सलाम ~ (फिल्ड मार्शल - अखेरचा भाग)

दिव्यत्वाची जेथ प्रचिती
तेथे कर माझे जुळती ॥

जिथे विपत्ती जाळी उजळी
निसर्ग-लीला निळी काजळी
कथुनि कायसे काळिज निखळी
एकाची सगळी वसती ॥

मध्यरात्रि नभघुमटाखाली
शांति शिरी तम चवर्‍या ढाळी
त्यक्त, बहिष्कृत मी ज्या काळी
एकांती डोळे भरती ॥

-बाकीबाब बोरकर

लेखमाला आवडली होतीच. अशाच अजून येऊदे!

सुंदर मागोवा.
आलेल्या अभ्यासू प्रतिक्रियादेखील मस्तच!

मी आर्मी ऑफीसर आहे व तुमचे सारे लख वाचुन फार फार छान वाटले. छान संशोधन करुन लेख लिहीले आहेत.
शतशः धन्यवाद

सॅमबहादुरवरची एक अप्रतिम लेखमाला. धन्यवाद इंद्रा.

-रंगा

+१

जेवढे लिहिले ते वस्तुनिष्ठ, प्रवाही...

छानच. आता नवीन प्रकल्प घ्या हातात. :)

अवांतरः सोकाजी त्रिलोकेकर हे पारशी पात्र आहे? !!!

छान लेखमाला.

संग्रही ठेवावी अशी लेखमाला दिल्या बद्दल आभारी आहे.

कडक सॅल्युट......

अतिशय सुरेख लेखमाला.
अशाच सुंदर लेखमाला येऊदेत अजून.

पुर्ण लेखमाला वाचुन मगच प्रतिसाद देइन अस ठरवले होते. त्यानुसार तुला आणि फिल्ड मार्शल दोघांनाही खणखणीत सलाम

पण तुम्ही या लेखात सॅमच्या काहि व्यवसायीक बाबींवर देखील प्रकाश टाकणार होता ना?

एनि वे... आता सेना विभागावरची उर्वरीत लेखमाला लवकर सुरु करा पाहु.

अर्धवटराव

मस्त झाली ही लेखमाला. खूप आवडली

अनेकानेक धन्यवाद.

वर मोडक यांनी म्हटल्याप्रमाणेच वस्तुनिष्ठ मालिका.

उत्तम.

सर्व भाग एकत्र वाचले.. अप्रतिम लेखमाला
पवारशेठ..अभिनंदन आणि धन्यवाद..

शेवटच्या भागात माणेकशॉ एक व्यक्ती म्हणून समोर येतात. हा भाग आधी आला असता तर अधिक आवडलं असतं. पण हे अर्थातच छिद्रान्वेषण झालं.

अजून लिहा.

अप्रतिम! संपूर्ण लेखमाला अतिशय राजबिंडी झाली आहे..सॅमबहादूरांप्रमाणेच!!

खुप सुरेख लेखमाला आहे..खुप आवडली..
फि.मा.सॅम माणेकशाँ पुढे तर नतमस्तकच!

