माझे सत्याचे प्रयोग

ऋषिकेश.. छान लिहलेस... अजून नक्की लिही... वाचायला आवडेल!

जरुर लिहा. वाचायला आवडेल.

लेख आवडला.
तू जरूर लिहावंस २ भागांत लिहिलंस तरी वाचायला आवडेल.
मी गांधी भक्त नसले तरी, मला अशा प्रकारच्या पुस्तकांची आवड आहे.
बापू म्हणून नव्हे पण मोहनदास करमचंद गांधीं वरचे ते पुस्तक मिळवून वाचायचा प्रयत्न करेन मी.
- (सर्वव्यापी)प्राजु
http://praaju.blogspot.com/

ऋषिकेशराव,

तुझा लेख चांगला आहे परंतु गांधींबद्दल माझी काही वैयक्तिक मते आहेत आणि ती फारशी चांगली नाहीत...

असो, पुलेशु...

तुझा,
तात्या.

खरं सांगू, माझीही मतं चांगली नाहीएत. का कोण जाणे अगदी बापू म्हणावं, जसा टिळकांबद्द्ल आदर वाटेल तसा नाही वाटला कधी..
पण असे का याचे नक्की कारण कळत नव्हते.. आणि कारणाशिवाय मत बनवणे चुकीचे वाटायचे..

म्हणून मी ही हेच पुस्तक वाचले होते.. खरंच त्यांच्या प्रामाणिकपणाला सलाम! ते पुस्तक वाचून खरोखर आदर वाटतो..
बाकी त्यांनी राजकारणात काय केले,काय बरोबर,चुक ते माहीत नाही.. अजुन पक्कं मत नाही बनत माझं..

ऋषिकेश, जरूर लिही रे. तुझ्या नजरेतून वाचायला आवडेल.

बिपिन.

"माझे सत्याचे प्रयोग" हे नांव मी शाळेत असतांना ऐकलेले होते, पण सेवानिवृत्त झाल्यानंतर ते (मराठी अनुवाद ) प्रत्यक्षात सविस्तर वाचले. बापूजींच्याबद्दल माझ्या मनात जे अनेक पूर्वग्रह साठलेले होते. त्यातले बरेचसे हे पुस्तक वाचल्यानंतर दूर झाले. या पुस्तकातला बराच मोठा भाग ते भारतात परतण्यापूर्वीच्या कालखंडाविषयी माहिती देतो, त्यात आपल्याला फारसा रस नसतो. भारतातील स्वातंत्र्याच्या चळवळीतला अखेरचा जो भाग आपल्याला महत्वाचा वाटतो तो सुरू होण्यापूर्वीच पुस्तक संपते. त्यामुळे मनातल्या शंकांचे निरसन होत नाही. हे पुस्तक वाचतांना त्याने मला खिळवून वगैरे ठेवले नाही, पण ते वाचनीय वाटले. ज्या लोकांना महात्माजींची मते पटत नसतील त्यांनी हे पुस्तक जरूर वाचावे असे मला वाटते. त्यामुळे त्यांचे मतपरिवर्तन होणार नाही पण त्यांनासुद्धा पूज्य बापूजींच्याबद्दल आदर वाटू लागेल असे मला वाटते.

पहिल्याच प्रकरणात मला एक माझ्या दृष्टीने महत्वाची माहिती मिळाली. ती म्हणजे २ ऑक्टोबर ही जन्मतारीख आणि भाद्रपद वद्य द्वादशी ही जन्मतिथी या दोन्ही गोष्टी मला गांधीजींशी जोडतात.

जरूर लिही ऋषिकेश.
जिज्ञासुंनी पुलंच्या 'एक शुन्य मी' या पुस्तकातील गांधीजी आणि विनोबा यांच्यावरील लेख वाचावेत.
- गणा मास्तर
भोकरवाडी (बुद्रुक)

मी फक्त माझा व्यक्तिगत प्रतिसाद दिला आहे, ऋषिकेशने पुढील भाग लिहिण्यास माझीही काहीच हरकत नाही...

तात्या.

जरूर लिही रे ... आणि तुझ्या त्यावरच्या कमेंट्सपण!

हे पुस्तक माझ्या लिस्टवरती आहेच, पण दुसर्‍याच्या नजरेतूनही बघायला आवडेल.

एक अवांतर प्रश्नः काल गांधीजी आणि शास्त्रीजींची जयंती झाली. त्यांच्याबद्दल आदर व्यक्त करणार्‍या कोणीही इथे (मिपावर) दोघांना एकत्र श्रद्धांजली, आदरांजली वाहिली नाही, असं का?

