अटरली बटरली.....

अटरली बटरली.....

मला खात्री आहे की वरचं शीर्षक वाचून संपता-संपताच तुम्ही नकळत मनात ते पूर्ण केलं असेल....... डेलिशस! :-)

जितकी ही जिंगल तब्बल पाच दशकं भारतीयांच्या डोक्यात घट्ट बसली आहे, तितकीच त्या अमूल होर्डिंग्जवरची 'अमूल गर्ल'!

काही वर्षांपूर्वीपर्यंत एक वेळ अशी होती की दर आठवड्याला एक होर्डिंग लागायचं. पण राजकारणी, क्रिकेटर्स, सिनेकलाकार, लब्धप्रतिष्ठीत चोर मंडळी आणि विक्षिप्त लोक यांच्या वाढत्या उचापत्यांमुळे आजकाल राहुल ड कुन्हा आणि त्यांचे सहकारी इतके व्यग्र आहेत, की एकट्या मे महिन्यात १७ होर्डिंग्ज मुंबईत झळकली! फार कमी विषय वर्ज्य असलेल्या अमूल गर्लने गेल्या काही आठवड्यांतच शाहरुख खान, जगनमोहन रेड्डी, पेट्रोल भाववाढ, रौडी राठोड, परीक्षांचे 'फुटणे', ३१ मे चा विरोधी पक्षांचा बंद, वगैरे सगळ्यांची चोख नोंद घेतली.

ड कुन्हा कम्युनिकेशन्स ही जाहिरात कंपनी अमूल बटरच्या जाहिरातींची होर्डिंग्ज बनवते. १९६६ साली राहुलचे वडील सिल्वेस्टर ड कुन्हा आणि त्यांचे व्यंगचित्रकार सहकारी युस्टेस फर्नांडेझ यांनी पहिलं होर्डिंग तयार केलं:
‘Give us this day our daily bread with Amul Butter'.

त्यानंतरच्या काळात 'अमूल गर्ल' चा कित्ता गिरवत काही इतरही mascots आपल्या भेटीला येत राहिले. सेव्हन अप चा फायडो डिडो, हच चा पग कुत्रा, व्होडाफोन चे झुझू, ओनिडाचा डेव्हिल, एशियन पेंट्स चा गट्टू, निरमा ची निरमा गर्ल, कॉमनवेल्थ खेळांचा शेरा, ही अशीच काही उदाहरणं. पण 'अमूल गर्ल' सारखी प्रदीर्घ लोकप्रियता यांच्यापैकी कुणाच्याही वाट्याला अजून यायची आहे. भारतातील सर्वाधिक लोकप्रिय mascot म्हणून गिनीज बुक ऑफ वर्ल्ड रेकॉर्ड मध्ये ही कन्यका बरीच वर्षं ठाण मांडून बसली आहे. सुरुवातीला फक्त अमूल लोण्याची जाहिरात करणारी ही अमूल गर्ल नंतर अमूल तूप आणि दुधाच्या जाहिरातीतही आली.

हे सगळं मी आज का लिहितो आहे? तर १२ मे २०१२ रोजी ड कुन्हा आणि अमूल यांच्या सहकार्याने एक 'कॉफी टेबल' पुस्तक प्रसिद्ध झालं: "अमुल्स इंडिया". हार्पर कॉलिन्स प्रकाशनातर्फे भारतात २९९ रुपये किंमतीला हे पुस्तक उपलब्ध होईल असं दिसतं. अमिताभ बच्चन, सुनील गावस्कर, शोभा डे प्रभृतीं चा सहभाग असलेलं असं हे पुस्तक:

'अमूल गर्ल'च्या जन्माला पन्नास वर्षपूर्ण झाल्याचं निमित्त साधून हे पुस्तक प्रकाशित झालं, असं सर्व वृत्तांमध्ये दिसतं. पण १९६६ साली जन्माला आलेली ही कन्यका इतक्यातच २०१२ मध्ये पन्नाशीची कशी झाली ते मला कळलं नाही! पण मला ठाऊक नसलेला काही इतिहास असेल त्याच्या मागे.

तर या निमित्ताने एकंदरीतच 'अमूल गर्ल'चा तुम्हां-आम्हां सर्वांच्याच आयुष्यात जाता येता किंचित का होईना, बहुधा प्रसन्न आनंदाचा शिडकावा करणारा, तर कधी बोचऱ्या भाष्यातून समाजाचा मागोवा घेणारा सहभाग पडताळून पाहावा, या उद्देशाने हे लिखाण.

