नार्सिसस....

"जिनियस माणसं कधी-कधी माथे फिरल्यासारखी वागतात त्याचं कारण काय असेल?"

प्रा. बिरुटे, अवलियाला विचारत होते. प्रो. देसाई सुटीवर असल्यामुळे प्रा.बिरुटे अवलियांना घेऊन तळ्याकाठी बसले. एकेक भाजलेला शेंगदाणा टाइमपास म्हणून खातांना असा अचानक प्रश्न विचारल्याने अवलिया नेहमीप्रमाणे भांबावल्या सारखा झाला.

"अवलियासेठ तुला सांगतो. मराठी माणसं एकत्र आली म्हणजे फ्लॅट घेतला का ? पोरीच्या लग्नाचं जमलं का ? कार्यालयातले बॉस काय म्हणताहेत ? काय म्हणतं राजकारण ? असे काही सामान्य प्रश्न विचारतात. "

"हो तर ! जगरहाटीत अनेक प्रश्न सामान्य माणसाच्या मागे हात धुवून लागलेले असतात. कुणीही माणूस भेटल्यावर एकमेकांच्या जीवा भावाच्या गोष्टी करतात. आणि तसं केलं म्हणजे कसं हलकं हलकं वाटतं. इतकंच काय आजकाल वेळेवर घरी पोहोचले का? रस्त्यात दगड बिगड लागला नाही ना? घरी लाईट होते का? जेवुनच झोपला ना ? हे पण महत्वाचे प्रश्न झालेले आहेत. पण सर, तुम्ही कोणत्या माणसाच्या माथेफिरुपणाबद्दल बोलत आहात ?"

अवलियानं सहज पण मुख्य प्रश्न प्रा.बिरुटेंना विचारला. तसा बिरुटेंनी एक खोल आणि दिर्घ श्वास घेतला. बोलावे की न बोलावे म्हणून मागे पहात रस्त्यावरील वाहतुकीच्या वर्दळीकडे नजर फिरवली. हातातले काही शेंगदाणे तळ्यातील माशांना टाकले. गोळा झालेल्या माशांकडे पाहात प्रा. बिरुटे म्हणाले "कसं आहे, काहींना माणसाचा तिटकारा येतो. पण माणसांशिवाय होत नाही "

"म्हणजे कसं ? " अवलियाला नेहमीप्रमाणे अधिक स्पष्टीकरण हवं होतं.

"म्हणजे असं की, काही माणसं आपल्या वैयक्तीक जगण्यातील ताण-तणावांनी गुदमरुन जातात. आणि हे गुदमरून जाणं बाहेर यायला हवं. आणि जेव्हा ते व्यक्त होतं त्याला 'भावनेचं विरेचन' असे म्हणतात. अशा अवस्थेतून बाहेर येण्यासाठी कोणी मद्याच्या आहारी जाऊन याला त्याला शिव्या घालतो किंवा कोणी चिंतन,मंथन,वाचन करुन प्रयत्नपूर्वक त्यातून बाहेर येण्याचा प्रयत्न करतो. "

"पण त्याचा माणसाच्या तिटकाराशी काय संबंध?" अवलियाची उत्सूकता ताणली गेली.

"आपल्या व्यथा, आपली तगमग, कोणाला तरी सांगितली म्हणजे तिथेच ती कुलुपबंद झाली पाहिजेत असे अशा माणसांना वाटते. पण असा विश्वासू माणूस कोणता याचे त्याला उत्तर मिळत नसते. विश्वासू सर्वच असतात पण विश्वास कोणावर टाकावा. अशा भांबावलेल्या अवस्थेत तो सर्वांना शिव्या घालत फिरतो. सर्वच त्याच्या दृष्टीने अविश्वासू असतात. "

"हम्म ! खरं आहे. याला नार्सिसस्टीक पर्सनालिटी डिसऑर्डर असे काहीसे म्हणतात असं ऐकलं होतं कधीतरी ..." अवलियानं हलकेच बोलायला सुरुवात केली.

