यशस्वी माघार

लेख आवडला. आयुष्यात पदोपदी आपण गेम थिअरीचं प्रॅक्टिकल करत असतो. डोंगर चढायचे अनेक मार्ग असतात आणि त्यातला एखादा दरीत उतरुन जात असू शकतो. बहुतेक वेळा ज्याला काहीतरी दूरचं करायचं आहे तो अमुक एक गोष्टच का करु? किंवा अमुक एक मीच का करु? असा अडेलतट्टूपणा करताना दिसत नाही.
शिवाय अंधश्रद्धा किंवा मूर्खपणावर विशिष्ट वर्गाची मक्तेदारी नाही. त्याची लागण आपल्यालाही झालेली नाही ना ह्याची सतत तपासणी करत राहावे लागते. त्यामुळे "एम्पथी" निर्माण होते आणि ती फार महत्त्वाची. तुमच्या लेखातून मला ती एम्पथी दिसते.
बाकी, दारु वाईट असते म्हणून एकही घोट अजिबात कधीच कशासाठीही प्यायचाच नाही अशी कट्टर भूमिका घेणार्‍या सुशिक्षित माणसांपेक्षा बर्‍याचदा अडाणी अंधश्रद्धाळू माणसे जास्त सुसह्य असतात.

अनुभव कथन व कारणमीमांसा दोन्ही आवडले.

हा लेख वाचल्यावर प्रस्तुत लेखिकेचा अच्युत गोडबोले यांच्या पुस्तकाच परखड परीक्षण करणारा त्यांच्या ब्लॉग वरील हा लेख आठवला. त्यातील काही विधाने चिंतनीय आहेत. उदा.

गोडबोले बोर्डात आले; गोडबोले आयआयटीत होते; गोडबोले संगीतप्रेमी आहेत, गोडबोलेनी शहाद्यात आदिवासी लोकांसाठी एक वर्ष काम केलं; इन्फोटेकमध्ये गोडबोले यांचं नाव आहे; गोडबोले ब-याच नामांकिंत पुस्तकाचे लेखक आहेत – हे सगळं लक्षात घेता या पुस्तकाने घोर निराशा केली.

स्वत:च्या आयुष्यातल्या घटना सांगताना उगाच सिद्धांत मांडत बसायची लेखकाची हौस काही काळाने कंटाळवाणी होत जाते. उदाहरणार्थ गोडबोले दहा दिवस धुळ्याच्या तुरुंगात राहिले (आदिवासी चळवळीत गोडबोले सक्रीय होते). आता शहरातला मध्यमवर्गीय मुलगा, आयआयटीचा पदवीधारक पहिल्यांदा तुरुंगाचा अनुभव घेताना त्याची मन:स्थिती कशी असेल? (या अनुभवानंतर ते काम सोडून मुंबईत परतले.) गोडबोले मात्र आपण जणू काही अध्ययनासाठी तुरुंगात गेलो होतो अशा थाटात त्याबद्दल बावीस पानं मजकूर लिहितात. तिथं उगाच क्वालीन विल्सन, विजय तेंडुलकर, जिअम जेन .. अशी नावं. माहितीचा भडीमार करण्याचा गोडबोलेंचा सोस हास्यास्पद होऊन जातो.

