ऋतुमती

लेखातील विचारांशी अगदी सहमत. एका बाजूनी म्हणायचं की, मातृत्व हे देवांनी दिलेलं वरदान आहे आणि दुसरीकडे ऋतुमती स्त्रीला वाळीत टाकल्यासारखी वागणूक द्यायची हा शुद्ध दांभिकपणा आहे. माझ्या मते काही काम नं करू देण्यामागचं कारण किमान त्या ३-४ दिवसांमध्ये आराम मिळावा हे असावं.हात पाय कंबर दुखतात म्हणून. पण तू कोणाला हात लावायचा नाही आणि देवळात जायचं नाही हे आणि असले बरेच प्रकार केवळ पूर्वापार चालत आलेत म्हणून कसलाही विचार नं करता पाळायचे हा बिनडोकपणा आहे. याच्यामागे खरंच काही वैचारिक कारण असेल तर वाचायला नक्की आवडेल.

लेख आवडला

हे सवाष्ण प्रकरण मला कधीच पटले नाही. कुमारिका आणि विधवा यांना तुच्छ लेखून सवाष्णीलाच इतकं महत्त्व का? तिला एक पती आहे म्हणून? यात तिची कर्तबगारी काय?
+७८६

केवळ नवरा वारला म्हणून आईला आणि नात्यांतील काही स्त्रियांना विशेष करून सणा समारंभांत एखाद्या गुन्हेगारासारखी मिळणारी वागणूक पाहून डोक्यात तिडीक जायची. म्हणून च असेल कदाचित, मी हळूहळू घरगुती समारंभ, लग्नं, मुंजी, बारसे इ. ना जाणे पूर्णपणे बंद करून टाकलं. खेदाची गोष्ट म्हणाजे स्वतःला पुरोगामी, उच्च्भ्रू म्हणवून घेणार्‍या कुटुंबांमध्येच असे प्रकार प्रकर्षाने होताना दिसतात

पुष्पवती,ऋतूमती असे सुंदर शब्द असताना कोणी हा' विटाळ' शब्द शोधला काय माहित.गावाकडे कर्मठ लोकांकडे फारच अति करतात याबाबत.
बरोबर लिहिले आहे.आता आपणच आपल्या मैत्रिणींना जागृत करायला पाहिजे.शिवाशिव हा प्रकार संपुष्टात आणायलाच पाहिजे.
तेवढ government या दिवसात स्त्री कर्मचारी यांना सुट्टी देणार होता ,हा जीआर अजून तरी लागू नाही.तो लवकर व्हावा.

एकविसाव्या शतकातही केवळ कुजबुजला जाणाऱ्या या विषयाबद्दल या इथे विचार मांडल्याबद्दल तुमचे अभिनंदन.
खरंतर अतिशय नैसर्गिक असणाऱ्या या क्रियेबद्दल एवढा बवाल का होतो हेच कळत नाही.

लेख उत्तम, शेवटी नेमके आणि मार्मिक भाष्य केले आहे आजी.

'त्या' दिवसातले शिवाशिव पाळण्याचे निर्बुद्ध प्रकार आतातरी बंद व्हावेत. शिकलेल्या लोकांपेक्षा देशातील निरक्षर/ अल्पशिक्षित आदिवासी समाज सुधारलेला म्हणायचा. त्यांच्याकडे विटाळ नाही आणि 'सवाष्ण' वगैरेही नाही.

तिकडे आसामला विटाळ तर सोडाच खुद्द देवीचे ऋतुमती होणे प्रचंड उत्साहात साजरे केले जाते कामाख्या मंदिरात, सृजनोत्सुक मातृत्वाचा सन्मान.

आंध्र-तेलंगणा भागात प्रथमच ऋतुमती होणाऱ्या कन्येचे जाहीर कोडकौतुक करण्याचा धार्मिक सोहळा असतो, सर्वथा योग्य. पाळी म्हणजे काहीतरी अपवित्र हा समज दूर होण्यास जे जे करावे लागेल ते योग्य.

पुन्हा एकदा उत्तम लेखाबद्दल अभिनंदन आणि आभार.

बाजूला बसणे हा प्रकार कदाचित बाईला शारीरिक कष्टापासून आराम मिळवा (पाणी शेंदणे, जात्यावर दळणे वगैरे) या चांगल्या उद्देशातून सुरू झाला असावा.

