छि _ _

स्त्रीत्व हा तुमचा प्रमाद नसून ती एक अनमोल देणगी आहे.

१००% सत्यवचन !
(१० महिन्यांच्या मुलीचा बाबा - आनंदराव )

अरे वा!!

"काय उपयोग झाला एवढा वाद घालुन" आणि "आता आवरायलाच हवं" वगैरे झालं तेव्हा वाटलं की संपलं असेल...

चालुच आहे की अजुन!

याचाच अर्थ अजूनही ही समस्या धुमसती आहेच किंबहुना तिची व्याप्ती आता वाढली आहे असे दिसते.
बहुसंख्य भारतीय पुरुषांची मनोवृत्ती ही स्त्रियांसोबत अत्यंत हीन दर्जाची असते हे मी स्वतः अनेकवेळा अनुभवलेले आहे.
७-८ वर्षांच्या मुलींपासून ते ५० वर्षांच्या महिलेपर्यंत कुणालाही कुठेही टार्गेट करायला काहीही न वाटणारे लोक बघितलेत. केस पिकलेले मध्यवयीन पुरुषही यात मागे नाहीत. उलट कित्येकदा वाढत्या वयाचा गैरफायदाच उठवतील! बर्‍याचवेळा अत्यंत सटल असणार्‍या गोष्टीतून त्रास दिला जातो. चांगल्या दिसणार्‍या महिला कर्माचार्‍याला वारंवार केबिनमध्ये बोलावून घेणे, तिच्या डेस्कजवळ जाऊन सतत बोलणे, तिला काहीतरी फेवर करत राहणे इ. दिवसातल्या दहापैकी सात वेळा असले लोक समोर आले तर सरसकटीकरण होणे स्वाभाविक आहे. मनामध्ये साठत राहिलेला त्रास कधीतरी बाहेर पडणार ना?
घरातून पाऊल बाहेर पडताक्षणीच किंवा कित्येकदा घरापासूनच तुम्हाला असल्या मनोवृत्तीचा सामना करावा लागत असल्याने ताकही फुंकून पिणे याला अनुसरुन सगळेच परके तसे आहेत असे मानणे सोयिस्कर पडू लागते कारण सारखी सारखी विषाची परीक्षा कोण घेत बसणार? या सगळ्याला महत्त्वाचे कारण म्हणजे भारतीय समाजात मुलांना वाढवले जाणे हे अतिशय लिंगभेदाधारित पद्धतीने होते. कंडिशनिंगचा भाग खूप मोठा असतो. स्त्रीचं दुय्यम असणं हे अनेक छोट्या छोट्या गोष्टीतून सातत्यानं अधोरेखित होत राहतं. मुलं असं बघतंच मोठी झाली की त्यांना ते नैसर्गिक वाटू लागते. बदलत्या काळानुसार फक्त शिक्षण आणि नोकर्‍यांचे स्वरुप बदलेले असले तरी मनोव्रुत्ती बदललेली नाही.
शिवाय सेक्सबद्दल असलेला ट्बू आणि त्याचे दमन हा एक वेगळाच आणि गहन कंगोरेदार विषय आहे त्याचाही सहभाग यात आहे.
मी अमेरिकेत गेली कित्येक वर्षात कोणत्याही बिगर अशियाई माणसांना अशा कमेंटा पास करताना ऐकलेले नाही ना माझ्या बघण्यात कधी कोणाला धक्के वगैरे मारलेले दिसलेत. अगदी पब्लिक ट्रान्सपोर्टच्या गर्दीच्या वेळीसुद्धा लोक नीट वागतात. गैर वागणूक दिसली तर बायकाच जाब विचारतील ही खात्री, त्याला लोकांचा सपोर्ट आणि पोलिसांचा बर्‍यापैकी असलेला वचक याला कारणीभूत आहेच. याचा अर्थ असे प्रकार होतच नसतील का? तर नाही, होत असतीलच परंतु भारतात जेवढे निर्ढावलेपणाने कुठेही आणि कधीही हे घडू शकते तितके तर नक्कीच नाहीत.