प्रिय इंद्रा-जी,
ही लेखमाला खरंच लाजवाब झाली आहे. माणेकशॉ यांच्याबद्दलची इतकी माहिती मला नव्हती. ते एक कुशल सेनाधिकारी होते इतकेच मला माहीत होते. 'बांगलादेश' विजयात तर त्यांचा सिंहाचा वाटा होता.
पण १९६२ साली झालेच्या त्यांच्या कौल यांच्या जागच्या नेमणूकीची माहिती मला नव्हती. ब्रह्मदेशातील त्यांच्या पराक्रमाचीही नव्हती. ती तुमच्या लेखाने झाली याबद्दलही आभार. त्यांचे त्यावेळचे (तुम्ही लेखात दिलेले) भाषण खरंच मस्त आहे. त्यांनी ले.ज. 'जग्गीं'चे क्रेडिट ओरपले नाहीं ही खरंच मोठी गोष्ट होती. सरकारी असो, कॉर्पोरेट असो वा सैन्यात असो, असे ज्याचे श्रेय त्याला देण्याचे मोठेपण फारच थोडे लोक दाखवितात हे मी पाहिले आहे त्यामुळे त्यांच्या स्वभावाचा हा पैलू फारच भावला.
तसेच पाकिस्तानी कमांडरची मर्सिडीज न वापरणे, शत्रूच्या मृत सेनाधिकार्‍यांच्या शवांना योग्य त्या इतमानाने पाठविणे, परतणार्‍या युद्धकैद्यांना स्टेशनवर जाऊन भेटणे यासारख्या छोट्या-छोट्या (मोठ्या) गोष्टीतून त्यांचा मोठेपणा छान दाखविला अहे तुम्ही.
साधारणपणे रोख-ठोक वागणारी व चमचेगिरी न करणारी माणसं दुर्दैवाने सरकार-दरबारी लोकप्रिय नसतात. माणेकशाँचेही असेच झाले असावे.
त्यांच्या नावाचा दुरुपयोग करून कुठल्याशा कंपनीने त्यांना Director Boardवर नेमून त्यांना गोत्यात आणले होते असेही वाचले होते, पण तो तिढाही शेवटी व्यवस्थितपणे सुटला.
मला अब्दुल कलाम यांच्याबद्दल अतोनात आदर आहे. पण त्यांनी जातीने लक्ष घालून माणेकशाँना सव्वा कोटी रुपयांचा चेक देवविला हे मला माहीत नव्हते व ते तुमच्या लेखातून कळल्यावर माझा कलाम यांच्याबद्दलचा आदर अनेक पटींनी वाढला.
त्यांच्यासाठी गुरखा रेजिमेंटने खास मार्चिंग ट्यून बनवणे हेही हृदयस्पर्शी आहे. कुणाचा हुकूम नसताना आपल्या स्वत:च्या स्फूर्तीने असा मान किती लोकांना मिळतो?
करण थापरसारख्या करंट्या व्यक्तीकडे काय लक्ष द्यायचे?
इंदिरा गांधी या आपल्या देशाला मिळालेल्या एकुलत्या एक 'खर्‍या' नेत्या होत्या असे माझे बर्‍याच वर्षांपासूनचे मत आहे. (त्यानंतर नंबर मारतात नरसिंह राव). त्यांनी पुढाकार घेऊन मधले काटे बाजूला करून त्यांना फील्डमार्शलची पदोन्नती दिली यातही तेच नेतृत्वाचे गुण दिसतात!
जसे कारगिलच्या युद्धाच्या १०व्या वर्षगाठीला कुणीही नेता गेला नाहीं त्याच प्रमाणे माणेकशाँच्या अंत्यविधीला कुणीही राजकीय नेता गेला नाहीं. पंतप्रधान, सोनियाताई, उपराष्ट्रपती, संरक्षणमंत्री हे तर गेले नाहींतच पण कमांडर-इन-चीफ असलेल्या प्रतिभाताईही गेल्या नाहींत. एवढेच काय तर विरोधी पक्षनेते (पोपु) आडवाणीही गेले नाहींत. हे खरेच निषेधार्ह आहे. मी याबाबत प्रतिभाताईंना (नेहमीप्रमाणे) निषेधाचे पत्रही लिहिले होते. पण त्याला (नेहमीप्रमाणेच) उत्तर आले नाहीं हा भाग अलाहिदा.
हा लेख लिहिण्यासाठी आपल्याला उद्युक्त केल्याचा उल्लेख करायची गरज नव्हती, पण तसे मी केले याचा मला तुमची लेखमालिका वाचल्यावर आनंदच वाटला.
शेवटी फी.मा. माणेकशाँना एक आदरपूर्ण कडक 'सॅल्यूट'!
(थोडेसे विषयांतरः १५ ऑगस्ट/२६जानेवारीला आपल्या दूतावासात होणार्‍या स्वातंत्र्यदिनाच्या समारंभात /प्रजासत्ताक दिनाच्या समारंभात हजर रहाणार्‍यां आम्हा जकार्ताकरांना राष्ट्रपतींच्या भाषणाची प्रत मिळते. कलाम यांच्या पाच वर्षांच्या कारकीर्दीतील त्यांच्या प्रत्येक भाषणाची प्रत (quality) इतकी उच्च होती कीं त्याच्या तूलनेने आधीच्या व नंतरच्या राष्ट्रपतींची भाषणे अगदीच किरकोळ वाटतात.)

