मध्य वयातील वादळ -पुढे

केमिकल लोच्या
हा साला केमिकल लोच्या काय सुधरत नाय! बाकी उपाययोजना अगदी करता येणे शक्य अशी व्यावहारिक आहे.

आणि त्यावरील प्रतिसाद आवडले. खुपच माहितीपुर्ण लेख आहेत.

हा लेख जास्त आवडला आहे.

अरे हो मला एक प्रश्न विचारायचा होता - मासिक पाळीच्या दरम्यान व्यायाम केला तर चालतो का?
म्हणजे कोणत्याही वयाच्या स्त्री ला.
काही धोके आहेत त्यात का नाही?

लेख आवडला.

एच आर टी चे साइड इफेक्ट्स खुप असतात ना ?? ऐकुन आहे फक्त.
हार्मोन्स चेन्जेस चा त्रास ज्याना वयाच्या १५/१६ वर्षापासुन होतो त्यांच्यासाठी
एच आर टी ट्रीटमेन्ट त्रासदायक होउ शकते का ?? सूट होते का ??
काहि साधे उपाय ??

सर्वांगासन.
(रामबाण उपाय म्हणण्याची सध्या फॅशन आहे म्हणुन तो शब्द टाकला :) )

अर्धवटराव

नैराश्य( depression) आहे कि लक्ष वेधून घेण्यासाठी( attention seeking) केले जाते ते सहज सांगणे कठीण जाते

लक्ष वेधून घेणं हे लक्षण असून मूळ मानसिक रोग वेगळाच असण्याचीही शक्यता नाही का? मानसिक रोग असेल त्याकडेही लक्ष देणं गरजेचं आहेच.

प्रगत देशांमधे प्रसूतीसंदर्भात क्लासेस भावी माता-पिता दोघांसाठीही असतात. अशा प्रकारच्या लेखनाची, संवादाची गरजही स्त्रिया आणि स्त्रियांशी संपर्कात येणार्‍या पुरुषांसाठीही तेवढीच महत्त्वाची आहे.

टंकनदुरूस्ती: लेखात तुम्ही hot flashes याऐवजी hot flushes असा शब्द वापरलेला आहेत. (ही अतिरिक्त उष्णता फ्लश झाली तर अडचणच सुटते; निर्माण होत नाही.)

जब्री माहिती.... :)

चीड चीड कोणी स्वतःहून करीत नाही तर चिडचिड हि होते. जेंव्हा एखादी परिस्थिती आपल्या हातात नसते आणि तो बदलण्याचे आपल्याला सामर्थ्य नसते तेंव्हा माणसाची/ बाईची चिडचिड होते

परिस्थिती आपल्या हाताबाहेर असते आणि ती बदलण्याचे सामर्थ्य आपल्याकडे नसते तेंव्हा शांत मनाने परिस्थिती स्विकारणेच फायद्याचे असते. शिवाय परिस्थिति बदलण्याचे सामर्थ्य आपल्याकडे नसले तरी त्याची तीव्रता कमी करण्याचे उपाय अस्तित्वात असतील तर ते उपाय योजण्यात यावेत, असे मला वाटते.

१ ) पुरुषांना पण असे(रजोनिवृत्ती सारखे) होते हे थोड्याप्रमाणात सत्य आहे पण पुरुषांची संप्रेरके साठीच काय सत्तरीपर्यंत कार्यरत असतात त्यामुळे त्या वयालाही पुरुषाला मूल होऊ शकते. पण स्त्रीच्या बाबतीत हि शक्यता एकदम संपत असते. या गोष्टीचाही पुष्कळ स्त्रियांवर खोलवर मानसिक परिणाम होत असतो. आता आपल्याला मुल होऊ शकणार नाही. हि निसर्गाने दिलेली आपल्यासारखा चालता बोलता जीव निर्माण करण्याची अफाट शक्ती आता संपली असे निराशावादी विचार मनात येतात.

