीचा रंग ठरला बेरंग - सावरखेड्यात बालक झुंजतो आहे जीवनाशी

---------------------------

असो .. उत्सव कोणता ही असुद्या .. कोठे ही असुद्या ...
परंतु मुंबई आणि अलिकडेच पुण्यात पसरलेल्या होळी-धुलवडीचे रंगीत वातावरण मात्र
पुर्ण महाराष्ट्रात रंगपंचमीलाच असते ...

अवांतर : प्रथेला महत्व नसतेच तर मग गुढीपाडव्याला ही खुशाल होळी पेटवली तरी काही हरकत नाहिच मुळी कोणाची

थोडसं वैयक्तिक आहे, पण तुमच्या लेखात उल्लेख आलाय म्हणून लिहिते आहे. पूर्वी म्हणे 'आपल्या' मराठी समाजातील बायका नवर्याला 'इकडची स्वारी', 'अहो', 'हे', 'धनी' इ. म्हणत...गोष्टी बदलतंच असतात, सिलेक्टीवली आपला जुनं तेच बरोबर हा आग्रह का बरं आहे?

धागा काहिसा पटणारा आहे. म्हणून शोध घेण्याचा प्रयत्न केला तर लक्षात आले की इतका मराठीचा अभिमान असणार्‍या लोकांच्या मराठी विकीवरच्या लेखात या रंग पंचमी सणाविषयी फक्त १ ओळ आहे!
इतकेच वाटते आहे तर किमान हिंदी विकी इतका मजकूर तरी तेथे येऊ द्या! शक्य असेल त्या लेखाचे भाषांतर खरडवहीत द्या, मी विकीवर टाकायला तयार आहे. हेच पान (संदर्भासहीत!) सांगते की रंगपंचमी हा सण महाराष्ट्राव्यतिरिक्त मध्यप्रदेश व राजस्थान येथेही साजरा होतो असे दिसून येते.
इंग्रजी विकी तर या महत्त्वाच्या सणाला एका परिच्छेदात आटोपतो, आणि ते ही होली नावाच्याच पानात! रंगपंचमी असा शोध दिला की तो सरळ होली या पानावर घेऊन जातो. हे पान वेगळे करायला हवे. तसा कुणी पुढाकार घ्यायला हवा. या सणाची तपशीलवार नोंद तरी आपण बनवून ठेवले पाहिजेत असे वाटत नाही का? रंग पंचमी हे पान पूर्ण करू या चला, कामाला लागा! :)

मणॉरंजण झाल्या गेले आहे :) आहाहा , काय तो एकेक प्रतिसाद.

बाकी बसवला टेंपोत , जर आमची मित्र मंडळी गोळा होणार असतील तर आम्ही दिवाळीत रंग खेळु :) ( आमच्यातल्या आमच्यात) म्हनजे थत्तेचाचा आणि कर्णाला तरास नको :)
सगळ्याच प्रथा फालतु आहेत. :) ही संस्कृतीच फालतु आहे . सगळे धर्म पण फालतु आहेत्. थोडक्यात काय मणुश्य प्राणी आणि त्याने बनवलेलं सगळं फालतु आहे :)
बाकी आपण् आयबाप सोडुन् कोणाच्या पाया पडत् नाही :)

महाराष्ट्रात (म्हणजे नुसती मुंबई पुणे नव्हे) माझ्या माहोती प्रमाणे बरेच सणवार नियमित आणि योग्यत्या रितीने पाळले जातात.
पुणे/मुंबईतले मुठभर लोक त्यांच्या प्रथा(?) विसरत चाललेत म्हणुन उर्वरीत लोकांवर आपल्या प्रथा विसरत चालल्याचा ठपका का?

