भात

भातप्रेमी असल्याने कल्पना खूप आवडली. बासमती सतत खाण्यापेक्षा बरेच वेळा साध्या दुकानातून आणलेले साधे तांदूळ सुद्धा खूप मस्त लागतात. कोकणात अनेक ठिकाणी छोट्याशा होटेलात किंवा घरगुती खानावळीत खूप छानसा साधा भात खाल्लाय. मात्र नाव कधी विचारले नाही. त्या द्रिष्टीने कधी पाहिलेच नव्हते तांदळाकडे. आता मात्र पहाणार.

हा भात गुरगुट्या करुन वरुन तुपाची धार ओतून खा !
लै भारी

वरण नाय घेतलंत?

बासमती उरलाय कोठे बासमती? पार वाट लावलीय बासमतीची जेनेटिक बदल करुन.
आता बासमती कायमचा हद्दपार केलाय आम्ही घरातुन, हल्ली सोना मसूरी खातो गपचुप!

मावळात बहुसंख्य शेतकरी इंद्रायणी वाणाचेच उत्पादन घेतात. आंबेमोहोर परवडत नै शिवाय पीक लहरी.
इंद्रायणी अमाप उत्पादन देते. थोडासा चिकट भात असतो पण अतिशय चवदार.

कधी ऑक्टोबर नोव्हेंबर मधे मावळात फिरायचे. लोंब्यांमधे दाणे भरू लागलेले असतात. सम्पूर्ण मावळपट्टा भाताच्या सुगंधाने घमघमलेला असतो.

खात्रीशीर माणसाची गाठ घालून देतो.

तळटीप : माझा त्याचा काहीही व्यावसायीक संबंध नाहीम, तसेच त्याच्याकडे अस्सल इंद्रायणी मिळतो इतकेच माहीती आहे, मी आजून आणला नाही कारण घरी कन्येला-लेकाला आवडत नाही. पुढच्या मोसमात आणून थोडी थोडी सवय लावणार आहे.
(मला व्यक्तीशः आवडतो पण हसूं नकोस बर्याचदा दुकानात आंबेमोहोरसारखाच भेसळ मिळतो. आणि मला इंद्रायणीत थोडासा कोलम घालून चांगला वाटतो .लेकरं कायम गरगट्या भात खात नाहीत म्हणून तडजोड-प्रकल्प)

संसारी अनुभवी नाखु

जिरेसाळ ( जिरग्या) अन घनसाळ नावाचा तांदूळ मिळातो , कोल्हापूर कडे.
बिना पॉलिश चा घेतला तर अती उत्तम.

'गरी-कोळपी' जातीचा तांदूळ ट्रायवा एकदा :)

कालच आवनी उरकली. 2 दिवस पाऊस चांगला परला, खाचरान पानी आसल तरच वाही चांगली होते. पावरटेलरनी सावा बरबाटात चंगला दरपलाना तर एक गोन युरीया कमी लागतो आसा आज्या बोलाचा.
यंदा गरव्या मधी झीनी लावले 3 रोमटी, आनी हालवारात दोन रोमटी रत्ना, 3 रोमटी जया लावले.
आमचा झीनी चा बियाना घरचाच आस्तो,
आई आगोटचे निसून ठेवते. झीनी चा तांदूल येकदम बारीक जिर्या सारखा आनी कवडीपन नसते येकदम पानीदार खायला मऊ.
बाजारात दुर्मीळ. बाकी रत्ना आनी जया राकट जाती, हत्तीच्या पावसात पन काडी झोपत नय.
भाकर खायची तर जयाच्या तांदलाची, तोंडात इरते.

कृष्णासाळ तांदुळ :- ह्या तांदळात लाल रंगाची रेघ असते ( ओळखण्याची खुण ) , हा तांदुळ शिजवल्यावर यावर तुपासारखा तवंग येतो, पण हा तांदुळ फक्त अकोला ( भंडारदरा) कोतूळ या ठिकाणीच मिळतो. अत्यंत पौष्टिक असतो हा तांदुळ

आम्ही भोर तालुक्यातल्या शेतकर्‍यांकडून दरवर्षी वर्षभराचा विकत घेतो.
चव अशी की कशाबरोबरही: साधं वरण, फोडणीचं वरण, डाळीची आमटी, दूध, तुप, साखरः एकदम झकास लागतो.

