एका तांत्रिक क्रांतीच्या उंबरठ्यावर उभा असलेला जग, इंटरनेटने नुकतीच पायाभरणी केलेली आणि कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या (AI) संकल्पनांना अजूनही फक्त विज्ञानकथांमध्ये स्थान असलेला काळ म्हणजे एकविसावे शतक. याच्या उंबरठ्यावर १९९९ साली एक सिनेमा प्रदर्शित होतो, जो प्रेक्षकांच्या विचारसरणीला एक नवीन दिशा देतो—The Matrix. हा फक्त एक Sci-Fi action सिनेमा नव्हता, तर तो मानवी अस्तित्व, वास्तव आणि तंत्रज्ञान यांचा नव्याने विचार करायला लावणारा दिग्दर्शनाचा चमत्कार होता.
Lana आणि Lilly Wachowski यांनी दिग्दर्शित केलेल्या या सिरीजने नंतर The Matrix Reloaded (2003), The Matrix Revolutions (2003) आणि The Matrix Resurrections (2021) च्या रूपाने एक संपूर्ण जग निर्माण केले, जिथे वास्तव आणि आभासी जग यामधील सीमारेषा धूसर होऊ लागल्या.
Thomas Anderson उर्फ Neo (Keanu Reeves) हा एक सामान्य वाटणारा software engineer. मात्र, त्याच्या आयुष्यात एक गूढ आकर्षण आहे—हॅकिंग. "The Matrix" या संकल्पनेने वेडावलेला निओ, उत्तरांच्या शोधात असतो.
अखेर, Morpheus (Laurence Fishburne) आणि Trinity (Carrie-Anne Moss) त्याला भेटतात आणि एक धक्कादायक सत्य सांगतात—तू ज्या जगात जगतोय, ते एक बनावट वास्तव आहे!
AI ने बनवलेल्या "The Matrix" नावाच्या या डिजिटल जाळ्यात, संपूर्ण मानवजात फसवली गेली आहे. वास्तविक जगात, मानव हा फक्त एका मोठ्या यंत्रणेचा भाग आहे, जिथे मशीन त्यांचा मेंदू व शरीर एका ऊर्जा स्रोतासारखा वापरतात. मात्र, निओ हा "The One" असल्याचा विश्वास मोरफियसला आहे—एक असा योद्धा जो मशीनच्या या साम्राज्याला संपवू शकतो.
Wachowski बहिणींनी या सिनेमात फक्त Sci-Fi आणि action भरली नाही, तर त्यांनी ग्रीक तत्त्वज्ञान, बौद्ध विचारधारा आणि साइबरपंक थीम यांना एकत्र आणले.
Plato's Allegory of the Cave—ही जुनी तत्त्वज्ञानाची कथा, जिथे लोक गुहेत बंदिस्त असतात आणि बाहेरच्या सत्यापासून अनभिज्ञ असतात. याच संकल्पनेला The Matrix मध्ये नव्या रूपात सादर करण्यात आले.
Red pill vs. Blue pill:
Red pill—तुम्हाला कटू सत्य कळते आणि वास्तवाचा स्वीकार करावा लागतो.
Blue pill—तुम्ही खोट्या दुनियेत राहता, पण त्याच आनंदात समाधानी असता.
आजही ही संकल्पना आधुनिक जगाच्या तंत्रज्ञानाशी जोडली जाते—आपण वास्तव स्वीकारायचं का, की भ्रमाच्या सुखात जगायचं?
या चित्रपटात असलेल्या काही संकल्पनां बद्दल अजूनही वाद आहेत किंवा चर्चा घडतात
Architect vs. Oracle—Architect (Helmut Bakaitis) हा Matrix चा निर्माता, जो परिपूर्ण प्रणाली तयार करण्याच्या प्रयत्नात असतो. त्याचवेळी, Oracle (Gloria Foster) भविष्यातील शक्यता पाहते आणि Neo ला मार्गदर्शन करते. काही जण मानतात की ती स्वतः Matrix च्या AI चाच एक भाग आहे.
Neo चा मृत्यू झालेला नाही? Revolutions च्या शेवटी Neo खरोखर Matrix मधून सुटला का, की त्याला एका नव्या सिम्युलेशनमध्ये टाकण्यात आलं? हा प्रश्न आजही चाहत्यांना भेडसावतो.
Smith आणि Neo हे एकाच नाण्याच्या दोन बाजू? Agent Smith (Hugo Weaving) आणि Neo यांचं नातं विरोधाभासाचं असलं तरी ते एकमेकांशिवाय अपूर्ण आहेत. काहींच्या मते, ते दोघेही Matrix च्या संतुलनासाठी आवश्यक आहेत.