"नार्सि... काय काय म्हणालास ?" मराठी व्यतिरिक्त शब्दांना प्रा बिरुटे अडखळलेच.

"नार्सिसस्टीक.. नार्सिसस नावाच्या माणसावरुन ते नाव.. "

"कोण होता तो?"

"जुनी ग्रीक कथा आहे. कुणी नार्सिसस नावाचा देखणा राजपुत्र होता. आजुबाजुच्या सगळ्या स्त्रिया त्याला पाहुनच प्रेमात पडत असत. त्याने स्वतः कधीही स्वतःला पाहिले नव्हते. एक दिवस अचानक एका तळ्यात त्याने स्वतःचा चेहरा पाहिला आणि स्वतःच्याच प्रेमात पडला. इतका की झुरुन झुरुन मरुन गेला. त्यावरुन एका रोगाला हे नाव दिले." अवलियानं कथा संपवली.

"काय आहे हा रोग?" आता प्रा.बिरुटेंची उत्सूकता ताणल्या गेली.

"या रोगात माणुस स्वतःवरच फार प्रेम करतो. कुठल्यातरी स्वतःच्याच भावविश्वात रममाण असतो. सतत कुणीतरी आपल्याला चांगलंच म्हणावं अस सतत त्याला वाटत असत. आपल्याशी इतर कुणाचीही तुलना करु नये असं वाटतं. सतत अमर्यादित यश, सत्ता, बुद्धी, प्रेम यांचीच स्वप्न पहात असतो. तो कुणीतरी विशेष असुन त्याला सतत कुणीतरी तसंच वागवावं असच वाटत असतं. स्तुती सुद्धा खूप करावी असं वाटतं. समोरच्यानी याला आपोआप समजून घ्यावं, याच्या मागण्या पुरवाव्या आणि विशेष वर्तणूक द्यावी असं वाटतं. हा दुस-याचा फायदा घेण्यात तरबेज असतो. दुस-याच्या भावनांचा आणि गरजांचा सहानुभुतीपुर्वक विचार करत नाही. उद्धट आणि उद्दाम वर्तणुकीने समोरच्याशी वागतो वगैरे वगैरे बरेच गुणविशेष या रोग्यांमधे दिसून येतात."

"अरे बापरे ! मग यावर उपचार ?" प्रा.बिरुटे जरा टरकून म्हणाले.

"बरेच उपचार आहेत. पण यात रोग्याने स्वतःहून मी रोगी आहे हे मानणं हे महत्वाचं आहे. असो. यातला काही मी तज्ज्ञ नाही म्हणुन जास्त सांगु शकत नाही.

प्रा.बिरुटे चर्चेचा समारोप करत म्हणाले. "हम्म ! हीच तर मुख्य अडचण आहे. एक तर जिनियस असल्यामुळे कोणाशी बोललो तर आपण कमकुवत आहोत असा संदेश मित्रांमधे जाईल. त्या पेक्षा सर्वांनाचा टाळणे हा मार्ग उत्तम असे त्यांना वाटत असते. यांचा विषाद घालवायचा असेल तर..कृष्णासारखा समुपदेशक मिळावा लागतो. आणि दुर्दैवाने असा माणूस अशा व्यक्तींना शोधूनही मिळत नाही "

"चला ! बराच वेळ झाला. चलायचे का ? "

"हम्म... चला ! "

प्रा. बिरुटे उठले. अंग झटकून तळ्याच्या दिशेने थोडे गेले. अवलिया उठला आणि नेहमीप्रमाणे सिगारेट काढून तोंडात ठेवून पेटवली. बिरुटे तळ्यात डोकावले आणि अगदी आनंदाने अवलियाला म्हणाले
" अरे इकडे ये ! किती नितळ पाणी आहे. काय छान दिसते आहे बघ प्रतिबिंब ! "

नकारार्थी मान हलवून धूर सोडत अवलिया म्हणाला "नको ! मला डॉक्टरांनी स्वतःचे प्रतिबिंब तळ्यात पहायला मनाई केली आहे ! "