लोकसभा निवडणुक प्रश्नमंजुषा भाग १

नमस्कार मंडळी,

आतापर्यंत ६-७ उत्तरे मिळाली आहेत. त्यातील काही बरोबर आहेत तर काही चुकीची आहेत.काल उत्तरे पाठविलेल्या मिपाकरांना तसे व्य.नि वर कळवले आहे.आज उत्तरे पाठविलेल्यांना अजून कळवायचे आहे.

दर बुधवारी प्रश्न आणि त्यानंतर चार दिवसांनी म्हणजे रविवारी त्याचे उत्तर इथे पोस्ट करायचा सध्याचा बेत आहे.निवडणुकांच्या तारखांची घोषणा झाल्यानंतर या वेळापत्रकात गरज पडल्यास बदल करणार आहे.

तसेच मी भारतातल्या लोकसभा आणि विधानसभा निवडणुकांवर https://www.facebook.com/pages/India-Elections/1411047469135260 इथे एक फेसबुक पेज तयार केले आहे ते जरूर बघावे आणि तिथेही सहभागी व्हावे अशी विनंती.पण ते पेज केवळ निवडणुकांवर माहितीसाठी तयार केले आहे.प्रत्येकाची एखाद्या घटनेवर्/नेत्यावर्/पक्षावर स्वतंत्र मते असतातच/असतील त्यासाठी ते पेज नाही. माहिती आणि मत यातला नक्की फरक काय?

१. १९७७ मध्ये इंदिरा गांधींचा राय बरेली लोकसभा मतदारसंघात पराभव झाला. हे वाक्य म्हणजे माहिती आहे. हे बरोबर आहे की नाही याची पडताळणी करता येऊ शकेल.तसेच हे कोणाला मान्य/अमान्य असायचा प्रश्नच नाही. जे काही आहे ते समोर आहे.

२. इंदिरा गांधी या एक उत्तम/चांगल्या/वाईट/हुकुमशाही प्रवृत्तीच्या नेत्या होत्या. हे वाक्य म्हणजे त्या मनुष्याचे मत झाले. त्याबरोबर सगळे सहमत असतील असे नाही.

तेव्हा निवडणुकांवरील केवळ माहितीसाठी ते पेज आहे. तसेच त्या पेजवर चर्चा इंग्रजीतूनच होणार आहे कारण तिथे माझे अमराठी मित्रही सहभागी झाले आहेत.

मिसळपाववरील प्रश्न तिथेही पोस्ट करतच आहे.त्या व्यतिरिक्त लहान बातम्या (ज्याला nuggets किंवा मिपाच्या परिभाषेत चारोळ्या म्हणता येईल) तिथे पोस्ट करणार आहे. अर्थातच असे चारोळी धागे मिपावर काढणे मला स्वतःलाच योग्य वाटत नाही.

तेव्हा निवडणुकांमध्ये रस असल्यास त्या पानाला जरूर भेट द्यावी ही विनंती.

धन्यवाद

क्लिंटन

बरोबर उत्तर आहे (इ)--शरद यादव आणि इंदिरा गांधी दोन्ही.

शरद यादव यांनी १९७४ मध्ये जबलपूर (मध्य प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघातून पोटनिवडणुक जिंकून लोकसभेत प्रवेश केला.ते १९७७ मध्ये त्याच मतदारसंघातून विजयी झाले.त्यांनी १९८९ मध्ये बदाऊन (उत्तर प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघातून तर १९९१,१९९६,१९९९ आणि २००९ मध्ये मधेपुरा (बिहार) लोकसभा मतदारसंघातून विजय मिळवला.

इंदिरा गांधी यांनी राय बरेली (उत्तर प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघातून १९६७,१९७१ आणि १९८० मध्ये विजय मिळवला. त्या १९७८ मध्ये चिकमागळूर (कर्नाटक) लोकसभा मतदारसंघातून पोटनिवडणुकीत लोकसभेवर निवडून गेल्या.तसेच त्यांनी १९८० मध्ये मेडक (आंध्र प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघातूनही विजय मिळवला होता. १९८० मध्ये इंदिरा गांधींनी रायबरेली (उत्तर प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघाचा राजीनामा देऊन मेडक (आंध्र प्रदेश) स्वतःकडे ठेवला. (अवांतरः अनेकदा पी.व्ही.नरसिंह राव हे दक्षिणेतून निवडून गेलेले पहिले पंतप्रधान असा उल्लेख असतो तो माझ्या मते चुकीचा आहे. इंदिरा गांधी या दक्षिणेतून निवडून गेलेल्या पहिल्या पंतप्रधान होत्या. तर नरसिंह रावांना भारताचे पहिले दाक्षिणात्य पंतप्रधान म्हणणे योग्य ठरेल).