मात्र काही काळाने त्यात विकृती घुसवून याचा चुकीचा अर्थ काढून body shaming चे प्रकार सुरू झाले असावेत.

सध्याच्या काळात जेंव्हा sanitization ची परिस्थिती चांगली आहे आणि अति "शारीरिक" कष्टाची कामे कमी झाली आहेत त्यामुळे शिवाशिव बंद झालीच पाहिजे

याबद्दल जास्त काही लिहीणार नाही कारण तुम्ही ज्या पद्धतीने मांडले आहे, त्यापेक्शा चांगलं लिहू शकणार नाही मी.
फक्त एव्हढेच सांगेन, माझी मुलीला जेव्हा प्रथम पाळी आली तेव्हा मी ते पाच दिवस उत्सवासारखे साजरे केले होते. पाच दिवस पाच गोडाचे आणि तिच्या आवडीचे पदार्थ आणि पाचही दिवस नवीन कपडे.
तिला सांगितलं होतं, ही आपल्या आयुष्यातली सर्वात सुंदर गोष्ट आहे.
यासाठी वेगळं काही करायचं नाही.
पण लोकांना त्रास नको म्हणून पाळी असताना कुणाकडे जाऊ नकोस असं तिला सांगितलं होतं.
आणि रहाता राहिला सवाष्णीचा विषय.
तर लोक सवाष्ण म्हणून बोलावताना , त्यांना विधवा किंवा कुमारिका चालत नाहीत पण घटस्फोटीता चालतात.
हे मला कधीच कळलं नाही.त्यामुळे ओटी भरायची तर ती गरजू महिलेची भरावी असं माझं मत आहे.
त्यामुळे गरजू महिलेला मी बोलवते.

पन्न्नाशीच्या दशकातील, बाळबोध संस्कार, सण सहपरीवार जमेल तसे साजरे करायचे. सैन्यात आसल्यामुळे प्रत्येक वेळेस सवाष्ण मिळणे आणी बोलवणे जमत नसे.
गौरी व नवरात्रात आवर्जून बोलवायचो,एक वेळेस सवाष्ण बाई दवाखाना संपवून आल्या, टेबलवर येवून बसल्या. सर्व सोपस्कार झाल्यावर लक्षात आले,
"अय्या ,मी सवाष्ण आणी चप्पल काढलीच नाही"
आयुष्याच्या सिल्व्हर लाईनींग बघितल्या मुळे विचार खुप बदलले. कदाचित कुणाला पटणार नाही पण या आशा गोष्टी कडे सकारात्मक, मोकळ्या नजरेने बघायची सवय लागली.
आरे रडता रडता या कवितेत बहिणाबाई यांनी स्पष्ट शब्दात समाजाला खडे बोल ऐकवले आहेत तर विधवा स्त्री ला सुद्धा आपल्या शक्तीची जाणीव करून दिली आहे.

कुकू पुसलं पुसलं
आता उरलं गोंधन
तेच देइल देइल
नशिबले आवतन
जरी फुटल्या बांगड्या
मनगटी करतूत

तुटे मंगयसुतर
उरे गयाची शपत
नका नका आया बाया
नका करू माझी कीव
झालं माझं समाधान
आता माझा मले जिव

-बहिणाबाई चौधरी

मिपावर दहा महिला सभासद जेमतेम आहेत.

आजी,

तुम्ही हात घातलेल्या विषयाचा आवाका बराच आहे. पाळी चालू असतांना सार्वजनिक देवळांत का जाऊ नये याविषयी माझं मत सांगतो. इतर कुठल्याही मुद्द्याशी ( सवाष्ण, समारंभातला सहभाग, इत्यादि ) माझ्या या मताचा संबंध जोडला जाऊ नये, ही विनंती.

त्याचं काये की पाळी हे ( वर कुणीतरी म्हंटल्याप्रमाणे ) एक उत्सर्जन आहे. यावर आपलं नियंत्रण नाही. सुसु व शीशीचे वेग जरातरी आवरून धरता येतात. पण याचा प्रसंगी तेव्हढीही मुभा नसते ( ऐकीव माहिती ). तर प्रश्न इतकाच आहे की, माखलेल्या अंगाने देवळात जावं का? की काय ते दोनचार दिवस सरले की स्नान करून शुचिर्भूत होऊन जावं?

पुरुषमंडळींनीही अंघोळ करूनंच देवळात जावं असा दंडक आहे. बायकांच्या बाबतीत देह्धार्मामुळे जरा अधिक कडक आहे. यापेक्षा अधिक काही नाही.

