१९८० नंतर जन्मलेल्या पोरांचा सॉलिड लोचा

छान निरीक्षण.
पण हे प्रत्येक पीढीत घडतेच की!रेडीओ पीढीला अचानक टीव्हीचे भाग्य मिळाले ,त्यामुळे गप्पाटप्पा ,सोशल इन्टरॅक्शन कमी झाले.पत्र लिहणारे फोन घेऊ लागले, कुस्ती वगैर देशी खेळ मागे पडून क्रिकेट आले, देशी जाऊन विदेशी आली ,सायकल जाऊन जावा यझदी राजदूत आल्या, नंतर स्कूटर व एमेट्या, वगैरे वगैरे... परंतु ते ट्रान्सिशन आणि आताचे यांच्या वेगात मात्र बरीच तफावत आहे.

हेच विचार माझे पण आहेत. आपण अधिक चांगल्या पद्धतीने मांडले आहेत.
--(Transition चा साक्षीदार आणि साथीदार)

छान लिहिलय, आवडले !

लोचा आहे खराच, आणि आम्हा १९५० नंतर जन्मलेल्या पोरांच्या लोच्यापेक्षाही जास्त सॉलिड वाटतो आहे, तुमच्या लेखावरून.
आम्ही तर बुवा अजून जवान आहोत, आणि करण्यासारखे खूप काही आहे, कदाचित त्यासाठी ऊर्वरित आयुष्य कमी पडेल, असे वाटत आहे. बालपणाच्या स्मृती रम्य खर्‍या, आणि त्यात रमून जाणे हा आवडीचा उद्योग, पण अजून पुढेही नाना गंमती करायच्या आहेत.
एक मात्र खरे, की लहानपणीचे मित्र तुटले न पाहिजेत, आणि जास्त सीरीयसली घेऊ नका राव आयुष्याला. सृजनशील रहा, आरोग्य जपा, काहीना काही नवीन शिकत रहा, मनापासून जे करावेसे वाटते, ते करत रहा, आणि आई-बाबा-आजी- आजोबा वगैरेंची नीट काळजी घ्या.
whats next ? असे वाटणे हा फार महत्वाचा टप्पा. वेगळी दिशा देऊ शकणारा.

*****

छान व्यक्त'व्य! :)

दंडावर देवीची च्या लसीची खुण नाही म्हणजे पोरगी आपल्या पेक्षा मोठ्ठी नाही हा एक सिम्पल थंब रुल ८५ नंतरची पोरं वापरतात हे जाता जाता नोंदवत आहे ;)

छान लेख , अगदी भिडला !

मीही याच पिढीतला ....त्यामुळे त्याच वाटेचा वाटसरू !

लेखन आवडलं.

कुठेतरी काहीतरी लोचा आहे खास.
यात १९८० चा फार काही थेट संबंध नाही. What Next? हा प्रश्न काहींना पडतो, काहींना पडत नाही; मग ते १९८० चे असोत,१९५० चे असोत की २००० चे असोत.
असा प्रश्न पडणं ही एक चांगली गोष्ट ठरु शकते :-)

काय असेल प्रश्नाचं कारण? यू कांट इमॅजिन - संपन्नता!

या आधीची पिढी संपन्न होई तो उतरणीला लागलेली असायची त्यामुळे त्यांना Whats Next ? हा प्रश्न कधी पडलाच नाही. आणि स्थैर्य आल्यावर There was so much missed! त्यामुळे शरीर स्वास्थ्य आणि मनाची उभारी असली की झालं.. One can go on!

ऐंशी नंतरची पिढी तारुण्यातच संपन्न झाली आणि भोगून दमली! (अर्थात हे भाग्य सर्वांच्या वाटेला आलं नाही). आता मिळवण्यासारखं किंवा भोगण्यासारखं काही उरलं नाही. Now the life is just a repetition. And unfortunately with a heightened insecurity. Because the life-style may not be continued this way if something suddenly goes wrong! म्हणजे भोगून झालं, भोगाचं आकर्षण कमी झालं पण उद्या चित्र बदललं तर काय? ही अस्वस्थता कायम.

मला वाटतं ही पिढी अत्यंत भाग्यवान आहे. कारण ती क्रॉसरोडवर उभी आहे. तुम्ही नवनवी आकर्षणं निर्माण करुन जीव रमवू शकता. पण ते किती काळ करणार? यू हॅव अ वेरी लाँग वे टू गो.

किंवा मग मानवी जन्मातच निहित असलेल्या अस्वास्थ्याचं मूळ कारण शोधू शकता - That is Spirituality! मी मागे एकाला व्य. नि. तून म्हटलं होतं One needs Two things to turn Spiritual: Affluence & Maturity, both. काय आहे ही म्यॅच्युरिटी? तर हे समजणं की भोग आणि जीव रमवणं फार काळ चालत नाही. थोडी फुरसत मिळाली की पुन्हा अस्वास्थ्य वर येतंच. तुम्हाला `स्व' शोधायला हवा कारण ती `स्थिती' आहे. It is an unchanging permanent State. त्या स्थितीशी कनेक्ट होणं स्वास्थ्य आहे. मग Whats Next ? हा प्रश्नच रहात नाही. Then there is no future to think of, you enjoy the present. Because present is the only reality!

लेख चांगला लिहिला आहे. एका मोठ्या वर्गाचं प्रतिनिधित्व करणारा आहे. पण हा Whats Next? प्रश्न तुम्ही सकारात्मक पद्धतीने घेतलात तर करण्यासारखं खूप काही आहे, त्यातलं कोणतं आधी सुरू करू असाच प्रश्न पडेल. रामदासकाकांनी एका लेखात म्हटलं होतं, "एका कवितेचा अर्थ समजायला एक आयुष्य गेलं, मग बाकी सगळं समजून घायला त्या ८४ लक्ष योनी अपुर्‍या पडतील!" नुसती पुस्तकं वाचत बसलात तरी आयुष्य संपेल, पुस्तकं संपणार नाहीत! इतर गोष्टी लांबच राहिल्या!

मुक्तक आवडलं. नेमक्या शब्दात आशय मांडलाय.