The Matrix सिरीजच्या सर्वात मोठ्या वैशिष्ट्यांपैकी एक म्हणजे Bullet Time तंत्रज्ञान. हवेतील गोळी थांबवणारा निओ, स्लो-मोशनमध्ये झेपावणाऱ्या स्टंट्स आणि अत्याधुनिक व्हिज्युअल इफेक्ट्स—हे सर्व त्या काळात अभूतपूर्व होतं.
Kung Fu, Wire-Fu आणि Cyberpunk aesthetics यांचा मिलाफ असलेल्या या सिनेमात, हिरो आणि खलनायक यांच्यातील लढतींना वेगळ्याच उंचीवर नेण्यात आलं. विशेषतः Keanu Reeves, Carrie-Anne Moss, आणि Laurence Fishburne यांनी प्रत्यक्ष प्रशिक्षण घेत हे स्टंट्स साकारले, ज्याने सिनेमाला एक जबरदस्त ऑथेंटिसिटी दिली.
1999 मध्ये AI फक्त एक संकल्पना होती, पण आज जग Machine Learning, Neural Networks आणि Virtual Reality च्या दिशेने वेगाने जात आहे. The Matrix मधील कल्पना आता फक्त विज्ञानकथा राहिलेली नाही. Elon Musk सारख्या विचारवंतांनीही "Simulation Theory" वर चर्चा केली आहे—आपण खरोखर या विश्वात आहोत का, की ही देखील एक मोठी सिम्युलेशन आहे?
Keanu Reeves याने Neo ची भूमिका अशी काही साकारली की तो Sci-Fi सिनेमांच्या इतिहासात अजरामर झाला.
Laurence Fishburne याचा Morpheus हा तत्त्वज्ञानी योद्धा, ज्याचे संवाद आजही कोट केले जातात—
“What is real? How do you define real?”
“I can only show you the door, you’re the one that has to walk through it.”
Carrie-Anne Moss हिच्या Trinity ने Sci-Fi सिनेमांमधील महिला पात्रांसाठी नवा आदर्श निर्माण केला, तर Hugo Weaving चा Agent Smith हा अत्यंत स्मरणीय खलनायक ठरला.
he Matrix ही केवळ Sci-Fi सिनेमा मालिका नाही, तर ही तंत्रज्ञान, तत्त्वज्ञान आणि मानवी अस्तित्वाच्या शोधाची गूढ कथा आहे. AI, Virtual Reality, Metaverse यांच्या जगात Matrix मधील कल्पना भविष्यात खरी ठरू शकते का? हे अद्याप अनुत्तरित आहे.
पण एक गोष्ट निश्चित आहे—The Matrix ही Sci-Fi सिनेसृष्टीतील एक महान कलाकृती आहे जी पुढच्या अनेक पिढ्यांसाठी प्रेरणादायी ठरेल.
प्रतिक्रिया
13 Mar 2025 - 6:09 pm | कपिलमुनी
लेखामध्ये असलेल्या इंग्रजी लिपीबद्दल क्षमस्व
बरीच नाव, तंत्रज्ञन , इनंग्रजी चित्रपट असले कारणाने इंग्रजी वापर जास्त आहे .
13 Mar 2025 - 7:40 pm | कंजूस
असे चित्रपट किंवा सायफाय प्रकारातले अजून पाहिले नाहीत. अर्थात चित्रपटासाठी कथावस्तू ही काल्पनिक आणि मनोरंजन म्हणून असते. त्या कोनातूनच पाहिले पाहिजेत.
"What is real? How do you define real?” हे जर ग्रीक तत्त्वज्ञानातून पाहिले तर "real" या शब्दावरच प्रश्नचिन्ह पडते. "Absolute" म्हणायचे असेल का? जगात एकमेव, इतरांपासून वेगळे स्वतंत्र काहीच नाही. एकमेकांच्या तुलनेत हेच बरोबर.
ग्रीक तत्त्ववेत्त्यांनी समस्येचं स्पष्टीकरण /सत्यता / proof देतांना इतक्या गोष्टी विचारात घेतल्या आहेत की " या या गृहितकांना धरून हे विधान सत्य आहे असे काटेकोर बांधीव उत्तर देतात. म्हणजे अमुक नियम, अमुक स्थितीमध्ये अमुक हे खरे / सत्य /real म्हणून शकतो.
स्थिती, वेळ आणि गती या तीन गोष्टी प्रत्येकांसाठी वेगळ्या आणि एकमेव असतात. हे विसरून चालणार नाही.
Matrix आणि set theory या गणितातील कल्पना वरवर साध्यासुध्या वाटल्या तरी गहन आहेत.