हल्ली १ किंवा २ मुले असण्याच्या जमान्यात, फार तरूण वयातच, ह्या पुढे मुले होऊ नयेत म्हणून, स्त्री-पुरुष स्वेच्छेनेच वेगवेगळे उपाय योजतात. म्हणजे प्रत्यक्ष रजोनिवृत्तीच्या कितीतरी वर्षे आधीच, आता आपल्याला मुल नकोच ह्याची, स्त्रीच्या मनाची तयारी झालेली असते. जीला अजिबात कधी मुल झाले नाही तिला वाईट वाटणे समजू शकतो. बाकी ज्यांना योग्य त्या वयात संतती प्राप्त झाली आहे त्यांना जरा हळहळ वाटेल पण मनावर खोल परिणाम वगैरे होण्याची शक्यता वाटत नाही.

२)ज्या वयात स्त्रीची रजोनिवृत्ती येते त्याच काळात पुरुषाचे पोट सुटणे, टक्कल पडणे, चष्मा येणे इ. घडत असते. त्यालाही हे सर्व जाणून वाईट वाटत असते पण तो ते 'निसर्ग नियम' ह्या विचाराने सर्व काही स्विकारतो. याच वयात स्त्रियांनाही चष्मा(चाळीशीचा) लागलेला असतो वजन वाढलेले असते,चेहऱ्यावर सुरकुत्या येऊ लागतात. पण यात अधिक म्हणून रजोनिवृत्ती येते.

तसेच पुरूषांच्या बाबतीतही, हल्ली कॉमन होत चाललेला मधुमेह जडतो. मधुमेहानेही पुरुषांच्या लैंगिक सुखात, गरजेत आणि क्षमतेत बाधा येते. तर मधुमेह नसलेल्या पुरुषातही शैथिल्य येतेच. उगीच व्हायाग्रा वगैरेची विक्री होत असते का?

अशीच परिस्थिती पुरुषाची त्या वयात होते जर त्याची नोकरी गेली धंद्यात खोट आली किंवा आर्थिक स्थिती नाजूक झाली तर. कारण जसे सुंदर दिसणे हा स्त्री स्वभावाचा भाग असतो तसे आपल्या पायावर आर्थिक डोलारा सांभाळणे हे पुरुषाच्या स्वभावाचा भाग असतो. या काळात जर आर्थिक स्थिती नाजूक झाली तर पुरुषाचे भावविश्व असेच कोलमडते.

ही तर पराकोटीची परिस्थिती झाली. पण तशी खोट वगैरे नाही आली आणि नोकरीही व्यवस्थित चालू असेल तरी, मुलांच्या उच्च शिक्षणाचा वाढता खर्च, वाटती महागाई, (वयोमानानुसार)वाढता हॉस्पिटलचा, औषधपाण्याचा खर्च, इ.इ. मुळे, उद्या आपले उत्पन्न बंद झाले की घरखर्च कसा उचलायचा, आजचे राहणीमान टिकवायचे कसे? ह्या विवंचनेतून अनेक निवृत्त ज्येष्ठ नागरीक शरीर साथ देत नसले तरी कांही तरी उत्पन्नाचे साधन शोधून धडपडताना दिसतात. त्यांचे भावविश्वही कोलमडलेलेच असते.

१.- कामेच्छा desire २.उद्दीपन arousal ३.-स्नेहन lubrication ४.- दाह pain ५.- अत्त्युच्च आनंद -orgasm यात उद्दीपन स्नेहन आणि दाह या तीन गोष्टींच्या प्रभावामुळे त्यांचे कामजीवन अस्ताव्यस्त होते. यात कामेच्छा कमी झाली नाही तरी उद्दीपन कमी होते स्नेहन कमी होते त्यामुळे कोरडेपणा जाणवतो यामुळे योनीमध्ये दाह होतो त्यामुळे स्त्रीला अत्त्युच्च आनंदापर्यंत पोहोचणे कठीण होते.

ह्याच अवस्थेतून मधुमेही आणि इतर वयोवृद्ध पुरुषही जात असतात. माझा म्हणण्याचा अर्थ इतकाच की दोघांनाही आज ना उद्या ह्या गोष्टींना सामोरे जावे लागते. दोघांनीही एकमेकांशी बोलून, तज्ञांना सल्ला घेउन उपाय योजना कराव्यात किंवा आहे ती परिस्थिती 'निसर्गनियम' म्हणून स्विकारावी. प्रेम ही उत्कट भावना मनांत असावी, आपल्या साथिदाराला ती वरचेवर दिसून येईल असे वर्तन ठेवावे. शरीरसंबंधातून सुख शोधण्याचा अट्टाहास धरू नये, विशेषतः पुरुषांनी.