इतर पर्यायः
१. बहुजन समाज पक्षाचे संस्थापक कांशीराम १९९१ मध्ये इटावा (उत्तर प्रदेश) आणि १९९६ मध्ये होशियारपूर (पंजाब) मधून लोकसभेवर निवडून गेले.त्यांचा १९८९ आणि १९९१ मध्ये पूर्व दिल्ली (दिल्ली) लोकसभा मतदारसंघात पराभव झाला. ते विजयी झाले असते तर त्यांचे नावही तीन वेगळ्या राज्यांमधून लोकसभेवर निवडून गेलेल्यांमध्ये आले असते.

याव्यतिरिक्त कांशीराम यांचा १९८८ मध्ये अलाहाबाद (उत्तर प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघात पोटनिवडणुकीत पराभव झाला होता.१९८४ मध्ये अमिताभ बच्चन यांनी उत्तर प्रदेशचे माजी मुख्यमंत्री हेमवतीनंदन बहुगुणा यांचा पराभव करून ही जागा जिंकली होती.पण पुढे बोफोर्स प्रकरणात नाव गोवले गेल्यानंतर त्यांनी लोकसभा सदस्यत्वाचा राजीनामा दिला.ही पोटनिवडणुक राजीव गांधींसाठी प्रतिष्ठेची होती.काँग्रेसचे उमेदवार होते माजी पंतप्रधान लाल बहादूर शास्त्री यांचे चिरंजीव सुनील शास्त्री तर सर्व विरोधी पक्षांचे उमेदवार होते राजीव गांधींना आव्हान देणारे विश्वनाथ प्रताप सिंग. अर्थातच वि.प्र.सिंगांनी विजय मिळविला.त्याच निवडणुकीत कांशीराम यांनीही सुमारे ७० हजार मते घेऊन आपले आणि आपल्या पक्षाचे अस्तित्व दाखवून दिले.

२. जॉर्ज फर्नांडिस यांनी १९६७ मध्ये दक्षिण मुंबई (महाराष्ट्र) लोकसभा मतदारसंघातून विजय मिळविला.पुढे १९७७,१९८९,१९९१ आणि २००४ मध्ये त्यांनी मुझफ्फरपूर (बिहार) लोकसभा मतदारसंघातून तर १९९६,१९९८ आणि १९९९ मध्ये नालंदा (बिहार) लोकसभा मतदारसंघातून विजय मिळविला.त्यांचा १९८४ मध्ये उत्तर बंगलोर (कर्नाटक) लोकसभा मतदारसंघातून पराभव झाला.ते विजयी झाले असते तर त्यांचेही नाव तीन वेगळ्या राज्यांमधून लोकसभेवर निवडून गेलेल्यांमध्ये आले असते.

या पर्यायांमध्ये नसलेल्यांपैकी दोन नावे म्हणजे पी.व्ही.नरसिंह राव आणि सध्याच्या लोकसभा अध्यक्षा मीरा कुमार हे प्रत्येकी तीन राज्यांमधून लोकसभेवर निवडून गेले आहेत. पी.व्ही.नरसिंह राव १९७७ आणि १९८० मध्ये हणमकोंडा (आंध्र प्रदेश), १९९१ च्या पोटनिवडणुकीत आणि १९९६ मध्ये नंद्याल (आंध्र प्रदेश), १९८४ आणि १९८९ मध्ये रामटेक (महाराष्ट्र) तर १९९६ मध्ये बेरहामपूर (ओरिसा) लोकसभा मतदारसंघातून लोकसभेवर निवडून गेले. तर मीरा कुमार १९८५ मध्ये बिजनोर (उत्तर प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघातून पोटनिवडणुकीत लोकसभेवर निवडून गेल्या. पुढे १९९६ आणि १९९८ मध्ये करोल बाग (दिल्ली) लोकसभा मतदारसंघातून तर २००४ आणि २००९ मध्ये सासाराम (बिहार) लोकसभा मतदारसंघातून त्या लोकसभेवर निवडून गेल्या.