बाकी कुणी कधीही रंग उधळो इकडे शिमगा चांगलाच रंगलाय. :)

शतकवीर योग प्रभुंचे अभिनंदन. :)

कित्ती हे प्रतिसाद!;)

त्यावर तिचे आई-वडील म्हणाले, 'अहो करु द्या तिला. आमच्या समाजात अशीच प्रथा आहे.'
हुंडा घेणे, खालच्या जातीच्या माणसाला हाड्तुड करणे, एकाच स्त्रीचा अनेक पुरुषांनी (यापैकी अनेक जण एकमेकांचे भाऊ, बाप असतात. संदर्भ - मातॄभूमी, आक्रोश इत्यादी चित्रपट) उपभोग घेणे अशा असंख्य प्रथा उत्तर भारतीय समाजात अतिशय बलवान आहेत. जर तुलनाच करायची झाली तर मराठी समाज त्यांच्यापेक्षा नक्कीच जास्त पुरोगामी आहे असे म्हणावे लागेल. या लवचिक मानसिकतेमुळेच आपण आपल्या प्रथा हट्टाने चालवण्यापेक्षा त्यांना मुरड घातली तर ते चांगलेच आहे. कोणताही समाज आधुनिक होत असताना जुन्या प्रथा, परंपरा उध्वस्त करत करतच पुढे सरकत असतो. यात वावगे ते काय आहे?

पण हेही खरे की कारण नसताना अनाठायी खर्च करत गरज नसलेल्या वस्तूंची खरेदी करत सुटणे, जे चालत जाण्याजोगे अंतर आहे तिथे उगाचच दुचाकी पळवत जाणे, ताटामध्ये भरमसाट अन्न घेउन ते वाया घालवणे, उठल्या सुठल्या हॉतेलात जेवण्यासाठी धावत सुटणे, रस्त्यात भेटल्यावर उगाचच किंचाळ्या मारत हाय-हेल्लो करणे अशा अनेक आचरट अमेरिकन प्रथा हल्ली रुढ होत चालल्या आहेत.

मराठी संस्थळांवरील धाग्यांवर इंग्रजी भाषेतील मोठ मोठे उतारे कॉपी-पेस्ट करणे हीसुद्धा एक प्रथा आहे.

हां आणि नमस्कार करण्याच्या बाबतीत म्हणाल तर आम्ही गाडगेबाबांचा सल्ला मानतो. कोणालाच नमस्कार करत नाही. गाडगेबाबा हे मराठीच असल्यामुळे नमस्कार न करणे ही मराठीच प्रथा आहे नाही का ?

या धाग्यापासून स्फूर्ती घेउन मी उद्यापासून पैरण्,पैजमा आणि गांधी टोपी अशा वेशात ऑफिसला जायच्या बेतात आहे. आमच्या भैय्या साहेबाने विचारलं तर सरळ श्री. योगप्रभू यांच्या लेखाची प्रिंट देणार त्याला.

आमच्या कडे सुद्धा रंगपंचमीलाच रंग खेळण्याची पद्धत आहे. ( मुंबई ची होळी म्हणजे भैय्ये आणि मराठी भैय्ये यांची) .
मी होळी आणि असे आपले महत्वाचे सण गावाला जाऊन साजरे करण्यात आनंद मानतो
---------
आमच्याकडे होळी लागली कि पुढील षष्ठी पर्यंत ग्रामदेवतेचा शिमगा होतो.
पंचमी पर्यंत देव गावच्या चारी सीमांना जाऊन सर्व गावकर्यांची गार्हाणी ऐकतो.
पंचमीला देवाचा पुजारी सकाळी देवास रंग लावतो आणि मग गावातून दुपारी रंगपंचमी सुरु होते .
आणि सर्व गावकरी खेळी मेळी ने रंगपंचमी खेळतात. मुंबई सारखे १५व्या मजल्यावर राहून पिशवीत घाणेरडे पाणी भरून मुलीना तसेच येणाऱ्या जाणार्या लोकांना फेकून मारणे ( तेही होळीच्या १-२ दिवस आधीपासूनच) हि पद्धत नाही.
आमच्या गावाकडे जर असा कोण फालतूपणा करताना मिळाला तर त्याला पोकळ आणि भरीव बांबूने पार्श्व भागावर फटके मारून हाकलून देण्याची पद्धत आहे.
पंचमी नंतर षष्ठीला चव्हाटा (येथे देवाला गावच्या रक्षणा बद्दल गावकर्यान कडून गार्हाणी घातली जातात ) भरला कि देव परत देवळात परत येतो .
आणि मग शिमगा संपतो .
-----------------------------
जाच्या मनात कपट, त्याला ब्वा भैरी ब्वा धोपट .