इंद्रा.
खुपच माहिती आनि अभ्यासपुर्ण लेखमाला.

सर्वांगसुंदर लेखमाला!
कोणत्याही देशभक्तीच्या लंब्याचवड्या गप्पा न मारता आपल्या कामावर श्रद्धा ठेवणार्‍या आणि आपल्या सहकार्‍यांनाच काय तर शत्रुंनाही सभ्यतेने वागवणार्‍या या खर्‍या अर्थाने सुसंस्कृत आणि पराक्रमी सेनानीचा परिचय मनाला फार भिडला. अशा व्यक्तींचा आदर्श घेऊन प्रत्येकानेच जर आपापल्या क्षेत्रात सर्वोत्तम तेच देण्याचा आणि इतरांशी माणुसकीने वागण्याचा प्रयत्न केला तर प्रगती व्हायला कितीसा वेळ लागणार? दुर्दैवाने तुम्ही अधोरेखित केल्याप्रमाणे समाजातील काही स्वार्थी आणि संधीसाधु लोकांमुळे अशा नररत्नांसही त्रास सहन करावाच लागतो.
असो.
लेखाचे सर्व भाग दोन-तीनदा वाचले. कुठेही व्यक्तिपूजेचा दर्प न येऊ देता तुम्ही अतिशय संयत भाषेत फिल्ड मार्शल सॅम माणेकशाँचे चरित्र थोडक्यात पण रंजकपणे मांडलेत. त्यात दिलेले विविध संदर्भ आणि छायाचित्रे यावरून तुम्ही या लेखासाठी घेतलेली मेहनत दिसते आणि वाचकाना जास्तीतजास्त सत्य माहिती देण्याची तळमळही दिसते.
सॅम बहादूरांबरोबरच तुम्हालाही सलाम.

अर्थातच आवडली. १९७१ साली मी १९ वर्षांचा होतो. म्हणजे माणेकशांबद्दल माझ्या मनात काय भावना असतील ते सांगायला नकोच. वाचतांना च्यक्तीपूजेचा दर्प तसा फारसा आला नाही. विषयमूर्तीच्या विरुद्ध जाणारी बाजू पण आलेली आहे. भाषणाच्या तू-नळीवरच्या चित्रफितीतून ऑपरेशन ब्लू स्टार वर माणेकशांनी केलेली टीका तशी चुकीचीच. देशापुढे धर्माची भीड ठेवता नयेच. वाचतांना साहजिकच थोरातांचे चरित्र आणि रोझेस इन डिसेंबर - ले. छागला या दोन पुस्तकांची आठवण झाली.

थोरांतांची एक आठवण लिहितो. बहुधा - इंग्लंडमधल्या मिलिटरी अकॅडमीत. विद्यार्थ्यांनी वात्रटपणा म्हणून तलावातया होड्या बुडवल्या. प्राचार्यांनी विचारले की कोणी बुडवल्या. कोणी उभे राहिले नाही. उद्या देशाचे सरसेनानी होणार्‍यांच्या अंगी फालतू शिक्षेच्या भीतीने एवढेसे सत्य सांगण्याचे देखील धैर्य नाही अशी निर्भर्त्सना करून काय तुम्ही देशाच्या सैन्याला नेतृत्व देणार असा प्रश्न केला. तेव्हा ते वीर प्रामाणिकपणे उभे राहिले आणि ४ अंश सें तापमानात पाण्याखाली बुडी मारून त्या होड्या वर काढण्याची शिक्षा देखील भोगली.