१९८५ च्या बिजनोर (उत्तर प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघातील पोटनिवडणुकीमध्ये मीरा कुमार यांनी प्रतिस्पर्धी रामविलास पासवान आणि बसपा नेत्या मायावती या दोघांचाही पराभव केला.या पोटनिवडणुकीत रामविलास पासवान यांचा थोडक्यात (सुमारे ५ हजार) मतांनी पराभव झाला तर मायावतींनी ६१ हजारांपेक्षा जास्त मते घेतली. अर्थातच पासवान आणि मायावती हे दोघेही एकाच समाजातील नेते होते. आपल्याला त्या समाजातील काँग्रेसविरोधी मते मिळतील आणि आपला विजय होईल असे पासवानांना वाटत होते.पण त्या काँग्रेसविरोधी मतांमध्ये मायावतींनी फूट पाडली म्हणून आपला पराभव झाला हे पासवानांच्या लक्षात आले.मायावती आणि पासवान यांच्यात विस्तव जात नाही तो अगदी १९८५ पासून. पुढे १९८७ मध्ये हरिद्वार (त्यावेळी उत्तर प्रदेश) लोकसभा मतदारसंघातून पासवान आणि मायावती या दोघांनीही पोटनिवडणुक लढवली आणि परत त्यात दोघांचाही पराभव झाला.पण त्यात मायावतींनी सव्वा लाख मते घेतली तर पासवान ३४ हजार मतांनीशी चौथ्या क्रमांकावर फेकले गेले. त्यानंतर पासवानांनी उत्तर प्रदेशातून निवडणुक लढवली नाही.या दोन्ही पोटनिवडणुकांमध्ये बसपाच्या मायावतींचा पराभव झाला.पण पुढे १९८९ मध्ये मायावती बिजनोर (उत्तर प्रदेश) मधूनच लोकसभेवर निवडून गेल्या. बसपा संस्थापक कांशीराम यांचा मूलमंत्र--पहला चुनाव हारने के लिए, दुसरा चुनाव हराने के लिए और तिसरा चुनाव जितने के लिए हा मायावतींनी थोड्या वेगळ्या क्रमाने अंमलात आणला.१९८५ मध्ये बिजनोरमधून त्यांनी रामविलास पासवानांना हरविले, १९८७ मध्ये त्या हरिद्वारमधून हरल्या तर १९८९ मध्ये त्या बिजनोरमधूनच जिंकल्या!!

यापैकी मीरा कुमार हे नाव मला आधी माहित नव्हते.प्रश्नमंजुषेसाठी प्रश्न तयार करायला घेतल्यानंतर मायावतींचे "बेहेनजी" हे चरित्र वाचले त्यात बिजनोर पोटनिवडणुकीविषयी माहिती होती.त्यामुळे ही माहिती कळल्यावर पर्यायात नसलेल्या "एका" नेत्याऐवजी "दोन" नेते असा प्रश्नात बदल केला.

या प्रश्नाला ११ मिपाकरांनी उत्तरे पाठवली.प्रश्नाचे उत्तर शरद यादव आणि इंदिरा गांधी दोन्ही असे आहे.ज्या मिपाकरांनी शरद यादव (क) किंवा इंदिरा गांधी (ड) अशी उत्तरे दिली त्यांना उत्तर चुकले असेच कळविले आहे.त्यांचे उत्तर अंशत: बरोबर आहे असे कळविले असते तर ती एक obvious hint झाली असती आणि बरोबर उत्तर सांगितले गेले असते म्हणून तसे केले नाही.

पुढील मिपाकरांनी या प्रश्नाचे उत्तर बरोबर दिले: हतोळकरांचा प्रसाद, सुनील,चौकटराजा,विअर्ड विक्स,अनन्त अवधुत

पुढील मिपाकरांनी या प्रश्नाचे उत्तर अंशत: बरोबर (इंदिरा गांधी/शरद यादव) दिले: ज्ञानोबाचे पैजार,नाद खुळा, विनोद१८,श्रीगुरूजी

तर टिवटिव आणि तथास्तु यांनी यापेक्षा वेगळी उत्तरे पाठवली.

पर्यायात नसलेल्या दोन नेत्यांपैकी पी.व्ही.नरसिंह राव हे सुनील,चौकटराजा,अनन्त अवधुत आणि श्रीगुरूजी यांनी बरोबर सांगितले. मीरा कुमार हे नाव ओळखणे तसे कठिणच होते.ते कोणालाच सांगता आले नाही.