अदिती

ऋषिकेश, जरूर लिही रे. ते पुस्तक मलाही प्रत्येकवेळेस वेगळ्यावेगळ्या ऍन्गलने भेटत रहाते. गान्धीं बद्दल त्यांच्या गोलमेज परिषदेतील भाषणानन्तर पत्रकारानी त्यांचे स्वीय सहायक महादेवभईदेसाई याना विचारले की ते सगळे भाषण ( साधारण दीड तास) न वाचता लक्षात कसे ठेवतात?
त्यावर महादेव भाई म्हणाले की बापू जे बोलतात तेच त्यांच्या विचारात असते, ते जो विचात करतात तेच त्यांच्या वागण्यात असते आणि जे वागतात तेच जगतात. त्याना भाषण पाठ करायची गरजच काय?
गान्धींबद्दल काही मते ही जे गान्धी समजु शकले नाहीत /पचवु शकले नाहीत त्यानी वदलेल्या विचारांवरुन घडवली गेली आहेत.
गान्धीजी हट्टी दुराग्रही होते हे मात्र खरे.
कोण्या एकाने मला सावरकर वाद आणि गांधीवाद असे काहितरी ई पत्र धाडले होते.
त्या मित्राला मी फक्त एकच विचारले होते " कारे बाबा गांधींच्या विचारसरणीला मानणारे लोक आजही आहेत्. सव्वा शतकानन्तरही बरे वाईट म्हणुन गांधींवर चर्चा होतात.
सावरकरांनी स्थापन केलेल्या हिन्दुमहासभा या संस्थेचे नाव किती लोकांच्या लक्षात असते. सावरकरानी केलेल्या समाजसुधारणेला किती लोकानी त्यांच्या नन्तर किंवा ते हयात असतानाही मान्यता दिली?
त्यानी केलेल्या नाशीकच्या काळाराम मन्दीरातल्या दलीत प्रवेशाला किती जणानी मनापासुन प्रोत्साहन दिले.
गांधी आणि सावरकर यांच्या एक फार मोठे साम्य आहे दोघांचीही विचारणसरणी त्यांच्या कट्टर अनुयायानी बुडवण्यासाठी मनापासुन प्रयत्न केले.
गांधींचे खादीचा वापराचे प्रयोग हे त्याकाळाची गरज होती. काळानुरुप लोक बदलले नाहीत ही गांधींची चूक नाही.
अर्थव्यस्थेत सर्वात तळातल्या घटकाचा उदय व्हावा. भांडवलशाहीच्या भोगवादाच्या वरवंट्याखाली तो भरडला जाउ नये प्रत्येक गावाने किमान गरजांसाठी स्वयंपूर्ण व्हावे हे विचार खरोखर क्रांतीकारक आहेत ते अर्थशास्त्रदृष्ट्याही योग्य आहेत.
ग्राहक तुमच्या व्ययसायात व्यत्यय नाही . ग्राहक हा तुमच्या व्ययसायाचा उद्देश् आहे.
( रवा चांगला आहे का या प्रश्नाला " तोंडापुढचा सकाळ बाजुला न करता वाईट रवा विकायचा धन्दा अजून सुरु केलेला नाही ;हे उत्तर पुण्यातच मिळते: संदर्भः- अपूर्वाई...पु ल देशपान्डे)

पुढचा भाग नक्की टाक रे भाउ.

तुमचा लेख फार आवडला.मी हे पुस्तक वाचले तेव्हा माझीही अवस्था तुमच्यासारखीच झाली होती.आपल्याला आवड असेल तर आपण 'कस्तुरबा'हे पुस्तक अवश्य वाचावे.लेखक आत्ता आठवत नाही.

जरूर लिही. वाचण्यास उत्सुक.

Doing what you like is freedom. Liking what you do is happiness.

सावरकरांनी स्थापन केलेल्या हिन्दुमहासभा या संस्थेचे नाव किती लोकांच्या लक्षात असते. सावरकरानी केलेल्या समाजसुधारणेला किती लोकानी त्यांच्या नन्तर किंवा ते हयात असतानाही मान्यता दिली?
त्यानी केलेल्या नाशीकच्या काळाराम मन्दीरातल्या दलीत प्रवेशाला किती जणानी मनापासुन प्रोत्साहन दिले.