आ.न.,
-गा.पै.

पाळी चालू असतांना सार्वजनिक देवळांत का जाऊ नये याविषयी माझं मत सांगतो.

तुमचं मत लाख बरोबर असेल हो पण त्या दिवसांत बाईने काय करावे, करु नये हा विषयच मुळी नाही. घरातल्या गुराढोरांना विचारुन निर्णय घेतले जात नाहित तेवढीच किंमत बाईची असते (असायची, काही ठिकाणी आताही असेल ), बार्ईच्या वतीने सगळे निर्णय बाप्ये घेऊन टाकतात ह्या विचारसरणीत मुख्य लोचा आहे.

आपण वेगळं काय करतोय म्हणा. बायकांच्या विषयावर पुरुषांचेच जास्त प्रतिसाद आलेत. अर्थात मिपावर बायका औषधापुरत्याच उरल्या तर त्याला कोण काय करणार म्हणा !

अवांतर : आयुष्यात पहिल्यांदाच सॅनिटरी पॅड आणण्याची वेळ आलयावर पुरुष बायकांपेक्षा जास्त कानकोंडे होतात. असे कानकोंडे अधून मधून औषधे विक्रीच्या दुकानात दिसल्यावर बघून मौज वाटते. तो दुकानदार देखील मारे वर्तमानपत्रात गुंडाळून देतो. जणू काय गपचूप अवैध वस्तू विकतोय :)

अतिअवांतर असे अजून एक दोन प्रश्न विचारायचे होते पण थांबतो. उगाच नको ते गैरसमज नकोत.

होय आज्जीच! आपल्या प्रत्येकाच्या आयुष्यातील सर्वात गोड व्यक्तीला कल्पनेत कवटाळण्यासाठी आज्जी हाच शब्द योग्य वाटतो. तर, तुमच्या स्वभावातील निरागसतेमुळे जीवनातील अनेक अवघड अनुभवांना तुम्ही थेट भिडू शकता आणि नर्म शैलीतून सामाजिक व्यंगावर नेमके बोट ठेऊ शकता. तुमची हि क्षमता अशीच कायम राहो.

तुमच्या लिखाणातील आज आणखी एक पैलू समोर आला. तो म्हणजे शिष्टसंमत नसणाऱ्या विषयांना अतिशय अदबशीर पध्धतीने व्यक्त करणे. हा फार दुर्मिळ गुण आहे. तुमच्याकडून असेच समृदध अनुभव वाचायला मिळोत.

मासिक पाळीत असलेल्या मुलीनं जर रोप लावलं तर ते जगणार नाही. जळून जाईल.

सिरियसली???
मातृत्वाचे सुंदर दालन उघडणाऱ्या या सृजनशील विषयावर आजच्या काळांतही अशा बातम्या येतात, याबद्दल आश्चर्य आणि वाईटही वाटतं.
उलट याकाळांत होणारे शारीरिक बदल, वैयक्तिक स्वच्छता, सॅनिटरी पॅड्सची उपयुक्तता, ते सहज उपलब्ध कसे होतील अशी माहिती मुलींना योग्य वयांत दिली तर जास्त फायदेशीर होईल.

आज माझ्याकडे माझी बहीण ४ दिवस येऊन राहिली आहे. कारण हेच. श्रावण सुरू झालाय, तिच्याकडे सोवळ ओवळ खूप पाळतात, बाजूला बसतात. मग तिकडे बसण्यापेक्षा इकडे येऊन राहिली. आमच्याकडे कधीच हा प्रकार नव्हता. अगदी गौरी गणपती, नवरात्र कधीही पाळी हा इश्यु केला गेला नाही. मुळात नैसर्गिक प्रकार आहे त्यामुळे त्यात तोंड वाकडं करावं असे काही नाही. साहजिकच सणावाराला सुध्दा बाजूला न बसल्याने या प्रकाराची चर्चा होत नाही. याच माझ्या बहिणीकडे आम्ही गेट टुगेदर करायचं म्हटलं तरी शक्य होत नाही कारण आम्हा सगळ्या भावंडांमध्ये कोणी बहीण अथवा वहिनी असतेच जिला त्यांच्याकडे बाजूला बसावे लागेल. त्यामुळे बहिणीला इच्छा असून सुध्धा हे जमत नाही. घरातील ज्येष्ठ आता वृध्द होतील, काम करायला कोणी नसते तरीही हा हट्ट सोडत नाहीत. मग त्या ३ दिवसात कसतरी निभवायच. कदाचित त्यामुळे आमच्याकडे आली की ताई माहेरपण एन्जॉय करते.