सर्वांच्या सहभागाबद्दल आभारी आहे.आपल्या सहभागामुळेच ही प्रश्नमंजुषा यशस्वी होणार आहे.

आता दुसरा प्रश्न बुधवार ८ जानेवारी रोजी प्रसिध्द करेन.

प्रश्न क्रमांक २

एकाच लोकसभा मतदारसंघातून लोकसभेवर जास्तीत जास्त वेळा निवडून जायचा विक्रम कोणाच्या नावे आहे?

अ. इंद्रजीत गुप्ता
ब. सोमनाथ चॅटर्जी
क. पी.एम.सईद
ड. खगपती प्रधानी
इ. माणिकराव गावीत

उत्तरे व्य.नि वरच पाठवावी ही विनंती. उत्तर रविवार १२ जानेवारी रोजी जाहिर केले जाईल.

धन्यवाद

क्लिंटन

शक्य असेल तर प्रत्येक प्रश्नासाठी वेगळा धागा काढाल काय?

धन्यवाद अस्वस्थामा. एका धाग्यात ४ प्रश्न लिहिण्यामागे एक उद्देश आहे.प्रश्न पोस्ट केल्यानंतर थोडीफार अवांतर चर्चा होणे अपेक्षित आहेच.पण नक्की किती होईल हे आधीच सांगता येणार नाही.तेव्हा प्रत्येक प्रश्नाला वेगळा धागा केला तर कदाचित काही प्रश्नांवर मूळ प्रश्न आणि त्याचे उत्तर सोडून काहीच नसेल.त्यातूनच उगीचच मिपाची बॅन्डविड्थ खर्ची पडेल (एकाच धाग्यात चार प्रश्न लिहून बॅन्डविड्थ वाचेल की नाही हे मला माहित नाही.माझे तांत्रिक गोष्टींविषयीचे ज्ञान अगदी यथातथाच आहे तेव्हा हा माझा आपला तर्क :) ). तरीही जर कोणत्या प्रश्नाच्या धाग्यावर अधिक चर्चा होऊन चर्चा दुसऱ्या पानावर गेली तर ती ट्रॅक करणे कठिण होईल त्यामुळे त्या परिस्थितीत एका धाग्यात चार पेक्षा कमी प्रश्न लिहेन.

पहिल्या प्रश्नाच्या उत्तराची श्रेयनामावली लिहिताना एक चूक झाली.कोणाची उत्तरे बरोबर आहेत हे लिहिणे ठिक आहे पण कोणाचे उत्तर चुकले हे जगजाहिर करायची काहीच गरज नव्हती.ही चूक परत नक्कीच होणार नाही :)

तिसरा प्रश्न उद्या पोस्ट करेन.

प्रश्न क्रमांक ३

लोकसभेवर निवडून जाणारे सर्वात वयोवृध्द सदस्य कोण?

अ. एन.जी.रंगा
ब. राम सुंदर दास
क. रामचंद्र वीराप्पा
ड. लालकृष्ण अडवाणी
इ. मोरारजी देसाई

उत्तर नेहमीप्रमाणे व्य.नि वरच पाठवावे ही विनंती. बरोबर उत्तर रविवार १९ जानेवारी रोजी जाहिर करेन.

सर्वांच्या प्रोत्साहनाबद्दल आभारी आहे.

प्रश्न क्रमांक ४
राजमोहन गांधी, मेनका गांधी, राज नारायण आणि राम जेठमलानी या चौघांची पार्श्वभूमी पूर्णपणे भिन्न असली तरी त्यांना जोडणारा एक दुवा आहे.पुढीलपैकी कोणाला तोच दुवा जोडतो?

अ. चंदुपाटला जंगा रेड्डी
ब. मुझफ्फर अली
क. करण सिंग
ड. विजय कुमार मल्होत्रा
इ. विजयाराजे शिंदे

उत्तर व्य.नि वरच पाठवावे ही विनंती. उत्तर रविवार २६ जानेवारी रोजी जाहिर केले जाईल.

(गेले २-३ दिवस मिपावर येता येऊनही लिहिणे झाले नव्हते.काही प्रतिसादांना उत्तरे द्यायची आहेत तर काही नवे प्रतिसादही लिहायचे आहेत. ते पुढील दोन दिवसात व्हायला हवे.)

धन्यवाद
क्लिंटन