चित्रपटातील रंगसंगती ~~ "अनेक भावनांचे प्रतीक : लाल रंग"

ह्म्म्म चांगले विवरण आहे. पण थोडं जास्त धावतं आहे.
बेसिक ओळख लेख असल्याने 'एकास एक' प्रकाराने केलेलं विवेचन ठिके पण ते तित्कं ढोबळ नसतं किंवा नसायला हवं याबद्दल थोडी टिप्पणी यायला हवी होती.

छान! वेगवेगळ्या ठिकाणी वेगवेगळ्या कारणांनी वापरलेल्या लाल रंगाची उदाहरणे आवडली. विशेषतः शिंडलर्स लिस्ट आणि डिक ट्रेसीची उदाहरणे फारच आवडली.
मॅट्रिक्समध्येही मॉर्फिअस निओला खर्‍या जगातून मॅट्रिक्सबद्दल सांगायला मॅट्रिक्सच्या प्रोटोटाईपमध्ये घेऊन जातो तेव्हाही लाल कपड्यातली सुंदर स्त्री मॅट्रिक्सची एजंट दाखवली आहे. निसर्गात आकर्षक दिसणारी लाल रंगाची फळे विषारी असतात तसा काहीसा अर्थ त्यातून ध्वनित होतो.

मागल्या लेखात डांबिस काका म्हणाला होता तसं मी पण चित्रपट पाहाताना कधी अश्या रंगसंगतींवर लक्षच दिल नव्हतं. इंद्रदा तुझ्यामुळे या चित्रपटांकडे आता एका वेगळ्या दृष्टिने पहातोय.

छान लेखन इंद्रदा. खुप नवनविन माहिती मिळते आहे.

लाल रंगाला 'एलिमेंट ऑफ फायर' म्हणले जाते. ह्या रंगाचा अजुन मुक्तहस्ते आणि योग्यप्रकारे वापर झालेले अजुन दोन चित्रपट म्हणजे :-

थ्री कलर्स - रेड

आणि

नुकताच आलेला 'रेड' :-

उत्तम.

उत्तम लेख, मालिकेच्या सुरुवातीचा लेख वाचून निर्माण झालेल्या अपेक्षा पूर्ण करणारा. मात्र नीधप यांनी म्हटलं तसं अधिक विस्ताराने यावर वाचायला आवडलं असतं.

लाल रंग हा भडक मानला/दिसला गेला असला तरी तो प्रेम आणि युद्धाचे प्रतीक आहे. तो जसा क्रौर्य हिंसा दाखवितो त्याचप्रमाणे प्रेमाची आत्यंतिकताही, म्हणूनच तो मदनची आतुरता आणि सैतानाचा पिपासूपणा दोघांसाठी महत्वाचा मानला गेला आहे. लाल रंग शारीरिक स्थितीचे आणि भावनेचे चढते स्पंदन दाखवितो, मग ती भावना संतापाची असेल वा प्रेमातील बेभानता असेल. 'लाल' लपाछपीचा खेळ करत नाही त्यामुळेही तो सर्वत्र थेट आणि उघडपणे पोहोचतो.

--- सहमत. ‍

अवांतर - अनेक तार्किक प्रयोगांमध्ये 'क्वालिया' ही संज्ञा वापरली जाते. एकाच वस्तुचे निरनिराळ्या व्यक्तींना वेगवेगळे होणारे आकलन किंवा त्यांच्या मनावर त्याचा पडणारा प्रभाव असं तिचं त्रोटक भाषांतर करता येईल. या संज्ञेची व्याख्या स्पष्ट करताना (उदा. १, २) किंवा एखाद्या व्यक्तीवर रंगांचा काय प्रभाव पडतो, हे प्रयोगाद्वारे जाणून घेण्याचा प्रयत्न करताना हमखास शास्त्रज्ञ ह्या सर्वात प्रभावी अशा लाल रंगाकडेच वळतात.

पण काही पिक्चर मध्ये एकदम काळाच रंग जास्त वापरतात.