सिनेमाच्या कथेतून प्रेक्षकांना विचार करायला लावणे आणि मनोरंजन करणे ( भारावून टाकणे) हे साध्य होते.
समीक्षा आवडली.
14 Mar 2025 - 2:14 am | चामुंडराय
.
14 Mar 2025 - 10:44 am | विजुभाऊ
मॅट्रिक्स हा सिनेमा पाहिल्यावर डोके बधीर झालेले होते.
एकूणातच भन्नाट आहे
वेगवान स्टंट्स , ३६० डिग्री शॉट्स , तसेच बुलेट स्लो मोशन वगैरे त्या काळी अद्भूत होते.
वेगळ्या धाटणीची तरीही खिळवून ठेवणारी कथा. हा त्याचा मुख्य आधार स्तंभ.
आजही तितकाच भावतो
14 Mar 2025 - 12:35 pm | आंद्रे वडापाव
खुप कमी कलाकृती किंवा चित्रपट ... आपण जीवनात 'अनुभवतो' ..
हा चित्रपट पाहून .. असं वाटलं ..
आपण फुल्ल झोपेत असताना कोणी , थंड पाणी तोंडावर मारलं आणि धबा धबा दोन्ही मुस्काडात लावल्यावर
जो शॉक बसेल नं ... तसं काहीसं झालेलं ...
15 Mar 2025 - 4:02 pm | झकासराव
जबरदस्त चित्रपट आहे
फक्त action मुळे नव्हे तर सखोल अर्थ असलेली कथा
फार आवडता चित्रपट
बऱ्याच वेळा पाहिलाय
दृष्टीकोन घडवणारा चित्रपट
Agent च्या तोंडचे मनुष्याचे वाभाडे काढणारे संवाद देखील तितकेच परिणामकारक होते
15 Mar 2025 - 7:52 pm | टीपीके
+१
+१
+१
+१
15 Mar 2025 - 5:43 pm | कपिलमुनी
सदर लेख एआय ने लिहिला आहे.
Chatgpt या ए आय ला काही इनपुट देऊन लेख लिहून घेतला आहे
15 Mar 2025 - 10:22 pm | कंजूस
यंव.
2 Apr 2025 - 6:39 pm | प्रसाद गोडबोले
टेक्निकल क्वेरी
मॅट्रिक्स चित्रपटात आहे ही बौद्ध विचारधारा आहे का ?
पण बौद्ध मतात जग हे निखालस सत्य आहे असे मानतात ना?
ब्रह्म सत्य जगन मिथ्या अर्थात दिसणारे भासणारे जग हे मोठ्या असून आपले मूळ स्वरूप जे की ह्याच्या पारे असे असलेले ब्रह्म आहे हा विचार बौद्ध मतातही येतो का ?
2 Apr 2025 - 6:40 pm | प्रसाद गोडबोले
मिथ्या
2 Apr 2025 - 7:12 pm | Bhakti
मॅट्रिक्सच्या शेवटी
हे गाणं आहे ब्वॉ
https://youtu.be/A67OhOUoUsc?si=qjAHPlPY4nNyyuuN
बौद्ध मतामध्ये ब्रम्ह नाही पण अद्वैताचा स्वीकार आहे, द्वैत नाकारले आहे.कर्माचा पुरस्कार आहे.
3 Apr 2025 - 2:04 pm | सोत्रि
ह्याचा काही रेफरन्स (विकीपीडीया व्यतिरीक्त) आहे का?
- (अभ्यासू) सोकाजी
8 Apr 2025 - 12:09 am | प्रसाद गोडबोले
प्रश्नाला उत्तर देण्याऐवजी प्रतिप्रश्न विचारणे हा एकप्रकारे "आम्हाला काही माहीत नाही पण तुम्ही म्हणाल ते आम्ही खोडून काढू" ह्या आशयाचा, सप्तभंगीनय अर्थात जैन तत्त्वज्ञानाचा किंवा तदृश आविष्कार मानता येईल का ?
8 Apr 2025 - 3:27 am | सोत्रि
डिट्टो! नेमकं हेच म्हणतो!!
:))
- (खोडकर अभ्यासू) सोकाजी
8 Apr 2025 - 10:49 am | प्रसाद गोडबोले
आणि म्हणूनच
आपल्याला इतिहासात जैन आणि वैदिक असा शास्त्रार्थ , खंडन मंडण झालेले दिसत नाही. जैन धर्म हा बौद्ध धर्माचा इतकाच प्राचीन असून त्यांच्याशी कोठेही वाद विवाद झाल्याचे दिसत नाही ह्याचे कारण हेच आहे की त्यांना फक्त दुसऱ्याचे मत खोदून काढण्यात यश आहे, स्वतःचे मत प्रस्थापित करण्यात नाही. मग काहीही बोलण्यात अर्थच रहात नाही.