या अशा द्विधा वागण्यामुळे पुरुष अतिशय गोंधळात पडतो. बायको जवळ आल्यामुळे तो उद्दीपित होतो पण संबंध नाकारल्यामुळे तो दुखावला जातो. पुढच्या वेळी अशी अवहेलना होऊ नये म्हणून तो बायकोशी भावनिक जवळीक टाळतो.

भावनिक नाही शारीरीक. कधी कधी पुरुष कोषात जातो. संवाद तुटतो आणि म्हणूनच वातावरण अधिक तणावपूर्ण होते. इथे पुरुषाने पुढाकार घेऊन संवाद साधावा आणि कोषात जाऊन कोणाचेही भले होणार नाहीए हे जाणून अशी अवस्था टाळावी.

स्त्रियांनी जर आपल्या नवर्याला सुरुवातीलाच स्पष्ट सांगितले कि मला फक्त जवळीक हवी आहे संबंध नको तर पुरुषाची उद्दीपित होणे आणि नंतर थंड पडणे अशी कुचंबणा टळेल आणि निदान संबंधात तणाव वाढणार नाही.

ही गोष्ट फक्त स्त्री नाही करू शकत. कारण जर नवरा समंजस नसेल तर तो तिच्या पासून मनाने आणि शरीराने दूर जाऊ शकतो. हीच भिती तीला वाटत असावी, जे नैसर्गिक (तिला भिती वाटणे) आहे. नवराही तितकाच विचार करणारा असावा. निसर्गनियमाने आलेली दुर्बलता म्हणजे आयुष्यातील पराभव किंवा आपल्या पती/पत्नी समोर पराभव अशी भावना मनात येता कामा नये. ह्या साठीच समुपदेशनाची, तज्ञांची गरज जास्त आहे असे मला वाटते.

जसे पुरुषांनी दोन पायर्या उतरणे आवश्यक आहे तसेच स्त्रियांनी दोन पायर्या चढणे तितकेच आवश्यक आहे.

अखंड आयुष्यभर प्रत्येक पातळीवर हे आवश्यक आहे फक्त कामजीवनात नाही.

ऑफिसात बॉस ची बकबक गपचूप ऐकून घेताच मग थोडीशी बायकोची ऐकली तर काय बिघडले ?

हा:हा: दोन्ही ठिकाणी बिचार्‍याला 'चॉईस' कुठे असतो?

(हे विनोदी विधान आहे. कृपया गांभिर्याने घेऊ नये)

आपल्याला काय होते आहे याचे शांत डोक्याने परीक्षण करा कुठे चुकते आहे त्याचा विचार करा आणि संवाद ठेवण्याचा प्रयत्न करा पहा काही फरक पडतो का?

सहमत. अगदी हेच मला म्हणायचे आहे.

ह्या अवस्थेतून जात असलेल्या, लवकरच जाणार असणार्‍या सर्व नवराबायकोंस शुभेच्छा..!

ज्यांचे लग्न झालेले नाही किंवा अजून अशा समस्या बर्‍याच दूर आहेत त्यांनी ह्या विषयावरील मिळेल ते साहित्य वाचून आपापल्या मनाची तयारी करावी. मुळात, ही समस्या नसून एक, टाळता न येणारी, नैसर्गिक अवस्था आहे हे ध्यानात असू द्यावे. असो.... त्यांनाही शुभेच्छा..!

वाचतो आहे. समजून घेतो आहे. बाकी खरे डॉक्टरसाहेबांना अनाहिता विभागाचे मानद सभासदत्व मिळावे (त्यांची हरकत व इतर महिला सदस्यांची तयारी आणि ऊलट असा विचार करुन) आमच्यासाठी ते आहेतच.

.

चर्चा वाचते आहे. लेख आवडला.