वरील दोन्ही ठळक केलेली विधाने प्रस्तुत लेखीकेने चिमट्यात पकडलेली गोडबोलेंची अपात्रता दांभिकता नाटकीपणा अहंगंड अचुक दर्शवितात.
याशिवाय वरील लेखातही अनेक मार्मिक विचार लेखीकेने मांडलेले आहेत. त्यांनी समाजासाठी अपांग प्राशन करुन जो त्याग केला आहे त्याच मोल होऊ शकत नाही. हे हलाहल पचवण सोप नाही. उदा वरील लेखातील ही वाक्ये
१- खरे तर मोठया सार्वजनिक कार्यक्रमांत ’मुख्य पाहुणे’ या नात्याने सामील होण्याचे मी सहसा टाळते. तरीही अनेकदा अनेक छोटया मोठया कार्यक्रमांमध्ये दीपप्रज्ज्वलन आणि प्रतिमा पूजन अशी कामे मला करावी लागतात.
२-वास्तविक माझ्या घरात एकाही देवतेची मूर्ती अथवा प्रतिमा नाही. मी नवे घर घेतले तेंव्हा कोणताही मुहूर्त न पाहता माझ्या सोयीने मी येथे राहायला आले. ’वास्तुशांत’ नावाचा प्रकार मी केला नाही, की जाणतेपणाने मी कसली पूजा केली नाही. मग तरीही सार्वजनिक कार्यक्रमांत मी अशा पूजा का करते?
३-ज्या कोणाला लोकांबरोबर काम करायचे आहे, परिवर्तनाचे काम करायचे आहे, त्या व्यक्तीला सतत एका संघर्षाला सामोरे जावे लागते. आपले मत, आपले विचार यांच्याशी बेईमानी न करता, कोणाच्याही भावना दुखावल्या जाणार नाहीत अशा बेताने मध्यम मार्ग काढत राहावा लागतो.
प्रस्तुत लेखीकेची ही चिंतनशील स्वानुभवातुन आलेली वाक्ये समाजासाठी मोलाचा ठेवा आहे. या लेखातुन त्यांचा संघर्ष तात्विक तडजोडीतुन येणारी तगमग तरलतेने मांडलेली आहे. त्यांनी स्वतःला विचारलेले मार्मिक प्रश्न हे स्वगत शेक्सपीअर्स च्या नायकाच्या टु बी ऑर नॉट टु बी सारख वैश्विक आहे. त्याला दिलेली उत्तरे जनतेस दिशादर्शकच आहेत
गोडबोले व अतिवास दोघांचाही मी डायहार्ड फॅन आहे. दोन्ही माझ्या साठी अनटचेबल आहेत.

लेख खूप आवडला. आपणच आपणावर घालून घेतलेली तत्व/बंधनं स्थलकाल सापेक्ष असतात आणि यात बदल झाल्यावर बर्‍याचदा बिनकामाची असतात असं तुमच्या अनुभवांतून दिसलं. आपल्या प्रायॉरिटी काय आहेत याची क्लॅरिटी असली की झालं

'सर्वज्ञ' माण(सा)सांकडे दुर्लक्ष करून लिहीत रहा!

उत्तम लेख. तुमचे छोटे मोठे अनुभव वाचकापर्यंत जसेच्या तसे पोचवायची तुमची शैली मला खूप आवडते. अगदी खरेखुरे, जिवंत आणि स्वतः:शी प्रामाणिक राहून केलेले लिखाण फार कमी वाचायला मिळते. वाचणारा सहज त्यात आपला आरसा पाहू शकतो.

आयुष्य हीच एक लढाई असते तेव्हा प्रत्येक पाऊल हा एखादा छोटासा विजय पराजय किंवा अशी माघार असू शकते. त्यातही काही चांगले शोधण्याची तुमची वृत्तीही मला आवडते.

दुसऱ्याचा इतका साधा सरळ अनुभव पचवणेही सगळ्यांना जमते असे नाही. धाग्याला दृष्ट लागू नये म्हणून काळी तीट लावणाऱ्याना शतशः धन्यवाद! त्यांच्यामुळे आतिवास यांच्या धाग्यावर इतर लोकांनी आळस झटकून लिखाण आवडल्याचे प्रतिसाद आवर्जून दिले!

ताई.. तुम्ही फार सुरेख लिहीले आहे. तुमचा मुद्दा पटला. जेव्हा एवढे मोठे सामाजिक कार्य हाती घेतलेले असताना लोकांना दुखवुन, त्यांना दुर सारुन त्यांचा सहभाग मिळवता येत नाही. आपले तत्व जपणे हा उद्देश नसुन समोरच्यांच्या मनात आपल्याविषयी विश्वास निर्माण करणे हे जास्त महत्वाचे असते. अशा वेळेस आपण आपल्या तत्वांना मुरड घालणे हेच जास्त संयुक्तिक.

इथे ह्या धाग्यावर आपण कोणतेही स्पष्टीकरण देण्यासही वेळ दवडला नाहीत याचे कौतुक वाटले. इथे शहाजोगपणे लोकांच्या अकला काढण्या पलीकडे काहीही कर्तुत्व नसताना, आपल्या सारख्या अनुभवी व्यक्तिंवर असे आरोप केले जातात ह्याचा खेद वाटला.

लेख खूप आवडला. कुठेही उपदेशाचे डोस न पाजता, हेच बरोबर, तेच चूक अशी कुठलिही भाषा न वापरता, अतिशय संयत शब्दात मांडलेले तुमचे अनुभव खूप काही शिकवून जातात. धन्यवाद.

