YZ (परिक्षण दुरुस्ती)

(समीर_happy go lucky हे मिपावर नेहमी चित्रपट परिक्षण लिहित असतात. दर्जाच्या बाबतीत थोडंफार हुकत असले तरी त्यांची चिकाटी व आवड पाहून मला फार छान वाटले. त्यांच्या नुकत्याच आलेल्या http://misalpav.com/node/37050 ह्या वायझेड मराठी चित्रपटाच्या परिक्षणामधे बरेच काही खटकले. एक उत्तम चित्रपट परिक्षक होण्याची योग्यता असलेल्या लेखकास केवळ हुर्यो उडवून पळवुन लावावे हे मला योग्य वाटले नाही. त्यापेक्षा त्यांच्या परिक्षणातल्या खटकलेल्या बाजू वगळून, शब्दरचना सुधारून तेच परिक्षण संपादित केले तर कसे वाटेल अशी कल्पना मनात आली. त्यानुसार खाली तेच, समीर यांनीच लिहिलेले चित्रपट परिक्षण माझ्यातर्फे काटछाट करुन सादर करत आहे. मूळ गाभा तसाच ठेवून, काही शब्दरचना, वाक्प्रयोग (भयंकर वाटले तरीही) तसेच ठेवून व्याकरण, भाषाशुद्धी करण्याचा प्रयत्न आहे. योग्य तपशीलही दिले आहेत. मी चित्रपट बघितलेला नाही हे लक्षात घ्यावे. माझा हा आगावू उपद्व्याप समीर यांच्यातल्या उत्तम लेखकास दाद देण्याचा आहे जो कदाचित त्यांच्या घाई करण्यामुळे, थोडा अभ्यास व व्यासंग कमी पडल्याने पुरेसा खुलून येत नाहीये व वाचकांना 'पाट्या टाकल्यासारखं काहीतरी वाचायला लागतंय' अशी भावना येते. समीर यांना उपदेशाचे चार डोस पाजण्याची माझी योग्यता नाही. मी माझ्या पद्धतीने प्रोत्साहन देण्याचा प्रयत्न केला आहे. समीर यांनी कृपया वाईट वाटून घेऊ नये. धन्यवाद!)
.
------------------------
.

चित्रपटाला "YZ" असे विचित्र शिर्षक का दिले असावे असा प्रश्न रसिकांना पडू शकतो आणि ते योग्यही आहे. कारण YZ ही दोन अक्षरे एका मराठी शिवीचे इंग्रजी लघुरुप आहेत. साध्या भाषेत ज्याचा अर्थ होतो "बावळट". हि जगावेगळी हिंमत दाखवल्याबद्दल आणि नंतर या शिर्षकाचे समर्पक स्पष्टीकरण चित्रपटात दिल्याबद्दल कल्पक लेखक क्षितिज पटवर्धन आणि दिग्दर्शक समीर विद्वांस यांना प्रेक्षक मनापासून दाद देतीलच. कधी कधी जाणवणारी एक मानसिक सणक, जेंव्हा "किक" या नावाने हिंदीत येते व आपले मराठी प्रेक्षक उचलून धरतात, तेंव्हा आपण मराठी जनांनीही असा प्रयत्न करायला काय हरकत आहे? असाच काहीसा विचार या जोडीने केला असावा आणि त्यातून जन्माला आला YZ. YZ म्हणजे नक्की काय व कसे हे जाणून घेण्यासाठी चित्रपटच बघणे योग्य.

अबब\गजानन कुलकर्णी (सागर देशमुख) या एका लग्नोत्सूक वराची कथा तीन स्त्रीपात्रांच्या कोनात फिरून शेवटी संपते. अक्षय टाकसाळे (बत्तीस) याने आपले काम चोख करुन कथेला योग्य तो न्याय दिला आहे. बहुतेक अक्षयचा हा पहिलाच प्रयत्न असावा. तसे असेल तर मराठी चित्रपटसृष्टीत एका उत्तम अभिनेत्याचे आगमन झाले आहे हे त्याने सिद्ध केले.

या चित्रपटात तीन-तीन स्त्रीव्यक्तिरेखा असल्या तरी लेखक क्षितिज पटवर्धन यांची कथामांडणी प्रेक्षकांचा उत्साह टिकून राहिल अशीच आहे. प्रत्येक व्यक्ती ही आपला जीवनसाथी शोधताना काही विशिष्ट प्रतिमा आपल्या मनात धरुन असते. मग जी स्थळे येतात ती आपल्या मनात असलेल्या अपेक्षांशी ताडून त्या प्रतिमेला शोधण्याचा प्रयत्न होतो. लव्ह मॅरेज प्रकारात काही नशिबवानाना अशी प्रतिमा प्रत्यक्षात गवसलेली असते आणि अरेंज मॅरेज वाले जी व्यक्ती भेटते (का मिळते?) त्याच व्यक्तीत आपल्या मनातील प्रतिमा शोधतात. कल्पनेचा आवाका निश्चितच फार मोठा आहे पण लेखकाने एखाद्या कसलेल्या नाटककाराप्रमाणे कथेची मांडणी केलेली आहे. क्षितिज नाटकेही लिहत असेल, तसे नसेल तर त्याने नक्की लिहावे कारण प्रसंगानुरुप कथेचा अंतरात्मा वळवण्याची (?) हातोटी त्याच्याकडे आहे.