पण ह्या सप्तभंगीनय मुळे बोलणे खुंटले तरी त्या नंतर आलेले मौन हे संदेहात्मक आहे, निश्चयात्मक नव्हे.
उदाहरणार्थ मी जेवढा केवढा वेदांताचा अभ्यास केला आहे त्यानुसार ब्रह्म सत्य आहे , जग मिथ्या आहे, मिथ्या म्हणजे खोटे असा अर्थाने नव्हे तर भासात्मक असे. आपला भास आहे , माया आहे. ज्ञानेश्वर माऊली त्याला चिदविलास म्हणतात अर्थात पाण्यावर उठलेले तरंग हे पाणीच आहेत तसे जग हे ब्रह्मावर उमटलेले तरंग असल्याने ब्रह्मच आहेत !
तस्मात् किमान वेदांती दृष्टिकोनातून ब्रह्म सत्य जग मिथ्या हे मला माहीत आहे, ज्ञात आहे, प्रचीत आहे.
आता बौद्ध धर्म सर्वं शून्य शून्यं म्हणतो तेव्हा त्या सर्वं मध्ये जग देखील येते का असा मला पडलेला प्रश्न आहे. जर बौद्ध जगात देखील शून्य आहेत असे म्हणत असतील तर हे आकलन होणारा मी हा जगाचा भाग असल्याने शून्य नाहीये हे खात्रीलायक असल्याने इथेच बौद्ध मताचे खंडन होईल !
अर्थात माझे अध्ययन हे सनातन वैदिक परंपरेत झाले असल्याने बौद्ध तत्वज्ञानाचा माझा अभ्यास विकिपीडिया आणि काही मोजके खरे बुद्धिस्त लोकं ह्याकडून ऐकलेल्या गोष्टींवर आधारित आहे.
जगाचे सत्यत्व ह्या बाबत महायान काय म्हणतात , हीनयान काय म्हणतात , वज्रयान काय म्हणतात आणि विशेषतः नागार्जुन काय म्हणतो हे समजून घ्यायला मनापासून आवडेल.
(पण त्यासाठी विशेष कष्ट घ्यायची मला काडीमात्र इच्छा नाही, हा प्रकार कुमारील भट्ट ह्यांनी फार पूर्वीच केला आहे, मला त्यात रस नाही.)
म्हणून मी प्रथम प्रश्न विचारला होता.
अर्थात ह्यावर सप्तभंगीनय चा आश्रय घेऊन प्रश्नाला प्रतिप्रश्न येत असल्यास हे जैन तत्वद्न्यान झाले. मग काहीही बोलणे खुंटले.
तात्पर्य काय की मॅट्रिक्स चित्रपटात "तुम्ही अनुभवत आहात हे सत्य नसून , जग मिथ्या मायाजाल आहे."
हे तत्वद्न्यान बौद्ध नसून वैदिक तत्वज्ञानाच्या जवळ जाणारे आहे.
13 Apr 2025 - 12:46 pm | सोत्रि
तत्वज्ञान ३ प्रकारचे असते:
परोक्ष ज्ञान हे स्वतःची अनुभुती नसते, त्यामुळे त्याचं खंडन-मंडण करण्याची तार्किक गरज पडत असावी, भूतकाळात आणि आताही.
अपरोक्ष ज्ञान ही इंद्रियतीत अनुभूती असते जी शब्दात पकडणे शक्य नसते. जो अनुभूतीच्या त्या मितीला स्पर्श करून येतो तो सगळ्या खंडन-मंडणच्या पलीकडे गेलेला असतो कारण हे सगळं मिथ्या आहे हे त्याने अनुभवलेलं असतं. आणि काही प्रस्थापित करण्याचीही गरज नसते कारण ते ज्ञान आहेच, प्रस्थापित केलं काय आणि नाही काय, हे त्याला कळलेलं असतं.
अशा विरोधाभासी आणि एकंदरीतच ऐकीव माहितीवर आधारित बौद्ध तत्वज्ञानावर जी निष्कर्षात्मक मतं तुमच्या लेखात आणि प्रतिसादात येतात त्याने कुतूहल वाटत आणि ती निष्कर्षात्मक मतं कशी काय बनली हे जाणून घ्यायची इच्छा होते.
प्रतिप्रश्न करण्याचे कारण कोणाच्याही मताचे खंडन-मंडण हा खचितच नसतो. कारण भारतीय तत्वज्ञाचा डोलारा ह्या प्रश्नमंजुषेवर आधारलेला आहे. प्रतिप्रश्न फक्त निष्कर्षात्मक मतं कशी काय बनली हे जाणून घेण्यासाठी असतो जेणेकरून चुकीची मतं, धारणा पसरू नये.