सिल्वेस्टर ड कुन्हा यांनी त्यांच्या निशा या पत्नीला, त्यांची कंपनी अमूल गर्ल mascot चा वापर करणार असून त्यासाठी काही पंच लाईन शोधतोय असं सांगितलं, काही तरी Just अमूल किंवा Absolutely अमूल अशा अर्थाने काहीतरी हवंय, असं म्हणाले. तेव्हा निशा यांनी विचारलं की "Utterly Amul" असं काहीसं चालेल का? तेंव्हा सिल्वेस्टर म्हणाले: 'Hey, what about "Utterly Butterly Delicious, Amul?"'. त्यांनी GCMMF चे अध्यक्ष डॉ. कुरियन यांना ते ऐकवलं, त्यांना ते आवडलं, आणि मग जन्माला आली ती सुप्रसिद्ध जिंगल. श्याम बेनेगल यांची कन्या पिया बेनेगल हिने ही जिंगल म्हंटलेली होती.

सिल्व्हेस्टर ड कुन्हा:

निर्मितीबरोबर निर्माता:

राहुल ड कुन्हा:

मला वाटतं १९८०च्या दशकाच्या उत्तरार्धात केव्हा तरी व्यंगचित्रकार आणि नाट्यलेखक भरत दाभोळकर हे या कंपनीत रुजू झाले आणि त्यांनी पुढची १४ वर्षं त्या होर्डिंग्ज ची धुरा सांभाळली. पुढे ९१ मध्ये आधी झेन आणि नंतर पब्लिसिस जाहिरात कंपनीत ते गेले, पण गुजरात को-ऑपरेटिव्ह मिल्क मार्केटिंग फेडरेशन (GCMMF) ने 'अमूल गर्ल' जाहिरातींच्या होर्डिंग्ज ची जबाबदारी दा कुन्हा कम्युनिकेशन्सकडेच ठेवली. आज राहुल ड कुन्हा आणि कॉपीरायटर मनीष झवेरी दोघे मिळून प्रत्येक नव्या होर्डिंगची पंच लाईन लिहितात, तर व्यंगचित्रकार जयंत राणे आणि शोनाली खिवसारी हे दोघे 'पोलका डॉट्स'च्या डिझाईनचा झगा घातलेली अमूल गर्ल आणि इतर चित्रं जिवंत करतात.

भरत दाभोळकर:

सद्ध्याची अमुल गर्लची टीमः
त्या 'अमूल गर्ल' च्या रुपात येत राहिली एकाहून एक विचारप्रवर्तक होर्डिंग्ज. जवळ जवळ सर्वच होर्डिंग्जचं वैशिष्ट्य म्हणजे प्रत्येकात कमीत कमी शब्द असलेलं एखादं वाक्य असायचं, आणि त्या वाक्याइतकंच प्रभावी असायचं ते चित्र.

काही आठवतात ती आणि सहज सापडली ती इथे देतो आहे. तुम्हाला जमेल तशी भर तुम्ही घालालच.
प्रासंगिक घटनांना केंद्रस्थानी ठेवून ही होर्डिंग्ज जवळ जवळ सर्वच नेत्यांना, अभिनेत्यांना निर्भयपणे बोचकारे काढत असत.

याला अगदी आणीबाणीही अपवाद नव्हती.

याच सुमारास संजय गांधीच्या नसबंदी मोहिमेवरची टिप्पणी अशी होती:

राहुल ड कुन्हा यांनी वडिलांच्या आठवणीत असं सांगितल्याचं वाचनात आलं: “Dad took issues head-on and got away with it, I'd have to be really courageous or really stupid to do something like that now.”

या विधानाला कारण म्हणजे आजकालची काही 'नेत्यांची' दादागिरीची वागणूक, किंवा समाजातल्या काही घटकांचा सहज दुखावला जाणारा 'आत्मसन्मान' (!). राहुल ड कुन्हा परवा हे म्हणाले: “Earlier, one could make fun of things honestly, and people appreciated it. ... no one was offended. No one burnt down anything. But today I think India has lost its sense of humour. Or maybe we laugh as long as the joke is not on us.”