थोडस अवांतर होत आहे, माफ करा, पण ह्या ओळींवर मत मांडावेसे वाटले म्हणून. स्वातंत्र्यवीर सावरकरांचे आचार विचार आणि निस्पृहपणा प्रत्येकाला पेलेलच असे नाही. उलट, बर्‍याच जणांची असे विचार स्वीकारताना आणि मुख्य म्हण़जे आचारताना गोची होण्याची शक्यता अधिक!! आणि जे स्वार्थाचे नाही ते लोक फार पटकन विसरतात आणि इतरांनी विसरले तरी 'तेरी भी चूप आणि मेरी भी चूप' म्हणून गप्प बसतात!!

लोकांच्या लक्षात सावरकर नाहीत हे लोकांचे दुर्दैव!!

सावरकर गांधी आंबेडकर आणि इतरही सर्वांबाबत आपण नाटक, चित्रपट आणि मेलवाचुनच आपली मते ठरवतो.
स्वतः सत्याचा धांडोळा घ्यायचा प्रयत्न कितीजण करतो?
नाटक, चित्रपटातील मते ही त्या लेखकाची, दिग्दरश्काची मते असतात.
चरित्र बर्याचदा फक्त कौतुक करण्यासाठी आणि आत्मचरित्र समर्थनासाठी लिहिली जातात.
वेगवेगळ्या ग्रंथांच्या सहाय्याने, तत्कालीन आणि उत्तरकालीन समाजजीवनावर व्यक्तिंचा, त्यांच्या विचारांचा पडलेल्या प्रभावाने आपली मते ठरवली पाहिजेत.
- गणा मास्तर
भोकरवाडी (बुद्रुक)

http://vipravani.wordpress.com/
ही बापूंची टोचणी मला माहित नव्हती.
चांगला लेख

लेख चांगला आहे. गांधीजींचे विचार आणि राजकारण सर्व पटले नसेल, तरी त्यांच्याबद्दल आदर नक्कीच आहे.

मात्र जेंव्हा "दे दी हमे आझादी बिना खड्ग बीना ढाल.." असे म्हणले जाते तेंव्हा डोके फिरते. बाकीचे क्रांतिकारक देशभक्त काही माश्या मारत नव्हते, असे वाटते. अर्थात हा दोष काही गांधीजींचा नव्हे तर त्यांच्या नावाच ट्रेडमार्क करणार्‍यांचा आहे. त्यांनी तर सत्याचे प्रयोग कधी केलेच नाहीत... केवळ सट्ट्याचे प्रयोग केले/करतात असे वाटते.

गांधीजी आणि त्यांचे सत्याचे प्रयोग या विषयी बर्‍याच वर्षा पुर्वी कुठल्या तरी पुस्तकात (आचार्य अत्रे लिखित बहुधा...) वाचले होते...
ऋषि तु जरुर लिही या विषयावर ,,वाचायला नक्कीच आवडेल..

मदनबाण.....

"Hinduism Is Not a Religion,It Is a Way Of Life."
-- Swami Vivekananda

टिळकांच्या नसण्याने संपूर्ण भारताला एकत्र बांधणार्‍या नेत्याची कमी होती.

गांधींच्या भारतात परतल्यानंतरही टिळक हयात होते.

विजूभाऊ,

गान्धींबद्दल काही मते ही जे गान्धी समजु शकले नाहीत /पचवु शकले नाहीत त्यानी वदलेल्या विचारांवरुन घडवली गेली आहेत.
असे म्हणणे हे गांधी विरोधकांवर अन्यायकारक आहे. त्यांची मते ही 'ते गांधींना समजू/पचवू शकले नाहीत त्यांनी वदविलेल्या विचारांवरून घडविली गेली आहेत ह्या वाक्यात 'आम्ही गांधींना समजू शकलो/पचवू शकलो' हा अहंगंड दिसून येतो. (तसा प्रत्यक्षात नसला तरी शब्दरचना तसे सुचविणारी आहे.) गांधी विरोधकांची मते कुठल्याही एका पुस्तकावरून बनविलेली नसतात. समकालीनांवरील (उदा. भगतसींग, नेताजी सुभाषचंद्र बोस इ.इ.) पुस्तके वाचूनही त्या काळातील इतिहास, सामाजिक स्थिती, राजकिय चाली आणि हयात राजकारण्यांचे स्वभाव विशेष ह्या बद्दलची मते बनत जातात.
कादंबर्‍या, सिनेमे हे जरी कुणा लेखकांची वैयक्तीक विचारधारा असली तरी जनसामान्यांसमोर अशी मते मांडताना त्यांना आवश्यक तो अभ्यास करावाच लागतो. प्रतिमा हनन केले म्हणून कोणी समर्थक कोर्टात खेचू शकतो. हे सर्व लक्षात घेऊन ऐतिहासिक पुरावे असल्याशिवाय कोणी लेखक अशी विधाने करणार नाही. (अन्यथा त्याचाही 'जेम्स लेन' व्हायचा..)