पवार साहेब.. खूपच सुंदर जमतेय लेखमाला

तुमचा लेख खूप माहितीपूर्ण झालाय आणि त्याबद्दल खरंच अभिनंदन.
पण लिखाणात थोडासा कुठेतरी रूक्षपणा जाणवतो. पण इतके चित्रपट आणि इतकं बारकाईने विश्लेषण वाचून थक्क व्हायला होतंय.
रंगांचा इतका सुंदर वापर आणि त्याचं मस्त रसग्रहण. मजा येतेय वाचायला.
पुढचा भागही वाचण्यास उत्सुक ...

पवारसाहेब,

छान जमून आलाय लेख (आणि आधीचा सुद्धा). खूप नवीन आणि चांगली माहिती मिळतेय. रंगावर होणारा चित्रपटीय विचार कळतोय नीट.

हा लेख चित्रपटातील रंग ब्रँडपेक्षा भावना पोहोचवण्यासाठी कसे उपयुक्त ठरतात यावर आहे.

अवांतरः

विशिष्ट रंगांचा वापर हा ब्रँड बनवण्यासाठी (ब्रँड क्रियेशन) आणि ठसवण्यासाठी (रजिस्टर) होत असतो हे सर्वश्रुत आहेच. उदाहरण द्यायचे झाले तर आयसीआयसीआय बँकेच्या जाहिराती किंवा त्यांचे फलक बघा, सगळ्यांमध्ये लाल रंग प्रामुख्याने आढळतो. स्टार प्लस हे चॅनल निळ्या रंगाचा किंवा त्या छटांचा जास्त वापर करत असे. आता त्यांचे ब्रँडींग बदलले आहे बहुधा. झी मराठी हे चॅनल हे खूप जास्त प्रमाणात लाल-पिवळा-केशरी या रंगांचा वापर करून आपल्या चॅनलचे वेगळेपण जपते. स्टार प्रवाह हे देखील निळ्या रंगाची पखरण करत असते. म्हणूनच स्टार प्रवाह आणि झी मराठी यातले दृष्य फरक (व्हिज्युअल) लगेच लक्षात येतात आणि याचा फायदा ब्रँड रजिस्टर होण्यासाठी होत असतो.

चित्रपट हे देखील तेवढ्या काळापुरते ब्रँड असतात. काही चित्रपट काळाची मर्यादा ओलांडून स्वतःचा ब्रँड कितीतरी वर्षांपर्यंत अबाधित ठेवतात. प्रियदर्शनच्या चित्रपटांमध्ये लाल रंग, प्रकाश-सावली असे बरेच प्रयोग केलेले दिसतात. अर्थात ते नेहमीच यशस्वी ठरतात असे नाही.

बाकी संजय लीला भंसाळी सारखे दिग्दर्शक चित्रपटाच्या फ्रेमला जास्त महत्व देतात आणि परिणामी त्यांचे चित्रपट बघणे ही एक शिक्षा होऊन बसते. तीच तर्‍हा विधू विनोद चोप्राची आणि 'सपने' बनवणार्‍या राजीव मेननची सुद्धा. 'करीब' आठवा. प्रत्येक फ्रेम सुंदर पण चित्रपटाचा गाभारा मोकळा होता. '१९४२ अ लव्ह स्टोरी' तिथेच फसला. मणिरत्नम नेमका तिथेच फसतो. 'दिल से' दिसायला सुंदर होता पण बघायला रटाळ होता. तिच कथा 'रावण', 'युवा' ची.

अर्थात ही माझी मते आहेत; बरोबर असतीलच असे नाही. पवारसाहेब आणि इतर जाणकार मंडळी चूक निदर्शनास आणून देतीलच.

--समीर

सखोल अभ्यासातुन आलेला एक उत्तम लेख..
ईंद्राकाका तोड नाही हो तुम्हाला...
पण फार आटोपता घेतलात लेख..
>>> लाल रंग अर्थातच समाजातील विषमता, घटनेतील उत्सुकता, भविष्याविषयीचे आडाखे, मनातील खळबळीचे अंदाज दर्शविण्यासाठीही विविध चित्रपटातून दाखविला जातो.