वानगीदाखल:
मुळात बौद्ध धर्म असं काही नाहीयेय, त्यामुळे नेमकं कोण शून्य शून्यं म्हणतोय? ते शून्य म्हणजे नेमकं काय? हे प्रश्न पडतात आणि तेच विचारले जातात.
- (अभ्यासू) सोकाजी
13 Apr 2025 - 10:36 pm | प्रसाद गोडबोले
प्रश्न : बौद्ध तत्त्वज्ञानानुसार जग हे सत्य आहे का ?
पर्याय:
1. होय. संदर्भ : ग्रंथ , अध्याय, पान क्रमांक
2. नाही. संदर्भ : ग्रंथ , अध्याय, पान क्रमांक
3. होय आणि नाही. दोन्ही अर्थाचे संदर्भ ग्रंथ , अध्याय, पान क्रमांक
4. मला माहित नाही.
20 Apr 2025 - 6:24 pm | सोत्रि
बुद्धाच्या शिकवणूकीत, "जग हे सत्य आहे का" (किंवा नाही) हे असं डायरेक्ट नाहीयेय.
त्याच्या पटिच्चसमुप्पाद सुत्त, अनिच्चा (Anicca) सुत्त आणि अनत्त लक्षण सुत्त (Anattalakkhaṇa Sutta) ह्या तीन महत्वाच्या आणि एकमेकांशी निगडीत असलेल्या महत्त्वाच्या सूत्रांपैकी अनिच्चा (Anicca) सुत्तांत सर्व अनित्य/नश्वर असल्याचे विषद केले आहे.
अनिच्चा (Anicca) / अनित्यबोध – सर्व गोष्टी क्षणभंगुर आहेत. म्हणजे आपण ज्या गोष्टी “स्थिर सत्य” म्हणून धरतो (जसे की शरीर, वस्तू, नाती, इ. म्हणजे एकंदरीत जग), त्या प्रत्यक्षात क्षणाक्षणाला बदलत आहेत. जरी सर्व काही बदलत असलं तरी, ते अस्तित्वात आहे, फक्त ते “स्थायी” नाही, नश्वर आहे.
संदर्भ: अनिच्च सुत्त (Anicca Sutta) — साम्युत्त निकाय, SN 22.45
- (साधक) सोकाजी
21 Apr 2025 - 8:40 am | प्रसाद गोडबोले
उत्तम
मनपूर्वक धन्यवाद.
21 Apr 2025 - 6:49 pm | प्रसाद गोडबोले
जग मिथ्या आहे.
=> मग जगातील विषयांच्या सयोगाने निर्माण होणारे दुःख ही मिथ्या ठरते.
=> दुःख असं काही नाहीच.
=> जगाचं मिथ्यत्व लक्षात आलं की तिथेच ब्रह्म सत्यं झालं.
=> तिथं दुःख संपलं.
=> जग , त्यातील विषय, त्यांच्या संयोगाने होणारे व्यवहार, त्याने सुख दुःख आदी मानणारा भोगणारा "अहं" हे सर्वच मिथ्या आहे . बस इतके हे समजून घेणे हा दुःख निर्मुलनाचा सर्वात सोप्पा मार्ग आहे .
21 Apr 2025 - 8:55 pm | सोत्रि
न्यूटनच्या अभिजात भौतिकशास्त्राचे (जड जगत् ) नियम सब-ऑटोमिक जगतात (सूक्ष्म कण), क्वाँटम फिजिक्सला, लागू पडत नाहीत, तिथले नियम आणि वास्तव यांत प्रचंड भिन्नता असते. पण त्यामुळे जड जगत् , जे सूक्ष्म कणांनी बनले असते, ते मिथ्या होत नाही. न्यूटनच्या अभिजात भौतिकशास्त्रांच्या नियमानुसार तेही सुरळीत चालू असते.
हे समजून घेणे हा झांगडगुता आहे. समजून घ्यायचे म्हणजे नक्की काय? तर कोणीतरी हे असं म्हणालंय हे विचारांच्या पातळीवर मानायचे. मानायचे म्हणजे तशी श्रद्धा ठेवायची. ते इतकं सोप्पं असत तर सगळेच मुक्त झाले असते आणि ही चर्चा करायलाच कोणी नसतं. पण चर्चा तर होते आहे...
अरे हो, पण जगन्मिथ्या असं म्हटलं गेलय, म्हणजे ते मानल पाहिजे, म्हणजे ही सगळी चर्चाही मिथ्याच झाली की :)
असो,
ह्यात जग मिथ्या आहे हे गृहीतक धरलंय त्यामुळे पुढचं सगळच मिथ्या होऊन जातंय.
