मरण ??

आलो आलो रे स्पावड्या. तुझ्या हाकेला ओ देऊन पूर्वी मरणाविषयी लिहिलेलं मंथन वा कुंथन इथे पस्ते करतोय.

मध्यंतरी माझा किरवंत म्हणून लौकिक होऊन काही बोलावणीही यायला लागली होती विधीसाठी.. त्यामुळे इथे पूर्वी पोस्टवलं नव्हतं.. ;)

...........................

फिजिक्स हे बेसिक सायन्सेसपैकी एक मानलं गेलंय. मी ग्राज्वेट होताना ते थोडंफार शिकलोही. असं वाटलं की फिजिक्सचा उपयोग करून जेवढ्या गोष्टी सिद्ध करता येतात त्याहून जास्त गोष्टींवर प्रश्न उभे होतात. कळत गेलेल्या नवीन "शोधां"चा उपयोग काहीतरी सुखकारक वस्तू बनवायला होतोच. पण ते काही ज्ञान नव्हे. ती तर शिकलेली नवीन युक्ती असते फक्त. खरंखुरं नवीन ज्ञान मिळवणं म्हणजेच अज्ञानाचा खड्डा खोल करत जाणं हे फिजिक्सकडून शिकावं.

मरण, देव, ईश्वरी शक्ती या विषयांवर शास्त्रीय दृष्टिकोनातून काय बोलावं..?? आनंदच आहे सगळा. पण फिजिक्समधे, आणि एकूण मूलभूत शास्त्रांमधे वापरल्या जाणार्‍या "थॉट एक्स्पिरिमेंट्स"चा वापर इथे कामाला येतो.

मरणाविषयी आपण जिवंतपणी काहीच सांगू शकत नाही. आपण कसेही जगलो तरी स्वतःचं मरण हा एक नॉन-ऑप्शनल कार्यभाग आपल्याला पार पाडायचाच आहे. मरण म्हणजे काय असेल त्याविषयी जगभर खूप थियरीज मांडल्या जातात. "निअर डेथ" अनुभव घेऊन "परतलेले" लोक सुरस अनुभव सांगतात. त्यांची रेंज "आपण आपलंच शरीर उंचावरून पाहिलं", इथपासून "एका तेजस्वी रस्त्यावरुन चार घोड्यांचा रथ दौडत येत होता.." पर्यंत एकदम व्हर्सटाईल असते. अर्थातच ते लोक प्रत्यक्षात "मेलेले" नसतात त्यामुळे या कथा मनोरंजक असल्या तरी पुढे त्याचं काही "करता" येत नाही.

आपण मेल्यावर आपलं काय होणार याला उत्तर आमच्या शाळेतल्या एका धड्यात होतं. "आप मेला जग बुडाले.."

आपलं जग, दुसर्‍याचं जग असं काही वेगळं वेगळं दाखवणं शक्यच नाही. त्यामुळे, जे काही फील होतंय ते "आपलं" जग आपल्यासोबत अस्तित्वात आलं आणि म्हणूनच ते आपल्यासोबत नष्ट होणार ही एक थियरी. ही थियरी बिनतोड आहे. आणि तसं असेल तर चांगलंच.

पण आत्तापर्यंत तरी आपण असं समजतोय की जग ही आपली कल्पना अतएव "माया" नसून ती खरीखुरी वस्तू आहे आणि ती आपण नसतानाही (आपल्यानंतर..!!!) शिल्लक राहीलच.

झोप लागल्यावर जसं आपल्याला थोड्या वेळासाठी काही कळत नाही तशीच अवस्था कायम राहाणं म्हणजे मरण अशीही एक थियरी असू शकेल. पण झोपेतही आपलं मन किंवा कॉन्शसनेस खूप जागा असतो. स्वप्नं पडतात. मेंदूचा काही भाग आणि ब-याच शरीर यंत्रणा काम करत असतात. मेल्यावर तसं काही होत नाही. म्हणजे अनंतकाळ झोप म्हणजे मरण हे काही खरं नव्हे.

बाय द वे.. कशा(ला) या भिंतीवर धडका द्यायच्या? येईल तेव्हा आणि तसं येऊ दे..

नाही.. तसं नाहीये..या सर्वाचा विचार करायला हवा तो यासाठी की ते मरण शांत, आनंददायक वगैरे असेलच असं नाही. आणि त्यानंतर सगळं सगळं संपून मुक्तता असंही असेलच असं नाही. "होतं काय की आपण सोयीस्कर आणि एकाच बाजूची शक्यता पकडून बसतो आणि दुसरी शक्यता कधी बघतच नाही."

सॉरी.. कन्फ्युजन पुरे.

आपण थॉट एक्पिरिमेंटच्या मार्गाने विचार करू:

समजा मरणाच्या क्षणाच्या आधीच मेंदूला रक्तपुरवठा बंद होऊन सर्व संवेदना (त्यासोबत वेदनाही) नष्ट होऊन प्रत्यक्ष मरणक्षणी शांत आरामदायक वाटत असेल तर ठीकच. पण तसं नसेल तर?