मार्च मधे फायनल परिक्षा आहे. ज्यांनी एक वर्षाआगोदरच उन्हाळी वर्ग लावुन, वर्षभर ट्युशन क्लास मधे सराव करुन डिसेंबर पर्यंत परिक्षेची तयारी संपवली त्यांना 'व्हॉट नेक्स्ट ' हा प्रश्न नक्की सतावतो. परिक्षार्थी मोड मधुन बाहेर पडुन जे विद्यार्थी मोड मधे येऊ शकतात त्यांना नवे सुर गवसतात... पण अर्थात, परिक्षेचं भान सुटता कामा नये.

what is next अन अधून मधून why is next or kolaaveridi हे प्रश्न आजकाल फार सतावतात. स्थित्यंतर ज़रा जास्तच बघितली असे वाटते. म्हणून सुरुवात ही उमेदददायक वाटत नाही..

अनुभवाने व् कालासोबत प्रौढत्व आले पण इंस्टिंक्ट गमावला आहे. दुःख संकट भीतीदायक वाटत नाही पण जणू सुखाच्या अस्तित्वाला सुरुंग लागलाय.

गाढवाप्रमाने सध्या फ़क्त विनोदी चित्रपट अन साहित्याच वाचतोय कारण इतर ठीकाणी रामायाची कुवत मनाने कधीच गमावली पण सुखाचा हां मार्ग अतिशय उपरा वाटतोय... काहीतरी लोच्या आहे खर्च काहीतरी लोच्या आहे....

याच पिढीचा प्रतिनिधी असूनही, अगदी प्रामाणिकपणे सांगायचं झालं तर "what's next?" हा प्रश्न कधी पडला नाही बुवा. जेव्हा जेव्हा आयुष्यात "काहीतरी मिळालं, अचीवमेंट झाली" असं वाटणारे प्रसंग आले तेव्हा तेव्हा नवीन क्षितिजं समोरून खुणावत होती. मिपावरच्या आपला जॅक डनियल्स आणि इतर काही जिवलग मित्र आहेत त्यांचे उद्योग पाहिले तर "मला का नाही जमलं हे सगळं?" असं वाटणंच जास्त. त्यामुळे हा धाग्याच्या खालीच असणार्‍या चित्रगुप्त यांच्या "तुम्हाला उर्वरित आयुष्यात काय करायचेच आहे" या धाग्याशी जास्त रिलेट होऊ शकतो.

रॉबर्ट फ्रॉस्टची प्रसिद्ध कविता आहे. तो म्हणतो "The woods are lovely, dark and deep. But I have promises to keep,. And miles to go before I sleep,." ही प्रॉमिसेस आपणच आपल्याला केलेली असतात. ती पाळायची असं एकदा घट्ट ठरवलं की असा प्रश्न पडत नाही.

तिशीतच घर घेतलि. गाड्या आल्या..... झाल सगळ करून..

घर आणि गाड्यातच आयुष्याची इतिकर्तव्यता मानली तर >>आता पुढच्या आयुष्यात काय करू यार? whats next ?<<<
असा प्रश्न पडणं स्वाभाविक आहे. विचार आणि भावनांमध्ये शुष्कता आली की आयुष्याचा परिघ आकुंचतो. पण शरीराला जशी आर्द्रतेची आवश्यकता असते तशीच विचारांना आणि भावभावनांनाही आर्द्रतेची गरज असते. भरपूर वाचन, श्रवण, आकलन आणि निसर्गाच्या निकट राहणं ह्यात न संपणारं सुख आहे. घर घेतलं, गाड्या घेतल्या पण कवितेचा आनंद घेतला? आशा, लता, हृदयनाथ, भिमसेन जोशी अशा दिग्गजांच्या न संपणार्‍या यादीतील गायकांच्या गाण्याचा आनंद घेतला? निसर्ग माथेरान, महाबळेश्वर, कासचे पठार आणि अगदी थेट हिमालयापासून कन्याकुमारी पर्यंत नुसताच पाहिला पण समजून घ्यायचा प्रयत्न केला? ६४ कलांपैकी कुठल्याही कलेला वाहून घेण्यात आनंद शोधला आहे? निदान आस्वाद तरी १०० टक्के घेतला आहे? करायला गेलं तर आयुष्यात भरपूर आहे. बाबा आमटेंसारखे समर्पित आयुष्यही जगता येते. गरजवंतांना, अपंगांना, गरीब विद्यार्थ्यांना, रुग्णांना मदत करता येते. पुढे काय? हा प्रश्नच का पडावा? विचारांची कमी किंवा आयुष्याबद्दलचा अभ्यास कमी.
आमच्या पिढीला (५०च्या दशकातील) शिक्षण, नोकरी, घरच्या जबाबदार्‍या ह्यातून स्वतःचे घर उभारण्यातच पाऊण आयुष्य गेले. आमच्या पिढीच्या मागची पिढी (आमच्या आई-वडिलांची) बहुतांश आमच्यावर अवलंबून होती/आहे. पण आमची पिढी तशी नाहीए. आपल्या मुलांवर अवलंबून नाही. तुमच्या पिढीला तिशीतच सर्व कांही मिळाले ह्याचा आनंद माना, इश्वराचे आभार माना. आमच्या सारखं दैनंदिन गरजा भागविण्यात आयुष्य नाही गेलं. तरणतलावावर, पाण्यात उडी मारण्यासाठी जी लवचिक फळी (जंपींग बोर्ड) असते ती तुम्हाला लाभली आहे. आहात तिथून अजून उंच उडी मारता येण्यासाठी आवश्यक ते सर्व कांही तुमच्या जवळ आहे. मग खंत कशाकरीता? ही अभद्र हताशा कशाकरीता? मन आणि मेंदू सतत घासूनपुसून लख्ख ठेवा आणि आयुष्याचा आनंद लुटा. इतरांना तो लुटण्यात मदत करा. शुभेच्छा..!

मस्त निरीक्षण आहे . सगळा काळ असा डोळ्यासमोरून गेला.