घरी या गोष्टी पाळायचे केव्हाच बंद झाले.
मी तर ऐकले होते की बंगालमधे तर पहिल्यापासूनच हा विटाळ वगैरे पाळले जात नाही (कोणाला माहिती असेल तर जरुर सांगावी)
थोडे वेगळे : भैरप्पा यांच्या पुस्तकात वाचले होते की महाभारतकाळी स्त्रीला पाळी आली म्हणजे एक बीज नष्ट झाले आणि हे वाईट लक्षण समजत म्हणून भरपूर मुले होत.

तुमचे लेख नेहमीच आवडतात , तसाच हा लेख.
ऋतुमती हा सुंदर शब्द असताना बाकीचे विटाळशी इत्यादी शब्द कालबाह्य झाले पाहिजेत त्याबरोबर संकल्पनाही.

आमच्या कडे पाळत नाहीत .....

छान लेख आहे. माझ्या माहेरी सासरी दोन्हीकडे पाळीचा बाऊ केला जात नाही, किंवा कोणत्याही गोष्टीला हे करू नको ते करू नको असं नाहीये. आई तिच्या दिवसांमध्ये बाजूला बसायची. मला वैयक्तिक पाळीच्या दिवसात मंदिरात जाणे पटत नाही. एकीकडे आपण म्हणतो त्या दिवसात खूप त्रास असतो, आराम हवा, सुट्टी हवी मग मंदिरातच का जायचंय? त्या उत्सर्जनाचा हेतू शारीरिक कितीही चांगला असला तरी ते उत्सर्जन आहे, काही स्त्रियांच्या आजूबाजूलाही दुर्गंध जाणवेल अशी परिस्थिती असते. पण एखाद्या सहलीसाठी गेलो असता अचानक पाळी आली, म्हणून लांबवर जाऊन एखादं मंदिर पाहायचं नाही असं मी करणार नाही, आणि उगीच तुम्ही म्हणता ना पाळीत मंदिरात नाही जायचं मग मी मुद्दाम जाणारच असंही करणार नाही.
मध्यंतरी पुढील विचार वाचनात आले होते, लेख काही अंशी पटला, खरं खोटं तपासून पाहिलेलं नाही.
पाळी की पर्वणी ?

धर्मराजमुटके,

तुमचा इथला संदेश वाचला. थोडं हसायला आलं. का ते सांगतो.

१.

तुमचं मत लाख बरोबर असेल हो ....

आहेच मुळी माझं मत लाख बरोबर. मी स्वार्थी आहे. मी सार्वजनिक देवळात देवदर्शनास गेलेलो असतांना मला शेजारी पाळीतली बाई नकोय. मलाच काय माझ्यासारख्य असंख्य भक्तांना नकोय. मी एका अर्थी त्यांचं प्रतिनिधित्व करतोय.

२.

.... पण त्या दिवसांत बाईने काय करावे, करु नये हा विषयच मुळी नाही.

त्या दिवसांत बाईने काय करावे हाच तर विषय आहे. कसा ते सांगतो. कृपया पुढे वाचा.

३.

बार्ईच्या वतीने सगळे निर्णय बाप्ये घेऊन टाकतात ह्या विचारसरणीत मुख्य लोचा आहे.

आता बघा, वर क्रमांक १ मध्ये मी कसा ठार स्वार्थीपणा दाखवलाय. जे मला पाहिजे ते किती स्पष्ट शब्दांत मी मांडलंय. तसा स्वार्थीपणा बाईला दाखवता येत नाही. अगदी तिची व्यथा समस्त स्त्रीजातीची व्यथा जरी असली तरीही तिला स्वार्थीपणा जमंत नाही. तिच्या मनांत अगोदर इतरांचे ( मूल, नवरा, इत्यादि) विचार येतात. म्हणून निर्णय घेण्यासाठी तिला कोणी मार्गदर्शक लागतो. हा तिचा बाप्या असावा असा दंडक आहे.

असो.