त्यांनी पुढे हेही सांगितलं की GCMMF ने त्यांना भरपूर मोकळीक दिली आहे, तेंव्हा अमूलचा brand जपणं ही त्यांची जबाबदारी आहे. "आम्हाला खुसखुशीत विनोद तर करायचे आहेतच, पण जे विषय हाताळायचे आहेत ते समाजाच्या दृष्टीने महत्वाचे आणि गंभीर आहेत, त्यांची नोंद घेताना कुणाच्या भावना दुखावून चालणार नाही. शिवाय अमूलच्या उत्पादनांची विक्री कमी होईल असं वागणंही चुकीचं आहे."

पूर्वी सत्तेच्या अत्युच्च वर्तुळात वावरणाऱ्या चंद्रास्वामी सारख्या व्यक्तिंविषयीदेखील अमूल गर्ल सहज कोटी करून जायची:

पण आज राज ठाकरे , बाळासाहेब ठाकरे यांच्यासारख्या नेत्यांना उद्देशून काही होर्डिंग्ज तयार करण्याआधी त्यांना दहादा विचार करावा लागतो.

“We're very tempted but we won't go near them, because they are so unpredictable. And the irony is that they are both cartoonists.” - इति राहुल ड कुन्हा.

कलमाडी तुरुंगात असताना त्यांना उद्देशून केलेल्या या होर्डिंग वर पुण्यात त्यांच्या समर्थकांनी हल्लाबोल करून ते ओढून काढलं:

सत्यम इन्फो च्या रामलिंगराजूच्या कारनाम्यांना उद्देशून हे होर्डिंग आलं:

तेंव्हा सत्यम इन्फो च्या बोर्ड मेंबर्सनी सामायिकपणे धमकीवजा नोटीस पाठवली: 'आमचे सर्व कर्मचारी अमूल बटर खाणं बंद करतील!'

तरीही जेंव्हा जेंव्हा जमेल तेंव्हा ते नेत्यांना लक्ष्य करीत राहतात. उदाहरणार्थ, लालू प्रसाद यादवांच्या fodder scam वरचं हे होर्डिंग:

बहुसंख्य भारतीय अमूल गर्ल वर मनापासून प्रेम करतात. आयपीएलच्या चीअरगर्ल्सवर होर्डिंग करतांना तिला तोकड्या कपड्यात दाखवण्याचा एकदा प्रयत्न केला तर ड कुन्हा आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांना भरपूर फोन कॉल्स आणि पत्रांना तोंड द्यावं लागलं. तेंव्हापासून अमूल गर्लला मेक-ओव्हर द्यायचा विचार त्यांनी सोडून दिलाय. “Yes, we want to hark back to that age of innocence and we want her to be six-seven years old forever. She can comment on all kinds of things but she has to remain an innocent child.”

तर पुनर्भेट घेऊयात काही गाजलेल्या होर्डिंग्जची:

दहशतवादी हल्ल्यानंतर ताज हॉटेल पुन्हा चालू झालं तेंव्हा:

कारगिल युद्ध:

सार्स व्हायरसच्या साथीच्या वेळच्या भीतीसंदर्भात:

श्रीशांत:

भारताच्या १९९१ च्या ४-० अशा अपयशी ऑस्ट्रेलिया क्रिकेट दौऱ्यानंतर:

मला आवडलेलं आणखी एक होर्डींग मुंबईत बघितल्याचं आठवतंय, पण त्याचं चित्र मला कुठे सापडलं नाही. पाकिस्तानी क्रिकेट टीमच्या भारत दौर्‍यात जावेद मियांदादने कुणातरी भारतीय फलंदाजाच्या (गावस्कर?) शतकी खेळीबद्दल कौतुक न करता उलट काही चेष्टा केली होती. त्या संदर्भातल्या होर्डींगवरचे शब्द होते: "मियां, दाद दो यार!"