तेव्हा बदल घडवायचा असेल तर मुलांमध्ये लहानपणापासून घडवावा लागेत आणि तो नुसता बोलून नाही तर मोठ्यांनी तसे उदाहरण पदोपदी ठेवूनच. शिवाय स्त्रियांचे मानसिक सबलीकरण करणे हेदेखील गरजेचे आहे. अन्यथा हे संपणे जवळपास अशक्य आहे! :(

https://youtu.be/6hoLR4dE2iE

द डे आफ्टर एव्हरीडे! अनुराग कश्यपने दिग्दर्शित केलेली शाॅर्टफिल्म आठवली.

मी आधी स्वतःहून मदत करीत असे स्त्रियांस आजकाल पुर्ण बंद केले आहे! काही काही खुप कडु अनुभव घेऊन, कोणी मागितली मदत तरच करतो आजकाल!

मला एक गोष्ट इथे सिरीयसली सांगायची आहे.
स्त्री काय पुरुष काय.. नमुने सगळीकडेच असतात. चांगले वाईट अनुभव हे येणारच. अब्जावधी लोकांचे दोन सरसकट ग्रुप नाहीच करु शकत आपण. त्यामुळे सोन्याबापु किंवा अधाशी उदय ह्यांना जसे अनुभव आले, तसे अनुभवही अत्यंत सर्रास येतात. जसं पुरुषाला चटकन "आया बहिणी आहेत की नाहीते.." हा प्रश्न विचारला जातो.. तसंच स्त्रीलाही अनेकदा आपला "बाप..भाउ.." अशा प्रसंगातुन जाउ शकतो ह्याची जाणीव असते.. असायला हवी.

पण आपल्या समाजात अजुन तरी स्त्रियांना अनेक त्रासांना सामोरे जावे लागते. वर चतुरंग आणि पेठकर काका इ. च्या प्रतिसदातुन ते व्यवस्थित मांडलेले आहे. अशाने स्त्रिया आधीच तलवारी काढुन फिरत असतात. आणि त्याला पर्यायही नाही. कुणावर विश्वास ठेवायची सोय नाही हे खरंय. परवा मी कॅब करुन घरी आले तर एक तर सतत कुणाला तरी फोन लावला होता, बाकी वेळ हातात मोबाईल वर १०० डायलर मध्ये टाईप करुन ठेवलं होतं. त्या मनुष्यानी मला व्यवस्थित सोडलं. पण सतत सावध रहाणं ही माझीही गरज होऊन बसली आहे. आजुबाजुच्या घटनांनी माझी मनस्थिती तशी केली आहे त्याला माझ्याकडेही पर्याय नाही.

पण असे असताना, समाजात चांगले पुरुषही आहेत ह्याची आम्हाला जाणीव नाही असं अजिबात नाही. पैसाताईने वर म्हणल्या प्रमाणे चुक गोष्टीला आम्ही चुकच म्हणतो. अनाहिताचा मोटो हा सरसकट स्त्रियांना विदाऊट क्वश्चन पाठिंबा देत रहाणे हा नाहीचे.. अनेकांचा असा गैरसमज असला तरीही..

ह्यानिमित्ताने मला चतुरंग, बिका, सोन्याबापु, तर्राट जोकर आणि इतर अनेक पुरुषांना धन्यवाद द्यावे वाटतात की जिथे जिथे एखाद्या स्त्रीला केवळ एखाद्या प्रसंगी मदतीचीच नाही तर एक स्त्री म्हणुन तिचे सामाजिक प्रश्न जाणुन घेण्याचीही गरज होती.. तिथे तुम्ही आम्हाला मदत केलीत. आजकाल केवळ कुणी हे मुद्दे समजुन घेतले तरी पुष्कळ झालं असं वाटतं. आम्हाला त्यावर उपाय काढायचे नाहीचे आणि केवळ कुणीतरी आमच्या व्यथा ऐकुन आम्हाला नुसता सहान्भुतीचा खांदा द्यावा एवढीच आमची अपेक्षा आहे असं कुणाला वाटत असेलही.. पण अर्थात तो त्यांचा गैरसमज आहे हे नम्रपणे नमुद करते.