हे निरिक्षण मस्तच..
पण ह्या विषयाला अजुन न्याय द्यायला हवा...तुमच्यात ती क्षमता आहे..अजुन थोडे येउद्या ना लाल रंगावर..

इंद्रराज,

पुस्तकांबरोबर चित्रपटांतूनही तुम्ही छान रमता हे या सविस्तर लेखावरुन दिसून येते. सुंदर लेख
लेख आवडला हे वेगळे न सांगणे ;)

अजून वाचायला आवडेल. या धाग्यावर लक्ष ठेवून आहेच. :)

http://www.youtube.com/watch?v=eFa-FuCkVU4

लेखमाला वाचतो आहे. अनेक उदाहरणांमुळे एकाच रंगाच्या अर्थाच्या 'छटा' दिसत आहेत.

इंग्रजी चित्रपटांत लाल रंग हा अनेक वेळा सैतानाचं प्रतीक म्हणून वापरला जातो. दुष्ट, कारस्थानी व्यक्तींना लाल कपडे हमखास दिले जातात.

अमेरिकन ब्युटी मध्ये तो विशिष्ट जातीचा गुलाब हे स्वप्नाचं प्रतीक म्हणून वापरलं गेलं होतं. सायरेन्सच्या गाण्यांप्रमाणे एकाच वेळी आकर्षक व धोकादायक.

चित्रपटांकडे पाहण्याचा एक नवा, वेगळा अँगल तुमच्या लेखांमुळे मिळत आहे..
लेखमाला "रंग"तदार होणार ह्यात शंका नाही...

लगे रहो, इंद्रादा...

नक्की कुठल्या कुठल्या विषयांचा तुझा अभ्यास आहे आणि तू माहितीपूर्ण लेख लिहू शकतोस?
'ज्युनियर रामदास इन मेकिंग' असं मानायला कुणाची हरकत नसावी !!
ह्यापेक्षा मोठी कॉम्प्लिमेंट आत्तातरी सुचत नाहीये !

श्री. ईंद्रा, धन्यवाद एक अतिशय छान लेखमाला सुरु केल्याबद्दल. आता एका नव्या पद्धतीनं पिक्चर पाहावे लागतील.

अतिशय धन्यवाद पुन्हा एकदा.

हर्षद.

सुंदर लेखमाला! पण कृपया नुसतीच चित्रपट जंत्री नको. (मला तरी) विवेचन जास्त हवे असे वाटले.
चीनी चित्रपटांमध्ये लालरंगाचा चांगला वापर असतो. पण तो जाणीवपूर्वक नसून सवयीचा भाग म्हणून नकळतपणेही येत असावा असे वाटले. पण अर्थात प्रत्येक चित्रपट निराळा हे सांगणे नलगे!

भन्साळीला निळ्या रंगाची बाधा झाली नव्हति त्या काळात हम दिल दे चुके सनम त्याने काढला त्यात एश जेव्हा सलमान कडे जायला तयार होते तेव्हा ती लाल साडी घालते .( संजयच्या नुसार लाल साडी हे नव वधु च्या पोषाखाचे प्रतिक म्हणून मुद्दाहून वापरला आहे .
तिचा नवरा अजय तिची बिदाई तिच्या प्रियकराकडे स्वत जातीने करत असतो .)

खरं मत सांगतो राग नसावा. पहिल्या लेखाने जागवलेली उत्सुकता या लेखात फारशी फिटली नाही. नीधप म्हणतात तसे आस्वादात्मक लिखाण न वाटता धावता आढावा वाटले. लिहिलंय ते उत्तम आहे पण तुमच्याकडून याहीपेक्षा रंगांचे अंतरंग उलगडवून दाखवणार्‍या लेखनाची अपेक्षा आहे. कमी उदा. घेतलीत तरी चालतील पण एकाच रंगाचे विविध अर्थ दाखवणारी तसेच त्या रंगांचा सृजनात्मक(की सृजनशील?) वापर दाखवणारी उदा. घ्यावीत असे सुचवतो.