लेख उत्तम आहे आणि श्री पेठकरांचा प्रतिसाद विचारास चालना देणारा !! दोन्ही आवडले
८० च्या पिढीला जन्म देणारी पिढी त्यांचावर अवलंबून नाही हे सुदैव्य ८० ची पिढी आणि त्याला जन्म देणारी पिढी digest करू शकत नसल्याने दोन्ही पिढ्यांना तापदायक ठरत आहे
interdependance हा निसर्गनियम आहे
independant होणे हा ध्यास दोन्ही पिढ्यांना लागला आहे
विचार आणि भावना यात शुष्कता आल्याखेरीज independant होता येत नाही
आधार वाटणे , आधार देणे याकरता विचार आणि भावनेत ओलावा लागतो
आपण आपल्याला काही promises द्यावयाची आणि ती पूर्ण करण्याकरता आयुष्य वेचावे हे खरे असले तरी कोणत्या प्रकारची promises द्यावयाची हे कळले पाहिजे . नाहीतर पुन्हा लोच्या !!!
माझी बायको माझ्या कारने गृहप्रवेशासाठी येईल असे म्हणणारा पुढे कार बदलण्यासाठी नोकरी करतो असे दिसू लागते . त्याच्या समृद्धीचे दर्शन होते पण वाटेकरू कोणी झाल्याचे आढळत नाही
श्री राम मनोहर लोहिया यांनी नवा राजकीय पक्ष काढला तेंव्हा महात्मा गांधीचे आशिर्वाद मागितले
गांधी म्हणाले '' या जन्मी पूर्ण होणार नाही असे ध्येय ठेव ''
भावनेचा ओलावा टिकवणे हे जन्मभराचे काम आहे !!

अमोल, जे काही लिहीलंयस, तो लोच्या तर आहेच. ह्याच पिढीतला असल्याने ट्रंककॉल ते "व्हास्सप" हा प्रवासही केला आहे. आयुष्यात एक छोटंसं वर्तुळही पुर्ण केलंय. कधीकधी "व्हॉट्स नेक्स्ट"? हा प्रश्नही येतो. पण मग कळतं, की बरंच काही बाकी आहे. (माझ्याकडे स्वतःचं घर किंवा गाडी तशीही नाहीच आहे म्हणा.. ;-) सध्या सरकारकृपेकरुन..)

बरंच काही आहे यार अजून बघायला.. एकदा आधी अख्खा भारत बघायचाय, मग जमल्यास जग.. बारीक होऊन चांगला डान्स करायला शिकायचंय.. जमल्यास एकदोन वाद्यं शिकायचीयत. वयाच्या तिशीतच जर "रोटी, कपडा और मकान"चे प्रश्न पुरेपूर सुटले असतील आणि खिशात आणि बँकेत बर्‍यापैकी पैसा असेल तर बरंच काही आहे की करायला.. मागे एकजण भेटला होता. पोरंबाळं शाळा-कॉलेजात होती, आणि हा पठ्ठ्या बँकेतल्या गुबगुबीत नोकरीतून एका वर्षाची "सबॅटीकल" घेऊन बाईकवर भारतभर हिंडायला निघाला होता !

वर बर्‍याच ज्येष्ठ मिपाकरांनी लिहील्याप्रमाणे बरंच काही आहे करायला.. आपल्या मुला-बाळांसोबत मूल होऊन शिका- शिकवा. लहानपणी ज्या गोष्टी कराव्याशा वाटत होत्या, पण पैशांअभावी करु शकला नाहीत, त्या करा.. (मी पुस्तकं वाचतोय- अगदी "फास्टर फेणे" सकट :-)) हां, आता "पैसे कमावून कंटाळा आलाय, यार.. काय सडवायचा काय त्याला?" म्हणत, जरा कुठे मोकळेपणे भटकायचा चान्स मिळाल्यावर "स्साला, हे काम सोडून जाऊ शकत नाही, यार.. इन्क्रिमेन्टचा प्रश्न आहे !" असा लोच्या असेल तर मग जाने दो..;-)

(ढिसक्लेमर : प्रतिसाद वैयक्तिक नाही.)

१९८० ते १९९० ची पिढी हा नवीन आणि जुन्याचा योग्य संगम आहे.....

वरच्या लेखाशी आणि त्यातल्या निरीक्षणांशी संपूर्ण सहमत असलो तरी 'व्हॉट नेक्स्ट' हा प्रश्न खरेच पडला नाही. उलट काही गोष्टी ज्या आता करतो आहे त्या थोड्या पूर्वी मिळाल्या असत्या तर जास्त मजा केली असते असे वाटते.
उदा. चांगली दुचाकी पुण्याबाहेर सफर करायला, चांगली ४ चाकी जेव्हा आमच्या मित्रांचा ग्रुप खूप घट्ट आणि एकत्र होता (आता एकत्र आहे, प्रत्येकाची गाडी आहे पण प्रपंचामुळे तितका घट्ट नाही, नाहीतर मस्तं ४ चाकी गाडीतून हिंडून दंगा केला असता तेव्हा), गाणं शिकण्यासाठी फीचे पैसे लहानपणी न परवडल्यामुळे गाणे शिकायला गेलो नाही ते आता शिकता येणार नाही असे वाटत असूनही प्रयत्न करतो आहे.
बाकी मला मात्र नेहेमी व्हॉट नेक्स्ट च्या नेमके विरुद्ध वाटते, कायम वाटते आता परत सायकले कोकणात जाणे जमणार नाही पूर्वीसारखे कारण वेळ आणि स्टॅमिना २न्ही नाही पूर्वी सारखा. आपल्याला चांगले ४ लोकात गाता येणार नाही असेही कायम वाटते. अर्थात या सगळ्या गोष्टी टूडू मधे आहेतच. तालमीतल्या आखाड्यातला दोर २ वेळा चढून उतारायचे उद्दीष्ट अजून सिद्ध व्हायचे आहे. १००० जोर मारायचे चॅलेंज अजून शिल्लक आहे.
पुढच्या जन्मासाठी पण बहुधा बरीच मोठी टू डू असणार आहे.