सर्वसाधारणपणे स्त्रिचा स्वभाव हा लहान सहान मुद्द्यांमध्ये गुंतुन रहाण्याचा असला तरी प्रश्नांना उत्तर शोधायची गरज तिला वाटत नसती तर आजही आम्ही चुल आणि मुल ह्यामध्येच अडकुन पडलो असतो. त्यामुळे अशी काही विधानं करुन प्लिस स्त्रियांच्या बुद्धिमत्तेचा अपमान करु नका. त्यांच्या पद्धती तुमच्यहुन वेगळ्या असल्या तरी निरुपयोगी निश्चित नाहीत.

इथल्या सर्वांनी मतभेद असुनही का होईना, समस्या आहे हे मान्य केलं आणि त्यावर विचार तरी केला. त्याबद्दल धन्यवाद!

पिरा यांच्या या प्रतिसादामधे लेखाचे आणि चर्चेचे सार सामाव्वले आहे

माझ्या प्रतिसादांतून अनावधनाने काही चुकीचे लिहिले गेले असल्यास मनापासून क्षमस्व. कुणाच्याही बुद्धीमत्तेची, सामाजिक सन्मानाची, कष्टांची खिल्ली उडवण्याचा खरोखर उद्देश नव्हता.

एखादी परिस्थिती आत्ता आहे त्यामागे शेकडो वर्षांचा इतिहास, करोडो माणसांचे कर्म कारणीभूत असते. त्या प्राप्त परिस्थितीवर तात्कालिक विनोदी संदर्भाने पाहिले तर, लगेच, तो शेकडो वर्षांचा इतिहास उकरून काढून, 'पहिले अंडं कि पहिले कोंबडी'चे वाद आरंभणे निरर्थक आहेत असं माझं मत आहे. माणुस अशाने डीनायल मोडमधे जातो, जबाबदारी घेत नाही, परिस्थिती बदलण्यास तयार होत नाही. फक्त 'ते विरुद्ध आम्ही'चे अनुत्पादक वाद उभे राहतात.

आज जे असंख्य बाबतीत आपण पाहतो ते की, सतत कुणीतरी आमच्यावर अन्याय/अत्याचार केला चे पालुपद आळवत असतात. दलित-सवर्ण, बहुजन-ब्राह्मण, हिंदू-मुस्लिम इत्यादी नेहमीचे वाद. स्त्रीयांचा प्रश्नही यातलाच. या वादांना शेकडो वर्षाची पार्श्वभूमी आहे, पण हे वाद उगाळत बसायचे की वर्तमान खूपच सुधारलेल्या परिस्थितीला आधार बनवून भविष्यकालिन योजना मांडून सगळ्यांचेच आयुष्य कसे सुखी होइल यावर चर्चा-विनिमय करायचा याबद्दल एवढा बुद्धीमंत म्हणवून घेणारा मनुष्यप्राणी निर्णय घेऊ शकत नाही तेव्हा वैषम्य वाटतंच. 'काहीच बदलणार नाही' याच्यावर बहुसंख्यांचा ठाम विश्वास दिसतो, पण त्याच बहुसंख्यांनी 'बदललेच पाहिजे'चा विश्वासही तेवढाच ठाम दाखवला तर...? कि 'काही बदलूच नये' असे बहुसंख्यांना स्वतःलाच मनातूनच वाटत असते का हा प्रश्नही मनात उभा राहतो. असे तर नाही. मग घोडे अडते कुठे?