आध्यात्मिक भात आवडला. ह घ्या. ;)
बाकी बासमती ला लैच डोक्यावर बसवून ठेवलाय लोकांनी. आम्बेमोहोर इंद्रायणी च भारी आहेत.

@अदि
मुरबाड

कोकणात लहानपणी शीजवल्यावर लाल/गुलाबी होणारा भात खाल्ला आहे. कोणाला नाव माहीत असल्यास कळवावे.

त्याला म्हाडी चा तांदूळ बोलतात
आगरी बांधवांची फेमस डिश - म्हाडी ची लाल भाकर आणी मटण

Rice Knowledge Management Portal

http://www.rkmp.co.in/node/8817

१. संशोधन केंद्राचे नाव - वडगाव
२. जारी केल्याचे वर्ष -१९८७
३. कूळ - आंबेमोहोर १५७xआयआर ८
४. दाण्याचा प्रकार – लांब बारीक
५. उत्पन्न (टन/हे) - ४ ४.५
६. परिपक्वतेसाठी लागणारे दिवस- १३०-१३५
७. वैशिष्ट्ये - सुगंधी, उष्णतेच्या लाटेस, जीवाणूंच्या पानकरप्यास मध्यम सहनशील,
८. सुचविलेला प्रदेश - पश्चिम महाराष्ट्रातील तांदूळ पिकविणारे प्रदेश

आडरानात खाचखळग्यात ऊगवनारा रानटी देवभात पण लाल असतो.
आईलोक्स ऋषीपंचमी ला शिजवतात फराळासठी

छान धागा. माहितीपूर्ण चर्चा चालू आहे !

सहज मनात आले म्हणून:

१. भाताचे जे बीज शेतात पेरतात त्याला 'भात' म्हणतात व ते पेरल्यावर उभे राहणार्‍या पिकालाही 'भात' म्हणतात, (उदा : भातशेती).

२. शेतातले भात कापून आणून आणि त्याला झोडून वेगळे केलेले दाणे सालासकट साठवलेले असतात किंवा वाहतूकीत असतात तेव्हा ते एकत्रितपणे 'भात'च असतात.

३. भात सडून* त्यांचे साल (तूस) काढून टाकले की त्यांचे 'तांदूळ' बनतात.

४. तांदूळ शिजविले की त्यांचा 'भात' बनतो.

भाताचे अनेक शाकाहारी आणि मांसाहारी प्रकार मला अत्यंत आवडतात... तांदळाचे पीठ चूलीवरच्या/शेगडीवरच्या उकळत्या पाण्यात मिसळून केलेल्या भाकरीची चव इतर कोणत्याच भाकरीला नाही असे माझे आवडते मत आहे :)

======

* : इथले सडणे हे क्रियापद मराठीतले आहे, हिंदीतले नाही; आणि ही क्रिया केली जाते, होत नाही :)

आमची आई अलिबाग जवळच्या नागावची त्यामुळे ती असे वेगवेगळे तांदूळ आणून भात करत असे. असा गुलाबी तांदूळ "पटणी" म्हणून तिला एका कोळीण मैत्रिणीने दिला होता. या पटणीच्या भाकरया खाउन पहिल्या आहेत. या भाकर्या ते माशांच्या कालवणा बरोबर खात असत.
शिवाय झीना कोळंबा, जिरेसाळ, साधा कोलम, सुरती कोलम, आंबेमोहोर हे तांदूळ लहानपणी खाल्लेले आहेत. तांदूळ शिजवताना त्यात कसलेतरी लांब पान घालत असे त्याने तांदुळाला अगदी बासमती सारखा वास येतो.
वडिलांनी भोपाळ हून काली मुच म्हणून अत्यंत सुवासिक तांदूळ आणला होता तो बासमतीच्या तोंडात मारेल असा होता.