बर्‍याच दिवसांपासून मनात घोळणारा विषय चर्चेला आल्याचे पाहून आनंद झाला. वरील काही प्रतिसाद वाचले आणि चर्चा खोलवर न जाता वरवरची चाललेली आहे असे वाटते. करण्यासारखे बरेच असते हे सगळ्यांनाच माहिती आहे हो, पण आयुष्याचे ध्येय काय?
मागच्या पिढीच्या 'सिंपलमाईंडेडनेस' बद्दल मला वाईट वाटते आणि त्यातून निर्माण झालेल्या दुटप्पीपणाची कधीकधी चीड येते. त्यांना आजच्यासारखी माहिती वा ज्ञान सहजासहजी उपलब्ध नव्हते त्यामुळे व्यापक दृष्टीकोन नसणे समजू शकते. पण त्यामुळे आमच्या पिढीचा लोचा झाला हे मात्र खरे.
माझ्या आई-वडिलांच्या पिढीने तसे गरिबीत दिवस काढले. साधं स्वतःचं घर घ्यायला चाळिशी उजाडायची आणि ते सुद्धा कर्ज घेऊन घ्यावं लागायचं. त्यामुळे भरपूर पगार देणारी नोकरी, गाडी, बंगला हीच आयुष्याची ध्येयं बनवून त्यांनी आम्हाला शिकवलं. याला फार थोडे अपवाद असतीलच पण बहुसंख्यांनी असं केलं नाही असे म्हणणे खोटारडेपणा होईल. घर आणि गाडी व्हायला फार मोठ्या कर्तृत्वाची गरज नसून उद्द्योग-धंदे करणार्‍यांना मुक्त अवकाश देणे फक्त आवश्यक आहे हे कदाचित तेव्हा बहुतेकांना समजले नसावे.
तेव्हा साध्या स्कूटरसाठी पाच-पाचवर्षे वाट पाहणार्‍या समाजात आता खुली अर्थव्यवस्था आल्याने मनात येईल तेव्हा हवे ते जाऊन घेता येते. वरती कोणीतरी म्हटले आहे की तुम्हाला तिशीतच मिळाले याचा आनंद माना; पण ते मिळण्यात आनंद आहे हे सांगणेच मुळात चुकीचे आहे हे कोणाच्या लक्षात का येत नाही? घर आणि गाडी फुकटात येत नाही, त्यासाठी किंमत मोजावी लागते. अर्थव्यवस्था खुली झाली, पाश्चात्त्य कंपन्यांना फायदा होत राहावा म्हणून अधिकाधिक स्वस्त मनुष्यबळाची गरज भासू लागली म्हणून आपल्याकडे सुबत्ता आली. पण नुसतीच सुबत्ता आली आणि बाकी काही बदललं नाही असं नाही. मागच्या पिढीने शिकवलेल्या घर,गाडी, लग्न, मुले या स्वप्नांना मिळवण्यासाठी बहुतेकांनी सौदा केला आहे. आपल्या वेळेचा. माझ्या बरोबरच्या अनेक मित्रांनी दोन-दोन घरे, दोन-दोन गाड्या घेतल्या आहेत. नवरा-बायको दोघेही नोकर्‍या करतात आणि मुले मात्र पाळणाघरात. आठवड्यातून एक दिवस फक्त मुलांना देता येतो. चकाचक घरात आठवड्यातले पाच दिवस नोकर माणसे फक्त राहतात. म्हातार्‍या आई-बापांशी तर धड बोलायलाही फुरसत मिळत नाही. वर्षातून पंधरादिवस सुट्टी मिळते तीसुद्धा शेजार्‍यापेक्षा आपण कमी नाही हे दाखवण्याच्या नादात महागड्या ठिकाणी सहलीला जाण्यात जाते.
बारावीला आमच्या वर्गात असलेल्या काही हुशार-मुलामुलींचे तर तेव्हाच अमेरिकेला जाणे जवळजवळ निश्चित होते. बरं अमेरिकेला जायचे ते काहीतरी भव्य-दिव्य करून दाखवायला का? तर नाही. केवळ तिथे गाडी-बंगला सहज घेता येतो म्हणून. ज्या आई-बापांनी परदेशी जाण्याची स्वप्ने दाखवली तेच आता एकाकी केविलवाणी तोंडे घेऊन बसतात स्काईपसमोर.
'व्हॉट नेक्स्ट' हा "आता वेळ घालवायला काय करायचे" इतका सोपा प्रश्न नाहीय. ज्या समाजाने भौतिक सुखाची ध्येये ठरवून दिली आणि माणसाकडच्या खेळण्यांवरून त्याची किंमत करायला शिकवली, ती खेळणी तर आम्हाला मिळालीत; पण त्या भानगडीत आम्ही एका माईंडलेस कन्झुमरिझमच्या चक्रात अडकलोय आणि त्यात काही राम नाहीय हे कुठेतरी जाणवायला लागले आहे. त्यातूनच सतत घाईचे, सतत बदलणारे आयुष्य आणि त्यातूनच हा नॉस्टॅल्जिया (आणि प्रसंगी रिग्रेशन) निर्माण झाला आहे.
लहानपणी कुठेही हुंदडताना आई-बापांनी धरून आणून ज्या उज्ज्वल भविष्यासाठी बकोट धरून शाळेत बसवलं त्या भविष्यापर्यंत आम्ही फार लवकर पोचलो आणि आता 'व्हॉट नेक्स्ट' या प्रश्नाला "जा हुंदडा" हे उत्तर अत्यंत दुटप्पी आणि क्रूर वाटते.

वरील सगळ्याच प्रतिसादांशी थोडी थोडी सहमत. खरंतर सगळंच पटलय आणि सगळच ज्याच्या त्याच्या दृष्टीनं बरोबर आहे. तरी ननिंशी जास्त सहमत कारण मी तशीच वाढले आणि आता भारतात असते तर जसे माझ्या पिढीच्या अनेकांचे चालले आहे तसेच चालले असते. बखोट धरून अभ्यासाला बसवलेल्यांच्या पुढच्या पिढीला "जा हुंदडा" म्हणताना कष्ट पडतात, पण पैसाताई म्हणते तसे बेसिक गरजा भागवल्यानंतर आयुष्य चांगलं , थोडं सोपं करण्यासाठीचे विचारही पटले.

पतंजलींच्या योगसूत्रातील पहिलेच सूत्र आहे: अथ योगानुशासनम.
ओशोंच्या पतंजलींवरील प्रवचनात याचा विस्तृतपणे उहापोह केलेला आहे. त्यात 'अथ' याचा अर्थ काहीसा इथे जी गाडी,घर इ. झाल्यावर 'व्हॉट नेक्स्ट' अशी स्थिती येते, ती, असे ओशो सांगतात.
थोडक्यात म्हणजे अशी स्थिती आली, की स्वतःच स्वतःला अनुशासनबद्ध करण्यापासून सुरुवात करत हळूहळू अष्टांगयोगाची साधना करावी, त्यातून संपूर्ण जीवनाला नवी दिशा मिळून ते अधिकाधिक सार्थक होइल, वगैरे. अर्थात हा विषय फारच मोठा आहे. 'कला' ही सुद्धा एक उत्तम दिशा.