पण जन्म-मृत्यू चक्र, जगणं, आहेच. ते सत्य आहे. त्यामुळे जे काही सभोवताली घडतंय ते मिथ्या नाही त्याच्या मागे कार्यकारण भाव आहे (cause & effect) हे स्वानुभूतीच्या पातळीवर अनुभवलं की खालील भवचक्राचे ज्ञान होते:
अविद्या -> कर्मसंस्कार -> जाणीव -> नामरूप -> इंद्रिय -> इंद्रियविषय स्पर्ष -> तृष्णा -> आसक्ती -> भवसंस्कार -> जन्म <--> मृत्यू (दु:ख)
ह्या चक्रातल्या तृष्णा आणि आसक्ती ह्या कड्या तोडल्या की भवचक्र (जन्म-मृत्यू चे चक्र) तोडता येते. ह्या कड्या तोडत सर्व कर्मसंस्कारांचे निर्मूलन म्हणजे मुक्ती, म्हणजेच निर्वाण (गीता ६.१५ श्लोकातंल निर्वाण)
- (नश्वर) सोकाजी
22 Apr 2025 - 8:55 am | प्रसाद गोडबोले
एकदा नक्की सांगा काय ते
बौद्ध तत्जत्वज्ञानुसार जग मिथ्या आहे की सत्य ?
कारण सनातन तत्त्वानुसार तरी जग मिथ्या च आहे, पुढील सगळच मिथ्या आहे, चर्चाही मिथ्या आहे.
सगळं सोप्पेच आहे , सगळे मुक्तच आहेत,
मिथ्या चर्चेचा उद्देश मिथ्या व्यामोह हटवणे हाच आहे.
एकदा ह्या जगाच्या मित्यत्वाचीं जाणिव झाली की बोलायला, चर्चा करायला काही राहतच नाही.
ह्याला माऊली "शब्देवीण संवादु, दुजेविण अनुवादु" असे म्हणतात.
तात्पर्य इतकेच की
जर तुम्ही म्हणता तसे बौद्ध तत्त्वानुसार जग मिथ्या आहे आणि तुम्हाला हे कळले आहे तर आपली चर्चा सफल झाली आहे. आता बोलायला काहीच नाही. :)
आणि तुम्ही म्हणत असाल की जग मिथ्या आहे हे माझे गृहितक आहे तर मग चर्चेच्या सुरुवातीलाच मी म्हणालो ते मॅट्रिक चित्रपटात गृहीत धरलेली संकल्पना हिंदू ठरते, बौद्ध नव्हे.
22 Apr 2025 - 10:55 am | सोत्रि
ह्या मूळ प्रश्नावर दिलेले प्रतिसाद वाचूनही हाच निष्कर्ष काढला असेल तर खरंच बोलायला काहीच नाही! :)
इत्यलम!
- (अभ्यासू) सोकाजी
22 Apr 2025 - 1:45 pm | प्रसाद गोडबोले
अहो,
तुम्हीच पर्याय 2 निवडला होतात ना ??
https://www.misalpav.com/comment/1192644#comment-1192644
8 Apr 2025 - 2:09 am | कॉमी
चित्रपट लेखिका-दिग्दर्शिका भगिनी दोघीही ट्रान्सजेंडर महिला आहेत. मॅट्रिक्स लिहिताना कुठेतरी बॅक ऑफ द माईंड ट्रान्सजेंडर लोकांचा क्लेश त्यांच्या विचारात होता.
8 Apr 2025 - 6:26 am | Bhakti
असे वाटले नाही... याबाबत पण अजून समजून घ्यावे लागेल.
आणि मॅट्रिक्स मध्ये इतकं स्पष्टपणे मायाजालचाच प्रत्येक काळी समावेश आहे, वैदिक अध्यात्म संकल्पनांची क्षणोक्षणी आठवण येत राहते
17 Apr 2025 - 11:19 am | Bhakti
मॅट्रिक्सच्या एका भागात(२ का ३ आठवत नाही.)निओ निर्मात्याला भेटतो तेव्हा तो सांगतो ,तू या प्रोग्रॅम मोडायला आला आहेस तो पहिला नाही,पाचवा की सहावा आहे.याचा संबंध क्लप वा युग या संकल्पनेशी वाटतो.ओरॅकल मला वाटतं प्रकृती आहे,अर्थात निओ पुरूष आहे.शेवटी जो चेहरा आहे तो परब्रम्ह वाटतं आहे.पण स्मिथ कोण आहे? ते तीन होते पहिल्यांदा ते सत्व,रज,तम त्रिगुण होते का? मग केवळ एकच गुण रज म्हणजे असंख्य स्मिथ तय्यार होतात का?