दिएगो मॅराडॉनाच्या फुटबॉल विश्वचषकातील उत्तुंग कामगिरीनंतर:

२००९ च्या ताज हॉटेल वरील हल्ल्यानंतरच्या सुरक्षेसाठी आलेल्या एसआरपीएफ च्या जवानांना हलाखीत गेट वे ऑफ इंडियावर राहावं लागलं तेंव्हा:

भज्जी आणि सायमंड यांच्या मधील स्लेजिंग घटनेनंतर:

२००३ साली जेंव्हा दिल्ली, राजस्थान आणि मध्य प्रदेशात शीला दिक्षित, वसुंधराराजे सिंदिया आणि उमा भारती या तीन महिला मुख्यमंत्री झाल्या, तेंव्हा:

मुंबईत अतोनात पावसाने हाहा:कार उडवला तेंव्हा:

युनियन कार्बाइड च्या भोपाळ दुर्घटनेविषयी:

मुंबईवरील दहशतवादी हल्ल्यानंतर:

मुंबईतील लोकल गाड्या बंद पडल्यावरच्या गोंधळावर भाष्य करतांना :

ऑलिंपिक विजेता जलतरणपटू मायकेल फेल्प्स याच्या कौतुकात:

मुंबईचे रिक्षावाले मीटर मध्ये फेरफार करतांना आढळले तेंव्हा:

वाजपेयी १९९८ ची लोकसभा निवडणूक लढवताना:

रजनीकांत:

बाँबे चं मुंबई झालं तेंव्हा:

बिल क्लिंटन पाकिस्तानला एफ १६ विमानं विकत घेण्यासाठी दबाव आणत असतांना:

घोटाळेबाज राजकारणी पुढार्‍यांना उद्देशून:

मुंबई विद्यापीठातील पेपरफुटीवर:

क्रिकेट बेटिंग वर:

ममता दीदी त्यांच्याच पक्षाच्या रेल्वे मंत्र्यावर आगपाखड करतात तेंव्हा:

राहुल द्रविडने निवृत्ती जाहीर केली तेंव्हा:

१९९६ मधील विश्व करंडकातील भारतीय कामगिरीत सचिन एकटा खेळत असतांना:

बँक कर्मचारी वाढीव डीए साठी संपावर गेले तेंव्हा:

बेस्ट कंडक्टरांकडच्या नाण्यांच्या टंचाईवर:

भारतीय संघ १९७४ मध्ये लोंर्ड वर अवघ्या ४२ धावांमध्ये गारद झाल्यावर:

गावस्करने आपलं ३०वं शतक आणि चौथं द्विशतक झळकावलं तेंव्हा:

एस एम एस मधून टी व्ही वरच्या गेम शोज वरती पैसे कमावणाऱ्या फोन कंपन्यांना उद्देशून:

अतिरेकी टी व्ही पाहण्याऱ्या प्रेक्षकांना हा चिमटा:

तेलंगणाला राज्याचा दर्जा देण्यावरून उसळलेल्या वादाविषयी:

राष्ट्रकुल खेळातील भ्रष्टाचाराविषयी:

लोकप्रिय व्यक्तींच्या निधनानंतर अमूल गर्ल एक तर होर्डिंग्ज वरून नाहीशी व्हायची आणि एखाद्या ओळीत दु:ख व्यक्त केलं जायचं, किंवा कृष्ण-धवल होर्डिंग वर तिचं दु:ख दिसायचं.

व्यंगचित्रकार मारियो मिरांडा गेले तेंव्हा:

अमरीश पुरी गेले तेंव्हा:

अशोक कुमार यांच्या निधनानंतर:

जॉनी वॉकरचं जाणं:

अलविदा, मेहेमूद!:

चिरतरुण देव आनंदची चिरनिवृत्ती:

मला खात्री आहे या अमूल गर्ल चा पन्नासावाच काय सत्तरावा वाढदिवसही होईल, ती आपल्याला अशीच गालात हसवत राहील, कधी-कधी विचारही करायला लावेल, आणि लोक म्हणतील: अजी ये सत्तर साल की बुढीया नही, सात सालकी गुडिया है!

इथे मला स्टार ट्रेक मधला मि. स्पॉकचा डायलॉग आठवतो, आणि अमूल गर्लला शुभेच्छा द्याव्याशा वाटतात: Live long, and prosper!

संदर्भ:

http://www.deccanchronicle.com/channels/nation/north/50-witty-amul-girl-...

http://articles.economictimes.indiatimes.com/2007-10-03/news/28414816_1_...

http://www.dailypioneer.com/vivacity/73052-utterly-butterly-irreverent.html

http://basicmarketingfundas4u.blogspot.com/2012/06/amul-girl-amul-moppet...

http://en.wikipedia.org/wiki/Amul

http://www.cuttingthechai.com/2012/06/5925/the-amul-girl-isnt-50-yet-als...

http://www.indianexpress.com/news/some-like-it-salty/782498/0