अपांगचा एक घोट घेऊन मी त्या समुहाच्या भावनेचा मान राखला खरा....पण त्या बदल्यात मी माझे अनेक सहकारी गमावले.

एवढ्याने सहकारी गमावले? आँ? दुर्दैवीच.

बाकी अपांग प्यायला त्या गावांत जाणे आले.

प्रथा वगैरे म्हणून नेहमी पाहुण्यांना दिली जात असेल तर निवृत्तीनंतर तिथेच स्थायिक व्हायला हरकत नसावी.

ह.घेणे.

लेख चांगला आहे. फक्त सुरुवातीला थोडीश्शी जर्राशी "माझ्या झ्युरिचहून आणलेल्या दोन हजार युरोच्या स्पेशल एडिशन स्विस घड्याळात दोन वाजले होते" (मुख्यतः किती वाजले एवढाच मुद्दा असताना) सदृश शैली जाणवते पण तेवढं सगळ्यांचं नॅचरलही एक्स्प्रेशन असतंच. शेवटचा भाग जास्त आवडला.

अनुभवकथन खासच.

लेख आवडला. खुपच सुंदर लिहीलं आहे.

समाजातील सगळी माणसे ज्ञानाच्या अथवा जाणीवेच्या एका पातळीवर एका वेळी पोचतील, असतील असे कदाचित कधीही घडणार नाही. हा प्रत्येकाचा एक स्वतंत्र प्रवास आहे. पण रस्ता परंपरेने, अनुभवाने आखलेला आहे, म्हणून वरवर पाहता, सगळ्यांचा प्रवास सारख्याच गतीने आणि एकाच दिशेने चालला आहे असे वाटते. पण तसे नसते.

अप्रतिम !!!

काही प्रतिसादकांनी लिहील्याप्रमाणे लेखाला थोडी आत्मस्तुतीची झालर जाणवते. मात्र तेव्हढा स्वतःबद्दल अभिमान असायलाच हवा. हा अभिमानच काहीतरी भव्य दिव्य करायला माणसाला प्रवृत्त करतो.

खुप दिवसांनी उत्तम लेख वाचला :).

धागा लेख आवडला का ? उत्तर होय असेच आहे. अर्थात काही बाजू निसटताहेत का काय अशी जराशी साशंकता शिल्लक राहिली असे वाटते. त्यातील व्यक्तिगतता आणि व्यावसायिकता यांचे नाते हा स्वतंत्र मोठा विषय असल्यामुळे वेगळा धागा काढला.

दुसरी गोष्ट धर्म आणि संस्कृती यांची गल्लत केवळ आस्तीकच करतात असे नाही नास्तीकही करु शकतात, अंधश्रद्धा दूरकरणे आणि सांस्कृतीक दमन करणे यात फरक असावा, केवळ माझी संस्कृती बरोबर अथवा श्रेष्ठ आणि समोरच्यांची संस्कृती चूक हा अट्टाहास मनाच्या पाठीमागे नसेल तर दुसर्‍यांची संस्कृती समजून घेणे सोपे जाते-या बाबतीत लेखिकेची भूमिका समंजस दिसते-, द्विधा मनस्थिती होण्याची शक्यता कमी होण्यास अधिक वाव असावा.

तुमच्या श्रद्धा तुम्हाला बाजारात विकता आल्या तरच तुम्ही त्या विचारांचे खरे पाईक असता, हे मार्केटिंगचे तत्त्वज्ञान आजही मला समजत नाही

अ‍ॅडव्होकसी (अ‍ॅडव्होकेट लोकांची!) असो वा मार्केटींग असो दिलेल्या अथवा घेतलेल्या व्यावसायिक जबाबदार्‍या ज्याच्या त्याला पारपाडावयाच्या असतात यात त्या विचारांशी पाईक असले पाहीजे असे नसावे.