काही प्रसंगांतून लोक कच खातात, काही उदाहरणांतून, ऐकीव अनुभवांतून 'नकारात्मक परिस्थितीच कशी मेजॉरिटीमधे आहे' याचाच सतत प्रसार लोक करत असतात. ते आपल्या कमकुवतपणाचं, नाकर्तेपणाचं समर्थन करण्यासाठी तर अशी ढाल बनवत नसावेत ना असाही विचार मनात येतो. कारण तुल्यबळ सकारात्मक उदाहरणेही आजूबाजूला घडत असतातच. पण त्यापासून प्रेरणा घेऊन काही सकारात्मक करण्यापेक्षा 'न-करणे' सोपे असते. मग 'न-करण्याचे' समर्थनही आलेच.

पुरुषांनी आपला दृष्टिकोन बदलणे सर्वात आवश्यक आहे हे सर्वानुमते सिद्ध झाले आहे. याची जबाबदारी दोन्ही पक्षांवर आहेच. स्त्रिया मुलांना जन्मतःच त्यादृष्टीने घडवणे सुरु करू शकतात. असे त्यांनी केले का? तर नाही. पुरुषांना स्त्रियांवर अत्याचार करण्यास पोटेन्शियल वातावरण मिळूच नये यावर दोन्ही पक्ष विचारविनिमय करून धोरण आखू शकतात. असे होते का? तर नाही. बहुसंख्य घरांतून आयाच मुलांना मुलींपेक्षा चांगले समजतांना, वागवतांना पाहिले आहे. मुलगा असणे पुरुषांसकट स्त्रियांनाही गौरवाचे वाटते हेही पाहिले आहे. सासवा स्वतःच्या नातींचा दुस्वास करतांना बघितल्यात. वैताग येतो हो हे सगळे बघून. परत यांची अशी मानसिकता 'पुरुषप्रधान व्यवस्थेमुळेच आहे' हे सिद्ध करून त्यावर सकारात्मक बदल घडवून आणण्याची जबाबदारी सोयीस्करपणे टाळली जाते. हे सर्वात जास्त दु:खदायक आहे. स्त्रियांनी 'आम्ही रोजच्या कष्टाने, अत्याचाराने पिचून गेलोय, परिस्थिती बदलण्याचे आमच्यात त्राण उरले नाही, वेळ नाही' असे जर स्वतःच कबूल केले तर 'उचित सामाजिक सन्मान, सुरक्षित आयुष्य' ही तुमची प्राथमिकता नाही का? असा प्रश्न विचारावा वाटतो. नसेल तर मग ही सततची कुरबुर का? असेल तर तोच प्राधान्यक्रम रोजच्या आयुष्यात का नाही? बहुसंख्य बायकांच्या आयुष्यतला प्राधान्यक्रम आजकाल 'कुठल्या मालिकेत आज काय होइल?' हा असतो हेही बघितले आहे असो.

असो. असे सगळे बघून स्त्रियांना बदल व्हावा असे 'खरंच' वाटते का असा प्रश्न उभा राहतो. उपलब्ध परिस्थिती बघता याचे उत्तर सकारात्मक येत नाही असे खेदाने म्हणावे वाटते. याच विचारातून माझा 'बायको बोलते' हा प्रतिसाद उद्भवला होता.

जाता जाता: असे अजिबात नाही की काहीच बदल होत नाहीये. बदल होत आहेत, वेगाने होत आहेत. पण ज्या प्रमाणात, ज्या स्केलवर झाले पाहिजे ते होत नाही. दहा फूट पुढे शंभर फूट मागे असा प्रकार सुरू आहे. पण स्त्रियांनी जर शंभरफूट पुढे जायचे ठरवले तर कित्येक सोन्याबापुंना आपल्या इज्जतीचा फालुदा झाला तरी वाईट वाटणार नाही याचा एक पुरुष म्हणून भयंकर विश्वास आहे.

माझ्या बाजूने पूर्णविराम. मिपावरच्या चर्चांचे फलित सकारात्मक, विधायक विचारांमधेच होवो अशी नेहमीच इच्छा राहील.