त्या मित्राला मी फक्त एकच विचारले होते " कारे बाबा गांधींच्या विचारसरणीला मानणारे लोक आजही आहेत्. सव्वा शतकानन्तरही बरे वाईट म्हणुन गांधींवर चर्चा होतात.
गांधी काँग्रेसचे अध्वर्यू होते. त्यांना काँग्रेसनेच 'महान आत्मा' बनविले होते. त्यातच काँग्रेसचा स्वार्थ दडला होता. स्वतंत्र भारतातील पहिल्या निवडणूकी पुर्वीच 'काँग्रेस बरखास्त करा' असा बापूंचा आदेश होता. काँग्रेसने तो पाळला नाही. १७ पैकी १४ राज्यांनी वल्लभभाईंना पंतप्रधान पदासाठी निवडले होते. ३ राज्ये न्यूट्रल राहीली. तरीही ह्या महान आत्म्याने लोकमताविरूद्ध जाऊन जवाहरलाल नेहरूंना पंतप्रधानपद का बहाल केले? 'सत्याचे प्रयोग' करणार्‍या 'महान आत्म्याने' त्या निर्णयातील बहुमताचा, सत्याचा आदर का केला नाही?
बापूंच्या सेलीब्रेटी स्टेटसचा फायदा आणि भारतिय मुसलमानांचा अनुनय हा निवडणूकीतील 'हुकमी एक्का' होत्या. सावरकरांचे विचार हिन्दूनिष्ठ होते. मुस्लीम विरोधी होते. मुस्लीम मते आपल्या विरूद्ध जातील अशी भीती काँग्रेसला होती. म्हणून त्यांनी हेतुपुरस्सर गांधींना झुकते माप देऊन सावरकरांना डावलले. इंग्रजांनी बंधमुक्त केलेल्या सावरकरांवर स्वातंत्र्यप्राप्ती नंतर तथाकथित 'स्वतंत्र भारताच्या' काँग्रेसने पुन्हा खटला भरून बंदीवासात टाकले. पुढील ५० वर्षांच्या कालखंडात आपल्या अधिकारात काँग्रेसने सावरकरांना जनस्मृतीतून पुसण्याची हीन आणि यशस्वी खेळी खेळली. शालेयजीवना पासून अडाणी भारतावर गांधींना 'देव' बनवून ठेवले. तेही काँग्रेसला गरज होती म्हणून. असो.

परवाच्या गांधी दिना निमित्त महात्मा गांधींना पुष्प हार आणि फुले अर्पण करण्यात आली. टिव्हीवर बातम्यांमध्ये दाखवत होते, एके ठीकाणी गांधीजींच्या डोक्यावर फुले ठेवायची होती. पण ती तिथे टिकेनात. शेवटी, पुतळ्याच्या डोक्यात ७-८ खिळे ठोकण्यात आले आणि त्याला फुले खोचून ठेवली होती. फार वाईट वाटले बघून.

चर्चा चालू राहावी. गांधींबद्दल अजून काही चांगले वाचायला मिळाले आणि माझे मतपरिवर्तन झाले तर आवडेलच मला.

तुमची बायको ड्रायव्हींग शिकत असेल तर, तिच्या मार्गात आडवे येऊ नका..

>>तरीही ह्या महान आत्म्याने लोकमताविरूद्ध जाऊन जवाहरलाल नेहरूंना पंतप्रधानपद का बहाल केले?

काँग्रेस कार्यकारिणीचे अध्यक्षपद सुभाषबाबूंना न मिळता जवाहरलाल यांना मिळावे यासाठी राजकारण करणारे गांधीच होते ना?

'माझे सत्याचे प्रयोग' वाचून उलट माझा त्यांच्याबद्दलचा आदर कमी झाला. का त्याचा अंदाज नाही.
असो, तुम्ही त्यावर आणखी लिहिलेत तर बहुधा त्यांचे म्हणणे नीट समजायला मदत होईल. ते ही करून पाहतो.