सोशल अ‍ॅड्व्होकसी करणार्‍यांचे मार्केटींगला नावे ठेवण्याच्या नादात सेल्स-मार्केटींगच्या उजव्या बाजू खासकरुन कौशल्य आत्मसात करण्याचे राहून जात असेल का अशी बर्‍याचदा शंका वाटते. साधारणपणे वेल ट्रेण्ड मार्केटींगचा माणूस विचारांशी पाईक होण्याची काळजी न करता श्रद्धा विकूनही देईल तसे विश्वास श्रद्धा यातले फरक समजून घेत विश्वास श्रद्धा सामाजिक चाली रिती सोशल अ‍ॅडव्होकसी वाल्यांपेक्षा यशस्वीपणे बदलूनही देईल. भारतीय आहारात चहाची सवय लावणे ते पाणि विकणे विकत घेऊन पिणे या सवयी सेल्स, बिझनेस डेव्हेलेपमेंट, मार्केटींग च्या लोकांनी अधिक यशस्वीपणे बदललेल्या दिसून येतात. यात समोरच्या व्यक्तिला/ समुहाला चूक न म्हणता ऑब्जेक्शन हँडलींग शंका निरसन पण त्याही आधी आपण ज्या व्यक्ति अथवा समुहाला भेटणार आहोत त्यांचा पुर्वाभ्यास स्ट्रॅटेजी मेकींग यातही सेल्स, बिझनेस डेव्हेलेपमेंट, मार्केटींग ची ट्रेण्ड मंडळी बर्‍यापैकी पुढे असतात त्या स्टेप्स घेण्यासाठी अ‍ॅडव्होकसीचीं मंडळी जरा अधिक वेळ घेतात.

बाकी व्यक्तिपेक्षा समुहाला एकत्रित एकाच वेळी संबोधन करुन आपला विचार विकणे सेल मार्केटींग ते अ‍ॅडव्होकसी दोघांनाही तेवढेच कठीण असते, फरक अ‍ॅप्रोच मध्ये पडत असावा.

..काल्पनिक देवता एक वेळ परवडल्या, पण माणसांना देवाचे स्थान दिले की बुद्धी गहाण ठेवणॆ अपरिहार्य बनते, हे न पचणारे सत्यही या प्रसंगाने मला दिले.

अंशतः सहमत, व्यक्ती प्रामाण्य प्रेरणेपर्यंत ठिक पुढे ते त्यांच्या पुस्तकाचे प्रामाण्य त्यांच्या शब्दांचे प्रामाण्य हे अधिक त्रासदायक या पेक्षा त्यांचे नवसाला पावणारी देवता करुन दैवत प्रामाण्य बरे पडते नवस पुजा प्रसाद दाखवून आपण आपले काळासोबत बदलण्यासाठी मोकळे होतो काय म्हणता ? :)

देवदेवतांच्या या सकारात्मक बाजूच्या मोहात पडून याच मार्गाने समाजपरिवर्तनाचे काम करावे असे काहींना वाटते. पण यातून समाज बदलण्याऐवजी बहुसंख्यांच्या दबावाला बळी पडून आपणच बदलण्याचा धोका असतो. दुस-यांच्या भावनांचा आदर करता करता आपण स्वत:च्या भावना आणि विचारांना कमी तर लेखत नाही ना, हेही सतत तपासून पाहावे लागते. ध्येय साधण्यात अडसर ठरत नाही तेंव्हा माघारही यशस्वी ठरते – अशी आपली मी माझ्या मनाची वेळोवेळी समजूत घालत असते!

इतकं स्पष्ट लिहीलेलं असतानाही का एवढा गदारोळ व्हावा? ताईंनी एक काम हाती घेतलेले आहे. नोकरी की स्वांतसुखाय? पैसे मिळतात की नाही? वगैरे प्रश्नांचा इथे का उहापोह व्हावा? सर्वसाधारण समाजात लोक आपल्यापुरता विचार करुन आपल्या पुरते जगतात. भले ताई मानधन घेऊन अथवा सरकारतर्फे त्यांच्या नोकरीचा भाग म्हणुन हे काम करत असतील, पण म्हणुन त्याने कामाचे स्वरुप आणि परिणाम बदलतो का? त्यांचा संघर्ष बदलतो का? त्यांचे अनुभव बदलतात का?