घरी पिकतोय इंद्रायणी तांदूळ आणि तांदूळ चे बद्दल वाचून ऊर भरून आला ह्या मावळ्याचा. फक्त दुधाबरोबर खाऊन बघा १दा. अप्रतिम चव. व्यनि द्या हवा तेवढा अस्सल इंद्रायणी देऊ

मुंबईत सहसा कोलम खाल्ला जातो. इंद्रायणीचे नाव पुण्यात सहा सात वर्षांपूर्वी ऐकले. पाषाण गावात ओझा म्हणून मला वाटते कच्छ्याचे घाऊक दुकान आहे. पाषाण भाजीबाजारात आलेले शेतकरी टेंपोतून पोतीच्या पोती इंद्रायणी घेऊन जात तेव्हा कुतूहलाने थोडासा आणून घरी भात केला होता. पण तितकासा आवडला नव्हता. इतरत्र पुण्यात बहुतेक आंबेमोहोर चालतो असे वाटते. मुंबईत मात्र कोलम जास्त चालतो. पूर्वी आम्ही भिवंडीहून कोलम आणीत असू. अगदी सुईसारखा बारीक. जिभेवर एक एक दाणा वेगळा तरीही मऊ जाणवे. अलीकडे चांगला कोलम मिळत नाही. जिरेसाळसुद्धा पूर्वीसारखा नसतो. सुरती कोलमही जाड असतो. अलीकडे सहा सात वर्षे वाडा कोलम आणत आहोत. पण मध्यंतरी एक बातमी वाचली की वाडा कोलमला चांगला दर मिळतो (सध्या किरकोळ विक्री ७५-८० रु. किलो) म्हणून व्यापारी लोक इतर पेठांतून वाड्याला भात आणून ते वाड्यात सडून घेतात आणि वाडा कोलम म्हणून विकतात.
मुंबईत सध्या लाल तांदूळ, चिनी तांदूळ, उकडा तांदूळ हेल्दी म्हणून खाण्याचे प्रस्थ दिसते. पण या तांदुळाचा भात भयाण होतो. लाल तांदूळामध्येसुद्धा जाती असतात. एक राते भात किंवा खारे भात असते. ते खारटाण जमिनीत मुठीने पेरत. ते उपजत जोरकस असल्यामुळे पुन्हा उपटून लावणी करण्याची गरज नसे. पण दाणा चांगलाच टणक. हे भाकरीसाठी किंवा इतर पिठात मिसळून उत्तम असे. राते म्हणजे रक्ती-रक्तवर्णी. ह्यालाच कोणी पटणी म्हणतात. तांदूळ दळून पीठ करायचे असल्यास आय.आर.८ उत्तम. ह्याच्या भाकरी छान होतात. आता आय.आर.मध्ये आणखी वाणेसुद्धा शोधली/निर्माण केली गेली आहेत. मोदक-धिरडी-घावन-शेवयांसाठी मात्र नवा आंबेमोहोरच चांगला. बासमतीच्या पिठाला चिकटपणा कमी असतो. भातही फडफडीत होतो. कर्जतबाजूला केवळ पोह्यांसाठी एक वेगळे वाण होते. पोह्यांसाठीचे आणखी एक वाण म्हणजे कोथिंबिरे भात. पोहे कुटल्यावर आणि शिजवताना त्याला ओल्या कोथिंबिरीसारखा सुगंध येई. एक गरवा कोलम असे. हे भात पेरल्यानंतर उशीराने म्हणजे दीडदोन महिन्यांनी रोपे चांगली वाढल्यावर लावायचे. ते उशीरानेच म्हणजे दिवाळीनंतर तयार होई. अगदी बारीक दाणा. ही उंच वाढणारी जात होती. त्यामुळे पावसात रोपे लोळत आणि नुकसान होई म्हणून मग याचे पीक घेणे बंद झाले. त्याऐवजी तायचुंग आले. हे आग्नेय आशियातले बुटके वाण. पावसाच्या मार्‍याने लोळत नसे. पण चव आणि टेक्स्चरमध्ये मार खाल्ला या वाणाने.
वाण्याकडे कमीत कमी दहापंधरा जाती असतात. त्यात बासमतीचेच सहासात प्रकार. दुबराज हा तांदूळ बासमतीत भेसळीसाठी वापरला जातो. बाकी कमोद, परिमल चिनोर, लुचाई वगैरे जाती असतातच.