या धाग्यावरची चर्चा बरीच रोचक होऊ लागलीय. अपेक्षेप्रमाणे काहीजण लेखकाच्या मानसिक गोंधळाशी सहमत आहेत तर बर्‍याच जणांनी त्यांची उत्तरे अगोदर शोधून ठेवलेली आहेत किंवा त्यांची अंमलबजावणीही सुरू केली आहे.

बर्‍याच जणांनी "घर-गाडी-बँक बॅलन्स" याची तरतूद झाल्यावर काय काय करता येईल याबाबत बरेच छान मुद्दे पुढे आणले आहेत. अर्थात काही अपवादात्मक व्यक्ती सोडल्या तर "घर-गाडी-बँक बॅलन्स" हे तीन मुद्दे बहुतेक सगळ्यांच्या मनात पहिलेच असतात. असं मीच नाही तर मास्लोव्ह पण म्हणतो ;)

मात्र आपले हे उद्दिष्ट्य साध्य झाले की मग काय ? असा विचार मनात तेव्हाच मनात येतो जेव्हा आपण मागच्या पिढीची स्वप्ने आपल्या जीवनात उधार घेतो... मूळ लोचा हाच आहे... तो असा:

या लेखातल्या उदाहरणात पूर्ण झालेल्या सगळ्या गोष्टी ही "मागच्या पिढीची स्वप्ने" होती... कारण त्या काळातली कठीण परिस्थिती आणि उपलब्ध असलेली संधी पाहता मध्यमवर्गियाला "घर-गाडी-बँक बॅलन्स" ही स्वप्ने वाटण्याएवढीच कठीण गोष्ट होती. आजच्या काळात त्या गोष्टी जरी सहजशक्य नसल्या तरी खूप अशक्य नक्कीच नाहीत आणि त्या पुर्‍या केलेल्या ३० वर्षिय व्यक्तींची संख्या फार कमी तर नक्कीच नाही... हे तर लेखातच म्हटलंय !

याचा अर्थ लोचा परिस्थितीचा नाही... चुकीच्या स्वप्नांचा आहे. "अपयश नाही तर छोटे ध्येय हा गुन्हा आहे" (Low aim, not failure, is crime !) असे म्हणतात ते यासाठीच !

उपायः

१. स्वप्ने पाहताना कंजूसी करू नका. बदलत्या काळात कालची स्वप्ने आजची सामान्य वस्तुस्थिती बनत असतात. आपल्या आईवडिलांची जुन्या काळची त्यांच्याबद्दलची (तुमच्या बद्दलची नाही !) स्वप्ने आपण आज लवकर वास्तवात आणली तर त्यात आनंद आहे पण ते अभिमानास्पद असेलच असे नाही. शिवाय त्यांनीच त्यांच्या खांद्यावर तुम्हाला उभे करून दूरवरचे क्षितिज बघायची संधी दिलीय.

ते त्यांना न दिसणारे क्षितीज गाठा आणि त्यांना व स्वतःला चकीत करा !

आता जरा वेगळे विचार / उपायः

२. मला काय करायचे / मिळवायचे आहे हे तर ठीक आहेच. आपण आपले प्रयत्न पणाला लावून अनेक गोष्टी मिळवतो. पण त्यामागेही आईवडिलांचा मोठा हातभार तर असतोच पण समाज-देश-जग यांचाही काहीना काही हातभार लागलेला असतोच... तर "घेता घेता देणार्‍याचे हात घ्यावे" असा प्रयत्नही करायला हरकत नाही... जेवढा जमेल तेवढा, आपापल्या शक्ती आणि इच्छेप्रमाणे. हे सुख काही वेगळंच असतं

३. असं म्हणतात की हुशार माणसं आयुष्यात तीनदा तरी पेशा/व्यवसाय बदलतात ! एकच एक पेशा/व्यवसाय केल्यावर काही काळाने, विषेशतः आर्थिक स्थैर्य आल्यावर, माणसाला त्याचा कंटाळा वाटू लागतो. याचा अर्थ असा की त्या पेशा/व्यवसायाने सर्वात पहिली गरज पुरी केली आहे पण ती व्यावहारीक तडजोड होती. आणि त्यात वावगे असे फार काही नाही. जर शक्य असेल तर, अश्या बदलाच्या शोधाला लाग की ते काम करताना कंटाळा येणार नाही. खूप धमक असली तर तुमच्या एखाद्या छंदाला व्यवसायाचे रूप द्या... आयुष्यभर कंटाळा येणार नाही.

महत्वाची सूचना: हा शेवटचा विकल्प अर्थातच जोखमीचा आहे आणि त्याबाबतचा निर्णय ज्याने त्याने केवळ पूर्ण विचार करूनच नाही तर व्यावसायिक कोष्टक (business plan) बनवून पूर्ण अभ्यासांती आणि आपल्या मगदुराप्रमाणे घ्यायचा असतो. हे केवळ डिस्क्लेमर नाही तर वस्तुस्थितीही आहे.

गोंधळाशी सहमत आहे. परंतू "व्हॉट इज द पॉईंट?" असा प्रश्न पडलेली ही आपलीच पिढी नाही. अगदी वेदांपासून ते अलिकडे नित्शे पर्यंत बर्‍याच लोकांनी लिहिलय यावर.
"पॉईंट" प्रत्येकजण आपला आपला शोधून काढत असतो.
वरती क्षीरसागरांनी म्हणलय तसं काही लोक आध्यात्मात उत्तर शोधतात (हा टॉलस्टॉयचा अ‍ॅप्रोच होता). तर काही लोक कलेमध्ये. एकच-एक उत्तर देता येणार नाही हे खरेच आहे.

(अल्बेर कामूचे "द मिथ ऑफ सिसिफस" वाचले नसल्यास वाचा असे सुचवेन.)

आमची पिढी "मोठी स्वप्ने बघा" " नॉट फेल्युअर बट अ लो एम इज अ क्राईम" आणि
"अंथरुण पाहून पाहून पाय पसरावे" ....." बेडकीने बैल होण्याची स्वप्ने बघु नयेत"
"रोड लेस ट्रॅव्हल्ड" "महाजनो येन गता स पंथः" या असल्या द्वीधा मनस्थीत बर्‍याचदा आडकली आहे.