डबल सीट आणि टाइमप्लीज चित्रपटांचे यशस्वी दिग्दर्शक समीर विद्वांस हेच YZ चे दिग्दर्शक. एक कठिण कल्पना अडीच तासाच्या तुटपुंज्या वेळेत त्यांनी चांगल्या तर्‍हेने मांडली आहे. वास्तविकत: ह्या कल्पनेच्या अवजडपणामुळे प्रेक्षक संभ्रमित होण्याची शक्यता होती. तरीही समीरने अत्यंत हुशारीने आपली दिग्दर्शकिय कसब पणाला लावून कोठेही बोट ठेवता येणार नाही अशा सफाईदारपणे ही कल्पना हाताळली आहे.

चित्रपटाला ऋषिकेश दातार, सौरभ भालेराव आणि जसराज जोशी ह्यांनी संगीत दिले आहे. याच त्रिकुटाने समीरच्याच टाइमप्लीज ह्या चित्रपटालाही सुमधूर संगीत दिले आहे. यातले केतकी माटेगावकर आणि स्वप्नील बांदोडकर यांचे 'प्रियकरा' हे गाणे अस्खलित संस्कृतमध्ये आहे. महाकवी कालिदासांच्या शाकुंतल या नाटकातील ही रचना केतकी अन स्वप्नील या दोघांनीही सुंदररित्या सादर केली आहे.

सागर देशमुख याने साकारलेला गज्या हा व्यक्ती आपल्याला रोजच्या जीवनात भेटणाऱ्या प्रत्येक व्यक्तीत कुठे-ना-कुठे लपलेला आढळतो. पण आपल्या भावनांना वाट मोकळी करून देणारा गज्या हा शेकडोंपैकी एखादाच असतो. 'लोक काय म्हणतील' या भावनेखाली आपल्याला दिसणारे शेकडो गज्या दबून जातात. लेखकाची ही कल्पना पटली अन आवडली म्हणून व दिग्दर्शन, पटकथा, केतकी व स्वप्नीलचे एकमेव अस्खलित संस्कृत मधील गाणे यासाठी चित्रपटाला साडेतीन (3 1/2) गुण. शेवटी निर्णय प्रेक्षकांनी घ्यायचा आहे.

-----------------
.
चित्रपट परिक्षणाबद्द्लच्या एक वाचक म्हणून माझ्या फार साधारण अशा अपेक्षा:

१. चित्रपटाची कथा, कथाबीज थोडक्यात सांगून, स्पॉयलर्स टाळून नीट कळेल अशी किमान दहा ओळीत तरी सांगावी.

२. चित्रपटातील कलाकार, तंत्रज्ञ, दिग्दर्शक, संगितकार इत्यादी महत्त्वाच्या लोकांबद्दल लेखकास खूप नाही पण योग्य ती माहिती असावी. परिक्षण लिहिण्याआधी त्याने ते अभ्यासलेले असावे. निर्माते व बॅनर यांचाही उल्लेख असावा. यामुळे चित्रपटाच्या टीमच्या पुर्वेइतिहासानुसार चित्रपटाची पातळी ध्यानात येऊ शकते.

३. 'कौतुक, अभिनंदन' असे सत्कारसमारंभी भाषणाचे अंश परिक्षणात असू नये. हे परिक्षण आहे, पुरस्कारसमारंभ नाही हे लक्षात असणे महत्त्वाचे.

४. एकाच प्रकारची वाक्ये परत परत वापरु नये. 'पेलून दाखवले' छाप वाक्ये कसलेल्या कलाकारांसाठी वापरणे हास्यास्पद होऊ शकते. लेखकाकडे शब्दसंग्रह कमी असल्याचा त्रास वाचकाला होतो.

५. कर्ता, कर्म, क्रियापद ह्याबद्दल व्याकरण शुद्धता असणे आवश्यक आहे. तसेच लिंग, काळ ह्याबाबतीत दक्षता घेणे आहेच. मराठीत लिहितांना अतिशय आवश्यक असेल तरच व मराठी प्रतिशब्द नसेल किंवा अत्यंत कठिण असेल तेव्हाच इंग्रजी शब्द वापरावे.

६. परिक्षणात लेखक डोकावू नये. मी, मला, माझे मत असे स्पष्टपणे लिहायची गरज नसते. सगळे परिक्षण हे लेखकाचेच मत असते, त्यात वेगळा मीपणा आणायची आवश्यकता नाही.

७. चित्रपट परिक्षणाची एक सर्वप्रचलित धाटणी आहे. ज्यात चित्रपटाच्या अनेक (शक्यतो उल्लेखनिय) अंगाबद्दल किमान दोन शब्द लिहिले जावे अशी अपेक्षा असते. जेणेकरुन चित्रपट निर्माण होण्यास ज्या गोष्टींचा उपयोग झाला त्यांच्या परिणामकारकतेबद्दल लेखकास काय वाटले हे आले तर योग्य असते. जसे दिग्दर्शन, कल्पना, कथा, पटकथा, अभिनय, गीत-संगीत, पार्श्वसंगीत, कलादिग्दर्शन, एकंदर वातावरण (चित्रपटातले).

८. चित्रपट परिक्षण लेखकास परिक्षणाचा उद्देश, गाभा, परिणामकता याबद्दल जुजबी तरी माहिती असावी.