-अतिविचारी भक्ती ;):)
22 Apr 2025 - 10:52 am | कपिलमुनी
22 Apr 2025 - 10:54 am | कपिलमुनी
द मॅट्रिक्स मधले बौद्ध रेफरन्स
माया - सगळं भासमात्र आहे
बौद्ध धर्मात “माया” म्हणजे सगळं जग एक भास आहे, भ्रम आहे. आपल्याला जे दिसतं, वाटतं ते खरं नसतं.
द मॅट्रिक्समध्येही आपण बघतो की माणसं एका बनावट जगात जगत आहेत – कम्प्युटरनी बनवलेलं वर्च्युअल रिअॅलिटी. हेच तर माया! आणि निओ – मुख्य पात्र – जेव्हा जागा होतो, तेव्हा त्याला समजतं की तो खरा जगतच नव्हता. ही जागृती म्हणजेच बोधी.
संसारचक्र आणि मुक्ती
बौद्ध तत्त्वज्ञानात “संसार” म्हणजे जन्म-मरणाचं चक्र. हे चक्र अज्ञान आणि आसक्तीमुळे सुरू राहतं.
मॅट्रिक्स हेही असंच एक चक्र आहे – सगळे लोक त्यात अडकलेत, रोजचं तेच जगणं, कोणताही विचार न करता. मोर्फियस, ट्रिनिटी हे लोक जणू बोधिसत्व आहेत — जे स्वतः जागे झालेत आणि इतरांनाही मुक्त करत आहेत.
बोधी – आत्मज्ञान
निओ जेव्हा Matrix वर पूर्ण नियंत्रण मिळवतो, तेव्हा तो केवळ शक्तिमान होत नाही, तर त्याला वास्तव काय आहे याची जाणीव होते. हीच बोधी, आत्मज्ञान.
Oracle ज्या प्रकारे निओला सरळ उत्तरं न देता त्याला विचारात टाकते, तो संवाद – हा झेन बौद्ध परंपरेतला कोअन (koan) वाटतो.
अहंभावाचा लय (अनात्मा)
बौद्ध धर्मात "अनात्मा" म्हणजे "स्व" ही कल्पनाच खोटी आहे. आपण जे आहोत असं वाटतं, ते खरं नसतं.
निओचं परिवर्तन हेच दाखवतं — तो “मी” असण्याच्या पलीकडे जातो, सगळं विश्वमय होतो.
पुनर्जन्म आणि रूपांतरण
निओचा पुनर्जन्म — विशेषतः पहिल्या भागात तो मरण्याच्या टप्प्यावर जातो आणि परत उगम पावतो — हेही आध्यात्मिक पुनर्जन्म दर्शवतं. बौद्ध मार्गामध्ये हा एक महत्त्वाचा टप्पा आहे — जुनं सोडून नव्याच जाणीवेकडे वाटचाल.
आत्मपरीक्षण
Oracle चं वाक्य लक्षात आहे का?
"You’re not here to make the choice. You’ve already made it. You’re here to understand why you made it."
हे अगदी बौद्ध झेन पद्धतीचं आहे — जेथे उत्तरं नसतात, फक्त विचार आणि अनुभव असतो.
शेवटचा विचार
द मॅट्रिक्स बघताना जर आपण केवळ दृश्य प्रभावांवर लक्ष न देता त्यामागच्या तत्त्वज्ञानाकडे बघितलं, तर तो एक गूढ आणि आध्यात्मिक प्रवास वाटतो. बौद्ध धर्माने जसं आपल्याला आत्मसाक्षात्कार आणि मुक्ती शिकवली, तसंच निओचा प्रवास आपल्याला दाखवतो — की आपल्याला जागं व्हायचं आहे, Matrix (माया) मधून बाहेर यायचं आहे.
हाच तर संदेश आहे – “Wake up, Neo.”
22 Apr 2025 - 1:58 pm | प्रसाद गोडबोले
माया ब्रह्म वगैरे मांडणी वेदांतातील आहे.
बौद्ध तत्त्वज्ञान ब्रह्म आत्मा वगैरे मानत नाहीत . अनात्मा उल्लेख तुम्हीच केलेला आहे.
बौद्ध तत्त्वज्ञानास अनुसरून मॅट्रिक्स चित्रपट बनवला असता तर ज्या क्षणी निओ ला मॅट्रिक्स सोबत जोडणारी कनेक्शन काढली त्याक्षणी स्क्रीन ब्लॅक आउट होऊन चित्रपट संपेल, कारण निओ ची "मी निओ आहे" ही कल्पनाच आत्मकल्पना असल्याने खोटी ठरते.