पेठकर काकांशी सहमत आहे. खरं बघितलं तर मलाही गांधीजींबद्दल बर्‍याच गोष्टी खटकतात. त्यांचा त्यांच्या मतांबद्दलचा अतितीव्र अट्टाहास, गरिबीत राहण्याचा हट्ट (पहा, सरोजिनीदेवी नायडू यांचे विधानः "काँग्रेस हॅज टू स्पेंड अ लॉट ऑफ मनी टू कीप हिम इन पॉव्हर्टी"), त्यांचे नेहरूंवरचे अनाकलनिय पुत्रवत प्रेम आणि त्या पायी वल्लभभाई पटेल, सुभाषचंद्र बोस इ. वर झालेला अन्याय, महादेवभाई देसाई यांनी लिहिलेले आहे त्या प्रमाणे - सकाळी उठून जर पेपर मधे फोटो / बातमी नसेल तर त्यांना थोडे खट्टू वाटायचे इत्यादी. पण दुसर्‍या बाजूने बघाल तर सर्वसामान्य भारतिय जनतेशी नाळ जोडलेला हा टिळकांनंतरचा एकमेव नेता. जे केलं ते सहज आणि प्रामाणीकपणे केलं. काँग्रेस ने त्यांना देवत्व वगैरे बहाल केलं हेही खरंच. आणि तिथेच त्यांचा खरा पराभव झाला.

ऋषिकेशषिखरंच लिही. आणि त्या निमित्ताने इथे नीट चर्चा व्हावी हीच इच्छा.

बिपिन.

सावरकरांसारखा मानी माणूस कधीही काँग्रसपुढे मला निवडा म्हणून जाईल अथवा काँग्रेसच्या कृपेवर विसंबून राहिलसे वाटत नाहि. सावरकरांनी कधी सत्तेत वाटा मिळावा अशी इच्छा केल्याचे ऐकीवात नाहि.

आपण चुकीचा अर्थ लावता आहात. मी तसे आडूनही सुचविलेले नाही. मी असेही म्हंटलेले नाही की गांधीजींनी मला निवडा असे काँग्रेसला सांगितले. गांधीजींनीही सत्तेत वाटा मिळावा अशी इच्छा व्यक्त केल्याचे माझ्याही ऐकिवात नाही. हे सर्व स्वातंत्र्योत्तर काळात काँग्रेसने स्वार्थासाठी केले. सावरकरांनी काँग्रेस समोर मला निवडा अशी भीक मागितली नाही किंवा सत्तेत वाटा मिळावा अशी इच्छाही प्रदर्शित केली नाही.
मी जे आडूनही सुचविले नाही ते कृपा करून माझ्या तोंडी भरवू नका अन्यथा प्रतिसाद देणे मला अवघड होऊन बसेल.

डावलले नक्कीच. पण कोणी? काँग्रेसने.

माझा प्रतिसाद हा श्री. विजुभाऊंच्या प्रतिसादतील खालील वाक्या संदर्भात आहे...
कारे बाबा गांधींच्या विचारसरणीला मानणारे लोक आजही आहेत्. सव्वा शतकानन्तरही बरे वाईट म्हणुन गांधींवर चर्चा होतात.
सावरकरांनी स्थापन केलेल्या हिन्दुमहासभा या संस्थेचे नाव किती लोकांच्या लक्षात असते.
काँग्रेसने हा भेदभाव बुद्ध्याच केला. लोकमानसातील सावरकरांचे महत्त्व कमी होऊन गांधीजींचे वाढावे असे प्रयत्न स्वातंत्र्योत्तर काळात झाले. पब्लीक मेमरी इज शॉर्ट... लोकं सावरकरांना, त्यांच्या कार्याला लवकर विसरले.

तुमची बायको ड्रायव्हींग शिकत असेल तर, तिच्या मार्गात आडवे येऊ नका..

ऋषी,
अजून पुढे वाचायला आवडेल. सत्याचे प्रयोग खूप भारावून वाचलंय !!!

आणि वरच्या प्रतिक्रिया सुद्धा...
अशीच अभ्यासु मतं वाचयला नक्कि आवडतील....
पु ले शु.

आपलाच,
मनोबा

वाचायला आवडेल!

अजुन काही लिहिल्यास एक चांगला दस्ताऐवज तयार होईल. सत्याचे प्रयोग सांगणे देखील किती धैर्याचे असते.
प्रकाश घाटपांडे