जगात करायला इतकं आहे कि आयुष्य पुरं पडणार नाही. असो. लेख चांगला आहे. आमच्या पिढीचं काय होतंय हे काळच सांगेल.:)

घर अणि गाडी बरोबरच पन्नाशीत होणारे आजारही तिशीत सुरु झाले आहेत! या बाबत तुमच्या पिढीत awreness वाढवण्यासाठी काही करता येईल!

typo -- awareness-- sorry!

वेळीच हा विचार केलात ते फारच आवडले .बऱ्याच दिवसांनी छान चर्चा वाचायला मिळाली .सर्वांशी सहमत .

फोटोत काय असते?
जन्म तारीख, मरण तारीख
माझ्या फोटोत असेल जन्म तारीख आणि फॉरेवर.
असे माझे साहेब म्हणायचे.
वयाच्या ७५ वर्षी महत्वाकांक्षी प्रकल्प.
किडनी स्टोन, ब्लड प्रेशर वर इतर मंडळी ची ऐसी की तैसी.
दिवसाला कमीत कमी १५ कमीटेड.
आयला हे व्हॉट नेक्स्ट म्हणजे काय असते?

प्रश्न पडणे हे एकाच वेळी चांगले आणि वाईट दोन्ही आहे असे वाटते.
चांगले अशासाठी की असा प्रश्न पडतो आहे म्हणजे संवेदनशीलता जागी आहे!
वाईट अशासाठी की लहान वयात असा प्रश्न पडूनही उत्तरे वेळेवर मिळाली नाहीत तर आयुष्य नीरस, शुष्क, कंटाळवाणे वाटू लागते. कोणत्याही भौतिक सुखाने समाधान होत नाही.
१९८० च्या आसपास जन्मलेल्या बहुतांश मध्यमवर्गीय पिढीचे आत्ताचे आर्थिक स्थान हे त्यांच्या आईवडिलांच्यापेक्षा सुस्थितीचे आहे असे समजायला हरकत नाही. त्यांच्या आईवडिलांपैकी एकाने किंवा बर्‍याचदा दोघांनी नोकरी करुन मुला-मुलींची शिक्षणे केली, त्यांना शिक्षणाबरोबरंच आर्थिक स्थैर्य देण्याचा प्रयत्न केला. त्याचबरोबर बरेचदा त्यांचे स्वतःचे आर्थिक स्थानही बर्‍यापैकी राखण्यात ती पिढी यशस्वी झाली, त्यामुळे निवृत्तीनंतरही आर्थिक स्वावलंबन टिकून राहिले. आर्थिक अवलंबित्व हा कुटुंबसंस्था एकत्र ठेवणारा एक मुख्य घटक असतो असे मला वाटते. आपल्याला कोणाची तरी गरज आहे, आवश्यकता आहे या जाणिवेतून एकत्र राहून मग तडजोडी केल्या जाऊ शकतात. एकमेकांना मदत केली जाते. वर उल्लेखलेल्या पिढीची(किंवा त्याच्या १०/१५ वर्षे आधी जन्मलेल्यांची बर्‍याचजणांची सुद्धा)एक अडचण अशी असते की आई-वडील स्वतंत्र असल्याने ते जवळ असून त्यात अवलंबित्व नसल्याने एकप्रकारचा तुटलेपणा, तडजोड न करण्याची वृत्ती बर्‍याचदा दिसते. "मी का म्हणून अ‍ॅडजस्ट करु? मला काय गरज आहे?" असे होऊ शकते.
त्या पिढीने त्यांच्या आईवडिलांची, बर्‍याचदा कुटुंबातीला इतरांची लहान बहिणी, भाऊ यांचीही जबाबदारी घेतलेली असते. त्यासाठी कष्ट केलेले असतात. त्या सगळ्यात त्यांचे स्वतःच्या कुटुंबाचे (नवरा/बायको, मुले) यांची जबाबदारी घेऊन स्वतःचे घर, पैसा, निवृत्तीनंतरची सोय या सगळ्यात त्यांचे वय जवळपास पन्नाशी पार करुन जात असे. सतत काही ना काही ध्येय डोळ्यासमोर असेच (मग ते स्वखुशीने स्विकारलेले असो की जबाबदारी म्हणून तुमच्याकडे आलेले असो).
शिवाय आयुष्य त्यामानाने एवढे धावपळीचे नव्हते. नोकर्‍यांना बर्‍यापैकी स्थैर्य होते, कामाचे तास ठराविक होते, सामाजिक सरमिसळ मोठ्या प्रमाणात घडलेली नव्हती त्यामुळे एका चाकोरीतून जात राहणे बर्‍यापैकी फायद्याचे होते.
१९८० च्या आसपासच्या पिढीला शिक्षण मिळून नोकरीची वेळ आली तोपर्यंत आयटीसारखी नवीन क्षेत्रे खुणावत होती. ज्यात पगार भरपूर होते, कामाचे तास आणि ताणही जास्त होते, शिका, पाहिजे तिकडे जा असा आई-वडिलांचा पाठींबाही होता. 'एक या दो बस' मुळे घरच्या जबाबदार्‍याही अतिशय मोजक्या किंवा जवळपास नसल्यातच होत्या. सामाजिक सरमिसळ प्रचंड प्रमाणात वाढलेली होती. संस्कारांची, मूल्यांची पडझड/बदल झपाट्याने होत होते. एकदा का शिक्षण होऊन नोकरी लागली की पैसा येत गेला. स्वतःचे घर असावे या जाणिवेतून मग स्वतंत्र घराची मागणी सुद्धा जोर धरु लागली. मुलींचे शिक्षण आणि नोकर्‍या या मुलांच्या बरोबरीने असल्याकारणाने त्यांनाही स्वतंत्र घर असणे, घरच्या जबाबदार्‍या कमी असणे याची सवय झाली होती. अशा अनेक कारणांनी स्वत:ची नोकरी, घर, पैसा यापलीकडे जाऊन काही जग असते याची जाणीव हळूहळू पुसट होत गेली. यात त्या पिढीचा काही दोष आहे असे नाही तर सामाजिक अभिसरणाचा हा एक साईडईफेक्ट आहे असे मला वाटते.
व्यवस्थित पैसा आणि स्वतःचे घर असल्याखेरीज लग्नाच्या बाजारातही मागणी कमी असणे हे कशाचे द्योतक आहे?
त्यामुळे तुम्हाला काय वाटते किंवा मिळवायचे आहे यापेक्षा इतरांनी काय मिळवले आहे आणि त्यांना काय वाटते आहे हाच एकप्रकारे मापदंड बनत गेला/जातो. व्यवहारी जगात हे पूर्णपणे चुकवता येणे अतिशय कठिण असते परंतु तुमची नेमकी गरज काय आहे? कुठे थांबलात तर चालू शकेल? याचा अंदाज येणे फार महत्त्वाचे.