माणेकशा, थोरात आणि छागला यांच्या देशप्रेमाची जातकुळी वेगळी असली तरी देशाभिमान तोच आहे.

असो. माणेकशांपाठओपाठ लेखकमहोदयांना कडक मानवंदना ऊर्फ सॅल्यूट. एक सुरेख लेखमाला उचित प्रसंगी वाचायला दिल्याबद्दल संपादकमंडळाचे देखील अभिनंदन.

सुरेख लेखन...

या निमित्त्याने आपल्या देशाची सध्याची सुरक्षा व्यवस्था आणि परिस्थीती याचा विचार केला असता ती फार भयावह असल्याचे चित्र नजरे समोर उभे झाले.
एका पाठोपाठ पाणबुड्यांचे अपघात झालेले आपण पाहत आहोत आणि सागरी सुरक्षेला त्याचा बसलेला भयानक धक्का हा सुरक्षेच्या दॄष्टीकोनातुन आणि मनोधर्याला विचलीत करणारा आहे, तसेच मागच्या आठवड्यात एअर फोर्सचे C-130J Super Hercules ट्रान्सपोर्ट एअरक्राफ्ट कोसळले आणि त्यातील २ विंग कमांडर, २ स्कार्डन लिडर आणि एक क्रु मेंबर असे धरुन ५ जण ठार झाले. या विमानाची अंदाजे किंमत रु ९६० कोटी इतकी आहे.इंडियन एअर फोर्स नी अशी ६ विमाने $1.2 billion च्या कॉन्ट्रॅक्ट मधे २०११ {२००८ साली करार झाला} साली आणली होती त्यातलेच एक हे विमान होते.तुम्हाला मध्यंतरी चीन ने दौलत बेग ओल्डी मधे घुसखोरी केली होती ते आठवत असेलच, त्या वेळी तिथल्या कठीण वातावरणात C-130J Super Hercules उतरवले गेले होते.बाकी फायटर प्लेन कोसळुन वैमानिक ठार होण्याच्या घटना आणि बातम्या आपल्या देशाला नवीन नाही ! :( Lockheed Martin ही कंपनी C-130J Super Hercules हे विमान बनवते आणि त्यांनी आता त्यांचा इंडियन एअरफोर्सशी असलेला कॉन्ट्रॅक्ट संपल्याचे सांगितले आहे,त्यामुळे आता ट्रेनिंग कोण देणार ? अपघात ग्रस्त विमानाचा फ्लाईट डेटा आणि कॉकपीट व्हॉइस रेकॉर्डर क्षतीग्रस्त झाल्याचे समजते आणि ते तपासणीसाठी अमेरिकेला पाठवण्यात आले आहे.या बद्धल माहिती येणार्‍या काळात कळेलच.
आता आपल्या टेलिकॉम सेक्टरचा विचार करु या... इथेही सगळी बोंबाबोंबच आहे.
२८ ऑगस्ट २००८ मधे टेलिकॉम मिनिस्ट्रीच्या कॉन्फरन्स मधे चीनकडुन टेलिकॉम क्षेत्रात पुरवल्या जाणार्‍या सामुग्रीवर चर्चा झाली होती आणि त्यात धोका आहे हे समजले होते.याचा डिफेन्स सिक्युरिटीला मोठा फटका बसु शकतो आणि म्हणुन बीएसएनलच्या चायनीज सप्लायर्स कडुन पुरवण्यात येणार्‍या सामानावर बंधन घालण्यात आले.इतके असुन सुद्धा Huawei and ZTE या चायनीज कंपन्यांना बीएसएनल कडुन टेलिकॉम कॉन्ट्रॅक्ट देण्यात आले आणि याचा व्हायचा तोच परिणाम झाला तो म्हणजे बीएसएनलचे हॅकिंग ! कोणी केले ? तर Huawei ने. नॅशनल सिक्युरिटी काउन्सिल {एनएसी} यांनी Huawei and ZTE या दोन्ही कंपन्यांचे चायनिज मिलेटरीशी संबंध आहेत अशी सुचना आणि इशारा आधीच दिला होता तरी सुद्धा हॅकिंग झालेच.
अशीच बिकट अवस्था आपल्या पावर ग्रीडची,ऑइल फिल्डची आणि अणुभट्ट्यांची सुद्धा आहे,तुम्हाला आठवत असेल तर पहा, की २०१२ साली देशातले नॉर्दन आणि इस्टर्न पावर ग्रिड कोलॅप्स झाली होती,३० आणि ३१ जुलैला झालेल्या ब्लॅक आउट मुळे देशातल्या जवळपास अर्ध्या लोक संख्येला विजे शिवाय रहावे लागले,लाखो लोक रेल्वे मधे अडकुन पडले होते. त्यामागे वेगवेगळी कारणे दिली गेली.परंतु याच्या मागे खरे कारण STUXNET व्हायरस होता असे म्हंटले जाते.
हाच व्हायरस नंतर गुजरात आणि हरियाणा इलेक्ट्रीक बोर्डात तसेच ओएनजीसीच्या ऑफशोअर ऑइल रिग मधील कंप्युटर्स मधे देखील आढळला ! नशिबाने तो अ‍ॅक्टीव्हेट झाला नाही, नाही तर देशाच्या पावर सेक्टरची काय अवस्था झाली असती याचा विचार करुन पहा.
थोडक्यात पाहता आपण आणि आपले सरकार सुरक्षतेच्या बाबतीत पूर्णपणे गाफिल आहोत आणि येणार्‍या काळात आपल्या देशाला याचे परिणाम भोगायला लागतील.