आता जराशी हसलो का ते सांगतो. त्याचं काय आहे की या लेखातंच मुळी एक प्रकारचा बायकी विस्कळीतपणा आहे. पाळीवर लेख आहे तर मध्येच वैधव्य सवाष्ण वगैरे कुठनं उपटलं? अर्थात, लेख विस्कळीत जरी असला तरी समर्पक आहे. मग विस्कळीत मुद्दे एकत्र सांधून त्यावर विचारविमर्श कोणी करायचे? ते पुरुषांचं काम आहे. ते तुम्ही केलंय. 'बार्ईच्या वतीने सगळे निर्णय बाप्ये घेऊन टाकतात' हा दावा तुम्ही एक बाप्या म्हणून बायकांच्या वतीने केलाय.

आ.न.,
-गा.पै.

मी सार्वजनिक देवळात देवदर्शनास गेलेलो असतांना मला शेजारी पाळीतली बाई नकोय.

का नको आहे ? नेमका मुद्दा समजला नाही.

त्याचं काये की पाळी हे ( वर कुणीतरी म्हंटल्याप्रमाणे ) एक उत्सर्जन आहे. यावर आपलं नियंत्रण नाही. सुसु व शीशीचे वेग जरातरी आवरून धरता येतात. पण याचा प्रसंगी तेव्हढीही मुभा नसते ( ऐकीव माहिती ). तर प्रश्न इतकाच आहे की, माखलेल्या अंगाने देवळात जावं का? की काय ते दोनचार दिवस सरले की स्नान करून शुचिर्भूत होऊन जावं?

हे त्याचे कारण आहे काय ?

अवांतर : ह्या लेखावरुन मिपावरील - अनाहिता (उर्फ अबोली की काय ) ह्या कंपुची आठवण झाली . बायकांसाठी स्वतंत्र काढलेला विभाग का काय होता तो. आम्हाला वाटायचं त्याच्यावर असल्याच काहीतरी चर्चा होत असणार .
त्या कंपुचं पुढं काय झालं माहीत नाही . अहो काय दिवस होते ते - अनाहिता ही कोळुआंची , स्पायडर्स ची एक प्रजाती आहे असे सांगितल्याबद्दल प्रतिसाद उडवले जात होते =))))
पण त्या कंपुकडुन होणार्‍या संघटित हल्ल्यांमुळे आणि सिलेक्टिव्ह संपादनामुळे अनेक चांगले अभ्यासु लेखक मिपा सोडुन गेले किंव्वा वाचनमात्र झाले हे मात्र खरं.

असो. बाकी अनाहिता टाईप विषय असल्याने आम्ही अजुन काही लिहित नाही. उगाच हाही प्रतिसाद उडवला जायला नको =))))

आजी,

सर्वच बायकांच्या बाबतीत असं सरसकट विधान टाळायला हवं होतं असं नम्रपणे नमूद करावेसे वाटते

थोडाफार विस्कळीतपणा सर्वत्र असतो. एक उदाहरण द्यायचं झालं तर, वयस्कर पुरुष तरुणांपेक्षा अधिक विस्कळीत असतात.

तुमचा विस्कळीतपणा नैसर्गिक आहे. नैसर्गिक अशासाठी म्हंटलंय की बायकांना जे स्वगत एकसंध वाटतं ते तसं पुरुषांना वाटंत नाही. पुरुषांनी त्यात सुधारणा करून घ्यायला शिकलं पाहिजे. फार काही नाही. :-)

आ.न.,
-गा.पै.

पर्णिका,

मातृत्वाचे सुंदर दालन उघडणाऱ्या या सृजनशील विषयावर आजच्या काळांतही अशा बातम्या येतात, याबद्दल आश्चर्य आणि वाईटही वाटतं.

हा समज युरोपात सुमारे १०० वर्षांपूर्वी प्रचलित होता. संदर्भ ( इंग्रजी लेख ) : https://www.thecovaproject.com/cova-conversations/2020/9/11/does-menstru...

आज भारतात हा कुठनं आला ते नक्की माहित नाही. पण युरोपातनं आलेला असू शकतो.

आ.न.,
-गा.पै.

आजींच्या भावनांशी आणि लेखाच्या आशयाशी सहमत.

लेख आवडला. शहरी धबडग्य्यात अश्या प्रथा हळूहळू कालबाह्य होत आहे ही चांगली गोष्ट आहे.
पण शहरी भागात जरा आधुनिक प्रथा सुरु होत आहेत त्यामुळे मुलींचे, स्त्रीयांचे नुकसान होत आहे .... ते भोग स्त्रीयांच्या नशीबी आहेतच !