अकोला - अमरावती कडे मिळतो. इथे पुण्यात नेमका मिळत नाहि.. खरच बासमतीच्या तोंडात मारेल असा असतो.

सोनपरी भात.

पुलावासाठी वाखाणलेले बासमती,दुबराज वगैरे फताडे भात इतर कामासाठी निरुपयोगी.

कित्तीतरी प्रकार पहिल्यांदा ऐकले
मला आवडतो इंद्रायणी. मस्त
हल्ली कुठलाही तांदूळ घेतला तरी शिजवताना काही वासच येत नाही.
तो निदान इंद्रायणीचा नक्की येतो.
म्हणजे घरात वरणभाताचा कुकर लागला आहे हे कळतं तरी.घमघमाट.
आणि अगदी नुसताच पातेल्यात शिजवला तर अल्टिमेट लागतो.

गुजरातीत झीणा म्हणजे बारीक, तलम. झीणा कोलंबा म्हणजे बारीक कोलम. उत्तर ठाणे-आता पालघर- ते थेट सुरतेपर्यंत हा तांदूल पिकवला जातो. पूर्वी संपूर्ण ठाणे आणि उत्तर रायगडमध्ये हे भात होई. पण आता या भागात शेतजमिनी फारश्या उरलेल्या नाहीत.
पण वरील काही प्रतिसादांवरून वाटते की इतरत्रही हे भात होते.

बरोबर राहीजी
आणी आता फार थोड्या शेतकर्यांकडे याचे मुळ विनासंकरीत बियाणे शिल्लक आहे
कालौघात ते ही नाहीसे होईल :(

मस्त माहिती मिळाली या धाग्यामुळे.ते इंद्रायणी तांदूळ प्रगोंना मिळणार तर!!

आम्ही घरी इंद्रायणी भातच आणतो.अप्रतिम चव दूध्,तूप अगदी साध्या कालवणासोबत किंवा मटणा सोबत सुद्धा छान लागतो.सत्याचे प्रयोग साहेब,आम्हाला पण हवा आहे तांदूळ. लागेल तेव्हा नक्कि सांगेन.

घरातला बासमती ऐनवेळी संपल्याने घराजवळच्या एका दुकानातून सुटा तांदूळ आणला आहे. त्याचा सुगंध आणि चव इतकी मस्त आहे म्हणून सांगू! तो भात शिजायला पाणी तसे जास्तच लागते पण पाणी जरा जास्त झाले किंवा कूकरच्या २ शिट्या जास्त झाल्या तरी हा भात चिकट होत नाही हे आणखी एक वैशिष्ट्य! पुलाव/बिर्याणी अगदी उत्तम लागेल त्या भाताची. आता बासमतीला सुट्टी देवून हाच भात वापरायचे ठरवले आहे.

एरवी मी कधी त्या तांदळाचे नाव विचारायच्या भानगडीत पडले नसते, पण या धाग्याच्या निमित्ताने १-२ दिवसात त्या तांदळाचे नाव दुकानदाराला विचारून इथे देते.

सोना मसुरी म्हणजे कर्नुल सोना मसुरी.
हा तांदूळ आंध्रात पिकतो. मराठवाड्यात मिळणार्या BPT HMT सारखा असतो. रोज खायला चांगला.