22 Apr 2025 - 11:30 am | Bhakti
मॅट्रिक्स (1999) हा चित्रपट वेदांत तत्त्वज्ञानाशी अनेक प्रकारे जोडला जाऊ शकतो, विशेषतः मायावाद (माया) आणि आत्म्याच्या स्वरूपाविषयीच्या संकल्पनांशी. खाली काही प्रमुख मुद्दे आहेत जे या संबंधाला स्पष्ट करतात:माया आणि मॅट्रिक्स:
वेदांतात, माया ही विश्वाची भ्रामक शक्ती आहे जी खरे वास्तव (ब्रह्म) लपवते आणि आपल्याला भौतिक जगात अडकवते. मॅट्रिक्समध्ये, "मॅट्रिक्स" हे एक संगणकीय सिम्युलेशन आहे जे मानवांना खरे वास्तव (त्यांचे गुलामगिरीचे जीवन) पाहू देत नाही. निओ आणि इतर पात्रे या मायेतून बाहेर येण्याचा प्रयत्न करतात, ज्याप्रमाणे वेदांतात आत्मा मायेच्या बंधनातून मुक्त होऊन ब्रह्माची जाणीव करून घेतो.आत्मा आणि निओचा प्रवास:
वेदांतात, आत्मा हा शाश्वत, अविनाशी आणि ब्रह्माशी एकरूप आहे. निओचा प्रवास हा आत्मज्ञानाच्या शोधासारखा आहे. तो स्वतःच्या खऱ्या स्वरूपाची (The One) ओळख करून घेतो, ज्यामुळे त्याला मॅट्रिक्सच्या मर्यादांवर मात करता येते. हा प्रवास वेदांतातील "अहं ब्रह्मास्मि" (मी ब्रह्म आहे) या तत्त्वाशी मिळताजुळता आहे.द्वैत आणि अद्वैत:
वेदांतातील अद्वैत तत्त्वज्ञान सांगते की खरे वास्तव एकच आहे (ब्रह्म), आणि भौतिक जगातील द्वैत (द्वंद्व) हे मायेमुळे आहे. मॅट्रिक्समध्ये, निओला मॅट्रिक्स आणि वास्तविक जग यांच्यातील द्वैत समजते, आणि शेवटी तो या द्वैताच्या पलीकडे जाऊन मॅट्रिक्सच्या नियमांवर नियंत्रण मिळवतो. हे अद्वैताच्या विचाराशी सुसंगत आहे, जिथे सर्व काही एकच आहे.मुक्ती आणि मोक्ष:
वेदांतात, मोक्ष म्हणजे मायेच्या बंधनातून मुक्ती आणि ब्रह्माशी एकरूप होणे. मॅट्रिक्समध्ये, निओ आणि इतर पात्रांचा उद्देश मानवांना मॅट्रिक्सच्या गुलामगिरीतून मुक्त करणे आहे. निओचा स्वतःचा बलिदान आणि पुनर्जन्म (चित्रपटाच्या शेवटी) हे मोक्षाच्या संकल्पनेशी प्रतीकात्मकरीत्या जोडले जाऊ शकते.गुरू आणि मार्गदर्शन:
वेदांतात, गुरू हा आत्मज्ञानाचा मार्ग दाखवतो. मॅट्रिक्समध्ये, मॉर्फियस आणि ओरॅकल ही पात्रे निओला त्याच्या खऱ्या सामर्थ्याची आणि उद्देशाची जाणीव करून देतात, जे गुरूच्या भूमिकेसारखे आहे.कर्म आणि निवड:
वेदांतात, कर्म आणि स्वतंत्र इच्छा (free will) यांचा समतोल महत्त्वाचा आहे. मॅट्रिक्समध्ये, "निवड" (choice) हा एक केंद्रीय विषय आहे. ओरॅकल निओला सांगते की तो आधीच निवड करून आला आहे, पण ती समजून घेणे त्याच्यावर अवलंबून आहे. हे वेदांतातील कर्म आणि आत्मनिर्णयाच्या संकल्पनेशी मिळते.निष्कर्ष:
मॅट्रिक्स हा चित्रपट वेदांत तत्त्वज्ञानाला थेट उद्धृत करत नसला, तरी त्यातील थीम्स—मायेचे भ्रम, आत्मज्ञानाचा शोध, आणि खऱ्या वास्तवाची ओळख—वेदांताशी सखोलपणे जोडलेल्या आहेत. निओचा प्रवास हा वेदांतातील आत्म्याच्या मुक्तीच्या मार्गाचे प्रतीक आहे, जिथे तो मायेच्या पडद्याला फाडून सत्यापर्यंत पोहोचतो.