तिशीतच गाडी, घर, पैसा हे सगळे होणे आणि तशी अपेक्षा असणे हे चूक आहे असे मला वाटते. प्रत्येक ट्प्प्यावर योग्य परिपक्वता येत गेली की ती ती गोष्ट मिळवण्याचा आनंद असतो. हल्ली मी बर्‍याचदा (विशेषतः आयटीमध्ये) ३० वर्षांचे मॅनेजर्स झालेले लोक बघतो. त्यावेळी मनात येते की मॅनेजर होऊन ५-१० माणसांची टीम सांभाळण्या एवढी परिपक्वता तिशीत येत असेल का? नुसते काम माहीत असून उपयोग आहे का? त्यामागचा माणूस वाचू शकण्याची पात्रता काही अनुभवानंतरच येते असे माझे मत आहे. तसे नसेल तर मग खाजगी आयुष्य आणि कामाचे आयुष्य यातल्या ताणांचे व्यवस्थापन नीट होत नाही आणि सगळीकडचाच ताण वाढत जातो.
आयुष्य हे एकाचवेळेला अनेक अंगांनी फुलत जात असते. पहिली दहा वर्षे भरपूर पैसे कमवू, मग व्यायाम करु, त्यानंतर छंद जोपासू, मग सहलीला जाऊन घेऊ असे तुकड्या तुकड्यांनी आयुष्य जगता येत नाही. प्रत्येक टप्प्यावर अग्रक्रम बदलते असले तरी सगळेच मुद्दे थोड्याफार फरकाने विचारात घेत पुढे जाता आले तर ते संपन्न आयुष्य होते.
यात कुठेतरी स्वत्:चे पोट पुरेसे भरले की इतरेजनांचाही विचार करायची फुरसत आपण ठेवायला हवी. त्याने निरपेक्ष देण्याचे समाधान मिळते. तो आनंद तुम्हाला प्रचंड ऊर्जा मिळवून देतो.

आणखीन एक जाणवणारा मुद्दा म्हणजे शालेय आणि कॉलेजच्या शिक्षणासोबतच किंबहुना जास्त महत्त्वाचा असा व्यवहार शिक्षणाचा किंवा दुनियादारीचा अनुभव पुढल्या पिढीला देणे ह्यात मागल्या पिढीचे पालक बर्‍याचदा कमी पडले असे वाटते. आम्हाला कष्ट पडलेत ना मग तुम्हाला नको, हे चूक आहे. गाडीचे चाक हे रस्त्यावर असलेल्या पुरेशा घर्षणामुळेच स्थिरपणे चालू शकते अन्यथा अगदी गुळगुळीत रस्त्यावर जरा ब्रेक लागला की गाडी घसरलीच! या नव्या पिढीची मानसिक ताण सहन करण्याची क्षमता, अडचणींना तोंड देण्याची क्षमता, मनाविरुद्ध गोष्टी झाल्या की त्यातून मार्ग काढण्याची क्षमता या कमी तर झालेल्या नाहीत ना अशी शंका येते. अडचणी या येणारच आणि त्या सोडवण्यातच आयुष्याचे यश आहे हा गाभा जोपर्यंत समजत नाही तोपर्यंत भकास आणि मोकळे वाटत राहणार. कोणतेही सुख चटकन न मिळता थोड्याफार अपयशातून, अडचणींमधून मिळते तेव्हा त्याची लज्जत, किंमत आणि आनंद फार वेगळ्या दर्जाचा असतो.

वरती पेठकर काकांनी, इस्पिकचा एक्का यांनी आणि इतरांनीही अतिशय चांगले मुद्दे मांडले आहेत. त्या मुद्यांचा विचार व्हावा आणि त्यातून मार्ग सापडावा ही सदिच्छा! खूप दिवसांनी एक चांगली चर्चा वाचायला मिळाल्याचे समाधान वाटले.

वाचनखूण

वरील चर्चेत फक्त आयटीत अचाट आणि अफाट कमाई करणार्‍या पिढीचाच विचार झालेला दिसतो आहे. किंवा निदान तिच जमात डोळ्यासमोर दिसते आहे. पण प्रत्यक्षात आय टी व्यतिरिक्त फार मोठा तरूणवर्ग महागाईशी, राजकिय, सामाजिक परिस्थितीशी झगडताना दिसतो. लग्नाचे वय झाले पण वेगळी सदनिका नसल्याने किंवा आई-वडिलांसमवेत राहण्याच्या इच्छेमुळे कित्येक तरूण मुलांची वये लग्नावाचून वाढताना दिसत आहेत. शिक्षण, आर्थिक स्वातंत्र्य, चर्चा, आंतरजाल आदी माध्यमातून मुलींचा दृष्टीकोन बदललेला जाणवतो आहे. खुपशा प्रसंगात मुलीच, आलेल्या स्थळांची छाननी करून मुलांना नाकारत आहेत. म्हणजे हा अधिकार फक्त मुलांनाच आहे असा माझा मुद्दा नाहिए. पण तिशीतच घर, गाडी घेणारे, घेऊ शकणार्‍या तरूणांचे प्रमाण किती आहे?

नोकरी, घर, पैसा यापलीकडे जाऊन काही जग असते याची जाणीव हळूहळू पुसट होत गेली. यात त्या पिढीचा काही दोष आहे असे नाही तर सामाजिक अभिसरणाचा हा एक साईडईफेक्ट आहे असे मला वाटते.