ठाण्यात तांदूळ महोत्सवात दफ्तरी घेतला २० किलो .... अप्रतिम चव ...जव्हारचे कुणी पारंपारिक शेती करणारे होते ..
ठाण्यात ठक्कर कडे जुना कृष्णकमोद मिळतो (मधून मधून)...उघड्या पातेल्यात भात शिजायला लावला तर आजू बाजूने जाणारे हमखास थांबून विचारतात
तसेच ठक्कर कडे 'जुना निलगिरी बासमती मिळतो ...तोही असाच अप्रतिम...
तथापि भात हा कुकर मध्ये करण्यापेक्षा उकळत्या पाण्यात शिजवलेला ज्यास्त चांगला लागतो ...

खडकवासल्याच्या पाणलोट क्षेत्रातला इंद्रायणी खातोय, (नवीन बँच वर्षाअखेरीस येईल)
दोन घास त्याचे खाल्याशिवाय, जेवण-झालंय, असं वाटतंच नै.

'गजवेल' नावाचा तांदूळ लहानपणी खाल्ला आहे. बेळगावकडे मिळतो म्हणतात. अलीकडे खूप वर्षांत खाल्लेला नाही.

"समाधान हॉटेल , रावेत ला जाऊ , मस्त चुलीवरील मटन भाकरी खाऊ ,

कुठी आले हे हाटेल ? मटण चापायचय चांगले..

इंद्रायणी कूकरमध्ये न टाकता, पातेल्यात शिजायला ठेवायचा. शिजत असताना घरभर वास पसरतो, आणि मग तो मऊ भात वरून तुपाची धार सोडून दुध-साखरेबरोबर खायचा. भन्नाट चव लागते!!

भारतवारीत इंद्रायणी नक्की बघणार. जितका आणाता येईल तितका आणणार. आम्ही सोना मसूरी वापरतो. खरंतर हा भात साम्बाराबरोबर मस्त लागतो. सध्या एक नवीन तांदूळ दिसलाय. म्हणजे तो आधीपासून असेल, मला आत्ता दिसलाय. बासमती पण कमी पॉलिशचा, जरा काळपट! त्याचा पुलाव बरा होतो. आंबेमोहर आमच्यायेथे फार महाग मिळतो. एकाच दुकानात पहायला मिळाला. जास्मिन तांदूळ जरा चिकट व ढब्बू असतो. तो थाई फूडबरोबरच जमतो. कितीही चांगली आमटी केली तरी त्याची चव बरी लागत नाही.

अधिक माहिती इथे उपलब्ध आहे

भात

कोल्हापुरात दरवर्षी डिसेंबरमध्ये तांदूळ महोत्सव होतो (मेरी वेदर ग्राउंड, न्यू पॅलेस जवळ). डायरेक्ट शेतकरी तांदूळ आणून विकतात तेथे. तुलनेने स्वस्त तांदूळ मिळतो. आजरा भागातले बरेच शेतकरी घनसाळ, साधा जिरगा, काळा जिरगा (खरंच तांदूळ थोडा काळा असतो), जोंधळा जिरगा (किंचित जोंधळ्या सारखा गोल आकार), आंबेमोहोर, इंद्रायणी (इथे मिळणाऱ्या इंद्रायणीपेक्षा पुण्यात मिळणारा इंद्रायणी वासाला थोडा सरस आहे) आणि अनेक इतर वासाचे तांदूळ आणि बिनवासाचे पण चवीला उत्तम असे दफ्तरी, रत्नागिरी २४ आणि माहीत नसलेले अनेक प्रकार घेऊन येतात. हे तांदूळ साठवणुकीसाठीपण खूप चांगले, जिरगा तांदूळ तर जसा जुना होईल तसा जास्त चवीला लागतो. ह्यापूर्वी मला घमघमाट वास असणारा आंबेमोहोर क्वचित मिळाला होता, तो ह्या महोत्सवात मिळतोच. तसेच इडली, डोसा यासाठी लागणारा मोठा जाडा तांदूळही स्वस्त असतो. सारखा सारखा एक प्रकारचा तांदूळ खाऊन कंटाळा येतो तेंव्हा असे दोन चार प्रकारचे वेगळे तांदूळ बरे वाटतात.