माणुस अनुभवातुन शिकत जातो.. मत बनवत जातो. समोर एखादा प्रसंग आला तर त्याला जे त्यावेळी योग्य वाटतं ते तो करत जातो. ताईंसमोर जे प्रसंग आले ते त्यांनी जे योग्य वाटेल त्या हिशोबाने हाताळले. त्या फक्त अनुभव आणि त्यामगची विचारप्रक्रिया मांडत आहेत. बहुसंख्य वाचकांना त्यात आत्मस्तुती वगैरेही दिसली नाही. आपण घेतलेल्या निर्णयांचे चांगले वाईट दोन्ही परिणाम त्या जाणुन आहेत. अशी तडजोड केल्याने होणारे तोटेही त्यांनी मांडले आहेत. आपण जे करतो, ते आणि तेच सर्वोत्तम असाही काही त्यांचा दावा नाही. आपण जे करतोय ते शेवटी ध्येयापर्यंत पोहोचायलाच आहे. तत्वांना घातलेली मुरड ही जर त्या ध्येयापर्यंत पोहचायला मदत करणार असेल तर ती माघार असली तरी यशस्वी आहे. पण तरीही त्या असे म्हणत नाहीत की हाच मार्ग बरोबर आहे. "हा मार्ग योग्य निघावा" अशी त्यांची इच्छा आहे. आणि तो कदाचित निघणार नाही ही धाकधुक सुद्धा.

तरीही इतक्या प्रांजळ लेखनाला स्पष्टीकरण द्यायला लागावं? दुर्दैव....

छिन्द्रान्वेशी प्रतिसादांकडे दुर्लक्ष केल्याबद्दल धन्यवाद आतिवास.
आपण आपले लेखन सुरुच ठेवावे. अनुभवांची खूप मोठी पोतडी तुमच्याकडे आहे.

एक इतका वाचनीय धागा गरळ ओकणार्‍या प्रतिसादांनी सतत मुख्य बोर्डावर ठेवला. चिखलफेकीच्या अनिष्ट प्रवृत्तीला सुधारण्यात वेळ आणि शक्ती वाया न घालवता आतिवासताईंनी इतकं शांत राहून, 'यशस्वी माघार' घेण्याचा समाजात काय फायदा असतो, ते सोदाहरण या धाग्यातच सिद्ध करून दिलं.. :)

विवेक ठाकूर,

तुमचा मुद्दा काय आहे ते थोडंथोडं ध्यानी येऊ घातलंय. तुमच्या मते अपांग पिणे ही काही फार मोठी तत्त्वच्युती नव्हे. म्हणून यांस यशस्वी माघार घेणे असेही म्हणणे अवघड पडते. साहजिकंच लेखिका ठसवू पाहणारा यशोमाघारीचा मुद्दा तुच्छीकृत (trivialise) होतो. याच धर्तीवर असंही म्हणता येईल की लेखिकेने दारू न पिण्याचं अवडंबर माजवलंय.

हे मी बरोबर बोललो का? आवश्यकता पडल्यास कृपया दुरुस्ती करणे. नंतर माझा मुख्य प्रतिसाद देईन म्हणतो.

आ.न.,
-गा.पै.

लेख आत्ता वाचला आणि आवडला देखील. फक्त याला मला "यशस्वी माघार" म्हणणे तितकेसे पटले नाही. यात संबंध तयार करून पुढे नेण्यासाठी यशस्वी (चांगल्या अर्थाने) धोरण नक्की आहे.

"मुलांच्या चालीने चालावे, मुलांच्या बोलीने बोलावे, तैसे जनांसी शिकवावे हळूहळू" ह्या समर्थ रामदासांच्या उक्तीमधे जे मुलांच्या बोलीचालीनुसार वागावे लागते असे म्हणले जाते त्याला माघार समजू नये असे वाटते.

ताई आपले लेखन मला नेहमीच आवडते. बाकी अंतर्जालावर लेख टाकला कि लोकांच्या प्रतिक्रिया येतातच. प्रत्येक व्यक्ती आपल्या चष्म्याने पाहते.

वि ठा यांना घ्याव्या लागलेल्या अपरिहार्य माघारीबद्दल आम्ही या धाग्यावर दोन पानं मौन बाळगत आहोत.
धन्यवाद!

धागा लेखात नव्याने जोडलेले शीर्षक चित्र अस्मादीकांकडून अनवधानाने 'यशस्वी मी घार' असे वाचले गेले :) (ह.घ्या)

लय दिस झाले आली नाहि ते. कुठ गेलिया आंजी

मॅडम तुमची अफगाणिस्तान ची डायरी खुप आवडली होती...

लेख मनापासून आवडला! तुमच्या कार्याबद्दल अजून जाणून घ्यायला आवडेल. शुभेच्छा !!!

विवेक ठाकूरांच्या मताशी सहमत... लेख आत्मस्तुतीपर वाट्ला.

लेख आवडला

नेहमीप्रमाणे मुद्देसूद आणि हटके. आवडला.

छानच आहे लेख,आणि आपले कार्यही.