मला वाटतं, संगणकाद्वारे एकतर्फी ज्ञानाचा आणि मनोरंजनाचा बदाबदा कोसळणारा धबधबा, ज्यात 'विचार' करायला फार कमी असणारा किंवा अजिबात नसणारा वेळ ह्याने एकतर स्वतः विचार करण्याची सवय हरवली आहे. तसेच आंतरजालावर॑ व्यक्ती समोर नसल्याने तसेच नांवेही खरी नसल्याने कसेही बोला/लिहा आणि आपल्या वैफल्याला वाट करून द्या. शाब्दीक आसूड ओढून असूरी आनंद मिळवा ह्या सवयीत क्षणैक आनंदासाठी जगायची सवय लागत गेली आहे. शाश्वत आनंदाचे मुल्यच कमी झाले आहे. त्याने आयुष्यात पोकळी निर्माण होऊन 'पुढे काय?' ह्या विचारांनी हातपाय गाळणार्‍यांची संख्या वाढते आहे.
चांगली संगत, प्रत्यक्ष समोरासमोर मुद्देसुद चर्चा, चांगल्या विचारांचे आदानप्रदान, संवेदनशिलता आणि चराचरावरील प्रेम ह्या मुल्यांच्या आधारे आयुष्य सुकर होईल, असे वाटते.

खूप दिवसांनी एक चांगली चर्चा वाचायला मिळाल्याचे समाधान वाटले.

सहमत. ही चर्चा पुढे चालत राहून या मुद्द्याच्या वा लोचाच्या सगळ्या अंगांवर प्रकाश पडावा, जे काहीसे गोंधळात आहेत त्यांना भक्कम आधार, मर्गदर्शन आणि दिशा मिळावी.

सततच्या स्पर्धात्मक्तेने आता चेलेंज हे चेलेंजही वाटतच नाही.... मग वोट नेक्स्ट वाटणार नाही काय ? यश अपयश या गोष्टी आता कमालीच्या यांत्रिक झाल्यात तेंव्हा उगा हे राहीलय ते राहिले म्हणताना खरच या राहिलेल्या गोष्टी किती मिस होतात याचा विचार केला तर उत्तर विशेष नाही हेच असते. काहीही मिस हॉट नाही तेव्हांच नोस्टेल्जियाचा आधार घेउन आमच्या वेळी यांव अन त्यांव करावेसे वाटते... :(

८० च्या दशकातला आजकाल नोस्ताल्जिक होताना दिसतय …जाणवतय …. हे बाकी खरं

छान लेख.
दिग्गजांचे प्रतिसादही वाचनीय.

प्यारेच्या पैसाताईंचे वय शोधण्याच्या प्रयत्नाला विशेष दाद ;)

१. आली लहर केला कहर...
२. होवुदे तोटा भाऊ आहे मोठा..
३. चर्चा तर होणारच होवु दे खरच...
४. एकच फाइट वातावरण ताईट ...
५. प्रत्येक गोष्टीला अंत आहे म्हणून भाऊ शांत आहेत...
6. बघ्तोयस काय रागाने (काही तरी) केलय वाघन...
७. मुलींचा दावा आहे ...... भाऊ छावा आहे...
८. एक घाव शंभर टुकड़े अर्धे इकडे अर्धे तिकडे
९. .... भाऊ तुमच्यासाठी काय पण...
१०. भाऊची डेरिंग कालपन ,आजपन,उद्यापन......
११. आला कंटाळा केला घोटाळा...
१२. अमाप केला खर्च.. घेतल नाही टेंशन घरच.
१३. पृथ्वी गोल आहे.. कारण भाऊचा विषय खोल आहे.
१४. एक पाय तळ्यात एक पाय मळ्यात..भाऊचा नाद केल्यास हात पाय गळ्यात.
१५. असेल औकात.. तर भेट चौकात...

ऐन तिशीतच पुढे काय? असा प्रश्न पडनार्‍या नविन पिढीला काय म्ह्णावे? मोठे ध्येय नसल्याने असे होत असावे...

रामरक्षेची जागा आता Android ने घेतली,
त्या नादातच आजकालची कार्टी ऊशिरा झोपली....
.
माहीत नाही सीता कोण,भगवदगीता कोण,
मात्र प्रत्येक हातात Latest आय फोन.
.
पुस्तकाची PDF झाली,रोज वेगळा BF अन रोज नवी GF आली...
प्रगती होतेय सांगत घडणारी / बिघडणारी नवीन Online पीढ़ी आली...
.
अंगठे दुखतायत आता Type करून
मानसं भेटतायतं आता Skype वरुन...
.
पाहुण्यांना भेटणं,पत्र लीहिणं जुनं झालं
आता, काका,Plzz ज़रा तुमचा Email ID देता...
.
मॉर्निंग Walk कधीचाच बंद झालाय,
Android Market मध्ये Temple Run जो आलाय...
.
व्हर्चुअल जमान्यात लांबचे सगळे झाले 'Connected',
पण शेजारधर्म 'Was Totally Disconnected'...
.
आई वडिलांचे संस्कार सुद्धा Download केले जातील आता,
'देव देव' काय करता,पूजा करायचं पण App आलाय आता....
.
या 'Technology' मागे पळता पळता,
लोकांनी पळणंच बंद केलय आता....
.
विसरले सारे चव आईच्या भाजीची,शुर गाथा शिवाजीची,
साथ पसरलीय सावध रहा Latest आलेल्या 'Technology' ची...

वाट लावून टाकील
भिका पाटील

>> कंपू असेल पाठिशी,तर १००प्रतिसाद गाठिशी!

ते दिवस गेले.... रे

जिकडे तिकडे मालक वा कंपन्या बदलतात पण चपराशी मात्र परमनंट होतात. ममो असो व नमो चपराशी तेच

अमोल उद्गिरकर
यांनी छान विचार करायला लावणारे निरीक्षण मांडले आहे.

तिशीतच घर घेतलि. गाड्या आल्या . परवाच असाच माझा एक मित्र मला फोन वर उसासून म्हणाला ," झाल सगळ करून . आता पुढच्या आयुष्यात काय करू यार? whats next ?"

सहज एक विचार मनाशी करून पहावा... माझ्या आजोबांचा प्रचंड मोठा वाडा जमीनजुमला होता. त्यामानाने वडिलांचे घर छोटे होते. माझे घर त्याहूनही लहान आहे. तर मागच्या पिढीच्यापेक्षा मी अधिक संपन्न कसा !

आझाद इस्सा (जन्म १९८२) या कवीची ही कविता पाहा:

छान लेख
पण इतक्या लौकर हा प्रश्न कसा काय पडतो बुवा ?

आम्हाला अजून बर्याच गोष्टींवर लव करायचं आहे
या जन्मा वर या जगण्यावर शतदा प्रेम करावे