(वाईट शक्यता गृहीत धरत जाऊन पहायचं..!!)

आपण आपली शक्यता नंबर एक गृहित धरूया की:-

मरणाच्या क्षणी संवेदना जागृत असतात..

आता दुसरा प्रश्न. त्या (मरणा) नंतर आपली विचारशक्ती, अस्तित्व यांचं काय होणार?

ते नष्ट होत असेल तर बरंच. पण त्याचं शिल्लक न राहणं हे आपल्या कल्पनेच्या पलिकडचं आहे. आपल्या शरीराला पूर्ण "खेरीज" करुनही आयुष्यभर आपलं मन (अस्तित्व, आत्मा, कॉन्शसनेस काहीही म्हणा) अस्तित्वात असतो आणि तोच "पाहणे, ऐकणे, वास घेणे, स्पर्श अनुभवणे" अशा सगळ्या इनपुट्स ना सामोरा जात असतो. शरीराचा प्रत्येक भाग हे फक्त इन्द्रियच आहे. प्रत्यक्ष अनुभव घेणारा वेगळाच असतो आणि म्हणून तो शरीरासोबत नष्ट होईलच असं गृहित धरता येत नाही.

म्हणून शक्यता नंबर दोन गृहित धरूया:

मरणानंतर आपलं अस्तित्व (कॉन्शसनेस, फील करणारा भाग) शरीराच्या मदतीखेरीजही टिकून राहील.

अर्थात आता शरीराकडून त्याला इनपुट्स मिळत नसल्यामुळे त्याला नवीन स्पर्श, वास वगैरे नक्कीच मिळणार नाहीत.

पण आधी शरीराकडून मिळालेल्या जुन्या इनपुट्सचं काय?

म्हणून शक्यता नंबर तीन गृहित धरूया:

मरणानंतरही शिल्लक राहिलेल्या आपल्या अस्तित्वाला नव्याने सेन्सेस होणार नाहीत पण जुन्या सेन्सेसची आठवण त्यात शिल्लक राहील.

सर्व सेन्सेस कोण्या एका जादूने मागे सुटत असतील तर छानच.. पण तसं नसेल तर?

फार फार तर जुन्या सेन्सेसच्या मेमरीज (मेंदूपेशींत साठवलेल्या असल्यामुळे) मेंदूसोबत नाहीशा होत असतील. पण मरणाच्या क्षणी झालेल्या जाणिवेचं काय?

म्हणजेच मरणाच्या शेवटच्या क्षणीची जाणीव आपल्या अस्तित्वासोबत कायमची "फ्रीझ" होऊन राहील. त्याचा घाव कमी करायला आता "खपली धरणारं" शरीर नसेल.

मरण्याच्या क्षणी आपण आत्यंतिक वेदनेने पिळवटलेले असलो तर शरीर वजा झाल्यावर आपण तशाच वेदनेत त्यापुढे कायम राहू..

सेन्सेस देणारं आणि नंतर भरून बरं करणारं शरीर नसल्यामुळे आंधळं, बहिरं, मुकं, स्पर्शसंवेदनाहीन, हालचाल करु न शकणारं आपलं अस्तित्व अशा वेदनेसोबत कायम शिल्लक राहील.

……………………………………………………

हे सर्व होईलच असं नाही. पण कदाचित होत असेलही. आणि ते सांगायला कोणी परत येणार नाही..

म्हणून आपला आणि इतरांचा मरण्याचा क्षण जास्तीतजास्त वेदनारहित कसा करता येईल याची काळजी आपण घेऊ शकतो..त्या क्षणीची जाणीव कदाचित अनंतकाळपर्यंत आपली साथ करेल असं आधीच गृहित धरून..

टू बी ऑन द सेफर साईड हं…

सुरुवातीला म्हटलं ना… "होतं काय की आपण सोयीस्कर आणि एकाच बाजूची शक्यता पकडून बसतो आणि दुसरी शक्यता कधी बघतच नाही."

म्हणून हा थॉट एक्स्पिरिमेंट..

शेवटचा दिस गोड व्हावा असं पहिल्यांदा म्हणणार्‍याने हाच थॉट एक्स्पिरिमेंट केला असावा..

............

इति..

+१

हॅ.... अत्ता कस्स...येकदम पटलं ....

हे असं असायला हवा होता मुळ लेख, इथे कसं दोनच परीच्छेद आहेत पण सगळं कसं भिडतं मनाला....... धन्यवाद धमु.... :)

असो....@मिरची - पु.ले.शु.

काय याद दिलवलीत! बढिया.

चार-दोन समविचारी (काही हलकटलोक ह्याला सम-व्यसनी म्हणतात्..दुर्लक्ष करावे.) मित्र जमवावेत अन भटसाहेब, भाऊसाहेब पाटणकर, भीमराव पांचाळ ह्यांच्या झक्कास गझला असाव्यात..हा हा म्हणता रात्र सरुन पहाट कधी उजाडते कळतही नाही. :)