बाकी, माझ्यामते लाल रंग हा एका भावनेपेक्षा कोणत्याही भावनेची आत्यंतिकता दाखवायला वापरला गेला आहे. उदा. प्रेम हे 'गुलाबी' असते मात्र त्याची तीव्रता वाढते तेव्हा ते 'लाल' होते. त्यामुळे अमेरिकन ब्युटीमधीत टोकाच्या भावना (इथे, टोकाची वासना) दाखवायला हा रंग चपखल बसला आहे.

पु.ले.शु.

अवांतरः
स्वतःची 'लाल' करणे ;) :- आमच्या हाफीसात आताच झालेल्या फोटोग्राफी स्पर्धेत "कलर्स ऑफ इंडीया" हा विषय होता. त्यात मी माझ्या पत्नीच्या चेहर्‍याचा (फक्त मिटलेले डोळे व कपाळ) पूर्ण कृष्ण धवल फोटोमधे केवळ कुंकु लाल ठेवले होते. कॅप्शन होते "In India there are no mere colours, there are Colour-codes". (आणि आश्चर्य!!!) छायाचित्राला प्रथम पारितोषिक मिळाले :)

चिनी चित्रपटातून 'लाल' रंगाचा मुक्त वापर असतो हे आपले निरिक्षण योग्यच आहे, पण त्यालाही एक सांस्कृतिक पार्श्वभूमी आहे. चिनी परंपरेत "काळा, लाल, हिरवा, पांढरा आणि पिवळा" हे पाच प्रमुख रंग मानले जातात [त्यांच्या ड्रॅगनचे रंग पाहा...या पाच रंगांचेच मिश्रण असते] आणि हे पाच रंग अनुक्रमे त्यांच्या विश्वासानुसार "जल, अग्नी, काष्ट, धातू आणि माती" यांचे प्रतीक आहेत. आता "अग्नी" हा साहजिकच 'चीड, संताप, बंडखोरी, अन्यायाविरूध्द आवात, चेतना' यांची बाजू घेण्यास समर्थ मानला जात असल्याने आणि तो 'लाल' रंगातूनच प्रकर्षाने पुढे येत असल्याने या भावना व्यक्त करण्यासाठी निर्माण केलेल्या प्रत्येक कलाकृतीसाठी तोच वापरण्याकडे कलाकारांचा कल असते.

चिनी चित्रपटांत लाल रंगाचा खूप वेगळा वापर पाहिलेला आहे. तो कम्युनिझमबद्दल उघडपणे टीका करता येत नाही, पण टीका करायची आहे अशा गरजेतून येताना दिसतो. कळीच्या प्रसंगांत चौकटीच्या एखाद्या कोपर्‍यात एखादी गोष्ट लाल असते. चाललेली गोष्ट ही साधी, कौटुंबिक वगैरे वाटू शकते - उदा: एका चित्रपटात नवरा-बायको देशाच्या दोन कोपर्‍यांत राहतात आणि अधूनमधून (वर्षातून एकदा वगैरे) एकमेकांना भेटू शकतात असे प्रसंग होते. त्यांच्यावर ही वेळ कम्युनिझममुळे आली होती. त्यांच्या भेटीच्या वेळी पार्श्वभूमीवर एखादीच गोष्ट लाल असे. बाकी गोष्ट प्रेमकथा म्हणता येईल अशी होती. पण तो लाल रंग परिस्थितीवरच्या टिप्पणीप्रमाणे येत असे.

थोड रंगाबद्दलच विवरण वाढवा इन्द्राज दा! आणि तुम्ही इतक सुन्दर लिहित असताना जागेचा विचार नका करु. खरच आता पिक्चर पहाताना एक वेगळाच दृष्टीकोण डेव्हलप होइल. जे लिहिल आहे ते थोड उडत उडत उल्लेख केल्या सारख वाटल, थोड सखोल येउदे.

मारी प्रतिसाद मात्र अगदी सखोल असतात, पण लेख लिहिताना ही कंजुषी?

उदाहरणे मस्त आहेत...
पण त्यावर अजून लिहा...
आणि " लेख लांब / मोठा होईल" असली चिंता प्लीज करू नका...
पुढला लेख वाचायला उत्सुक

वाचतोय... :)