जबरा भात....सुंदर चव आणि वासही.

अस्सल इंद्रायणी आणि आंबे मोहोर तांदूळ पुण्य मध्ये कुठे भेटेल ?

मी नुकताच जिरग्याची काळी साळ हस्तगत केली आहे. मागच्या वर्षी महत्प्रयासाने कोथमिरसाळ मिळाली होती. आंबेमोहोर आणि घनसाळ मित्राच्या शेतात पिकतो तेव्हा माझा शाळू आणि त्यांचा तांदूळ आम्ही बार्टर करतो.
सध्या सुगंधी इंद्रायणी, तिबार बासमती, साधा जिरगा, सुरती कोलम आणि पिवळसर असा एचेमटी कोलम, दोन-तीन प्रकारच्या कण्या, आंबेमोहोर तुकडा, आणि जुना बासमती तुकडा इतके तांदूळ घरी आहेत. मी भातप्रेमी असल्याने आठवड्यात एक प्रकारचा भात रिपीट होता कामा नये असा स्पष्ट दंडक आहे.

सध्या पोळी खाणे पूर्णपणे बंद केले असुन हा देह सध्या फक्त भात प्रेमी झालेला आहे, तस्मात... चांगला तांदुळ शोधणे आले. वरती अनेकांनी त्यांचे अनुभव सांगितल्या प्रमाणे मी प्रथमच ऑनलाइन तांदळाची खरेदी केली.वाडा कोलम, सोना मसुरी आणि इंद्रायणी हे तांदुळ आणुन पाहिले. वाडा कोलम हा खाऊन खरं तर कंटाळाच आला होता,पण म्हंटल ऑनलाइन खरेदीत चांगला दर्जा मिळतो का ते पहावे...विशेष काही फरक जाणवला नाही उलट दर्जा तितका चांगला वाटला नाही. सोना मसुरी आणि इंद्रायणी हे दोन्ही पहिल्यांदाच खरेदी केले. इंद्रायणीचा सुगंध लयं भारी आहे,पण चिकट भात होतो आणि माझ्याच्याने तो तितका आवडीने खाववत नाही. यावेळी आता दोन वेगळ्या उत्पादकांकडुन केवळ सोना मसुरीच मागवले आहे. सोना मसुरी हा भात असा आहे जो अधिक खावा वाटतो आणि तो जातो सुद्धा. :) भात खाण्याचे / जेवण्याचे एक विलक्षण समाधान यामुळे मिळते हा माझा अनुभव सिद्ध झाला आहे.जालावर सोना मसुरीवर एक उत्तम माहितीपर व्हिडियो मिळाला आहे तो इथे देउन ठेवतो. [ या व्हिडियोमुळे यंदाच्या सोना मसुरी तांदुळ खरेदीत मला मदत झाली. ]

जाता जाता :- तुम्हाला माहित असलेल्या उत्तम भात वाणाची इथे अधिक माहिती ध्या... कुठला वेगळा भात तुम्ही खाल्ला असेल तर त्याचे नाव आणि जमल्यास ऑनलाईन उपलब्ध असेल तर त्याची लिंक दिल्यास अजुन उत्तम !
मी आता काळा भात [ हो काळा भातच म्हणालोय ] उत्तम कुठला ते पाहतोय... मला हा देखील एकदा चाखुन पहायचा आहे. याची Forbidden Rice अशी देखील हटके आणि प्राचीन ओळख आहे.

अती अवांतर :- मी पहिल्यांदाच भुत जोलोकिया / भूत झोलकिया या मिर्चीची चव [ मिर्ची पेस्ट स्वरुपात ] चाखली... गंध उग्र आहे या मिर्चीचा... ही पेस्ट मी घरी ठेचा करताना त्यात वापरली. चव आवडली. [ प्रमाण कमी वापरले आहे आणि अजुन अनुभव घेणे सुरुच आहे. ]

मदनबाण.....
आजची स्वाक्षरी :- Jaane Kya Baat Hai Neend Nahi Aati... :- Sunny (1984)