जाता जाता :- पाणबुड्यांच्या दुर्घटने नंतर नौदल प्रमुख डी.के जोशी यांनी राजिनामा दिला,आणि लुंग्या अँटोन्याने तो लगेच स्विकारला ! खरे तर रक्षा मंत्री म्हणुन जवाबदारी या लुंग्याची नाही का ? मग त्यांनी राजिनामा का दिला नाही ? कारण यांची कुठलीच जवाबदारी घेण्याची क्षमताच नाही,यांना फक्त खुर्ची महत्वाची.

काही वाचनिय संदर्भ :-
IAF C-130J Super Hercules cargo plane crash kills 5
Foreign Market Access Report 2010 {पीडीएफ, पान क्रमांक ३३}

Chinese firm Huawei allegedly hacked BSNL network: Govt

Govt to probe if Huawei hacked into BSNL network

'Indian Government should consider banning Chinese imports in telecom sector'

India on the Grand Geopolitical Energy Chessboard – Part I

Stuxnet attack wakes India up to threat to critical infrastructure

Guest Column: Indian Blackout - Some legal perspectives

कडक सॅल्युट....

सुंदर लेखमालिका... एका बैठकीत सर्व भाग वाचून काढले.

चांगली आणि खरी देशभक्त माणसं आपण भारतिय नेहमीच पटकन विसरून जातो... दु:खद पण सत्य ! :(

खुप सुरेख लेख इन्द्रा

खुप छान आणि माहितीपुर्ण लेखमालिका.

लेखमाला खुप आवडली

सॅम बहादूर यांचे एक भाषण तूनळीवर सापडले.

तसेच त्यांचे लिडरशीप आणि डिसीप्लीन या विषयावरील अप्रतीम भाषण नक्की वाचावे..!!