मी काही दिवसांपूर्वी टाइम्स ऑफ इंडियामधे एक लेख वाचला होता. त्या लेखाप्रमाणे आताच्या जीवनशैलीमुळे वयाच्या विशीतही काही महिलांना रजोनिवृत्ती येते आहे. तसे असेल तर ही केवळ मध्यवयातली समस्या न रहाता कोणत्याही करियरिस्ट महिलेला येऊ शकेल अशी समस्या बनत आहे.

तुमच्या पाहण्यात अशा काही केसेस आल्या आहेत का? की अशा दुर्मिळ केसेसचा जास्त बाऊ केला जात आहे? आणि यांचे प्रमाण वाढत असेल तर ते रोखण्यासाठी काही करता येणे शक्य आहे का?

रजोदर्शन अथवा ऋतुप्राप्ती देखील अलीकडे लहान वयातच येऊ लागली आहे असे बर्‍याच ठिकाणी वाचले आहे. काही ठिकाणी या मागची कारणे गरोदरपणात मातेने घेतलेला योग्य आहार, जन्मानंतर अपत्याचे व्यवस्थित संगोपन आणि त्यामुळे स्त्री-अपत्यामध्ये(सुद्धा) आलेली सुदृढता ही असावीत असा निष्कर्ष होता.
भारतामध्ये कदाचित हे फेनॉमिनन सुखवस्तू वर्गासाठीच लागू असावे.
अतिलठ्ठपणा(ओबेसिटी) सुद्धा नियमितपणावर आणि निवृत्तीवर परिणाम करतो असेही वाचले आहे.

कधीकधी तुमच्या लेखांवर चर्चेत सहभागी व्हावसं वाटतं पण आपले दृष्टीकोन भिन्न आहेत. लेट मी एक्सप्लेन: तुम्ही शरीरतज्ञ असल्यानं प्रश्नाकडे पाहण्याचा क्रम : शरीर > मन > आपण असा आहे.

आपण शरीरापेक्षा वेगळे आहोत. आपण शरीर नसून `आपल्याला शरीराची जाणिव आहे' हा माझा अनुभव आहे. त्यामुळे प्रश्नाकडे बघतांना माझा दृष्टीकोन : आपण > जाणिव > शरीर > मन असा आहे.

____________________________________________

या लेखाचं शीर्षक आहे `मध्यवयातील वादळ'. आपण शरीरापेक्षा वेगळे आहोत आणि वय शरीराला आहे, आपल्याला नाही हे मला पक्कं माहिती आहे. त्यामुळे पहिल्या चरणातच मी प्रश्नापासनं वेगळा होतो. याचा अर्थ शरीराला प्रश्न येणार आणि त्यांची व्यवस्था करावी लागेल याची पूर्ण कल्पना आहे पण मी कधीही `वादळात' सापडत नाही.

याच दृष्टीकोनाचा दुसरा पैलू त्याही पेक्षा महत्त्वाचा आहे. आपण शरीरापेक्षा वेगळे आहोत त्यामुळे लाभलेला देह स्त्री किंवा पुरूष आहे. आपण स्वतः स्त्री किंवा पुरूष झालेलो नाही. दोन वेगवेगळ्या पोलॅरिटीजमधे निसर्गानं स्वतःच्या पुनर्निमितीची अंगभूत योजना केलेली आहे. त्यात स्री देह पुरूष देहाला आकर्षित करण्यासाठी तयार झालेला आहे. त्यामुळे कोण कायकाय सहन करतं आणि कोणाला काहीही तसदी पडत नाही यावर कितीही चर्चा केली तरी ती व्यर्थ आहे. दोन्ही पोलॅरिटीज आवश्यक आहेत आणि त्यांची अंगभूत वैशिष्ठ्य आहेत. आपण देहाचे जाणते आहोत त्यामुळे जे आहे ते नाकारणं म्हणजे स्वपिडनाशिवाय दुसरं काही नाही. त्यानं सगळं जगणं अवघड होण्याखेरीज दुसरं काही साधत नाही.

________________________________________________

या दृष्टीकोनातल्या भिन्नतेमुळे इथल्या सं. मं. चे गैरसमज होतात आणि माझे प्रतिसाद उडवले जातात. तसंच तुम्हाला माझं म्हणणं लक्षात न आल्यानं विधायक आणि सर्वोपयोगी चर्चा होत नाही. त्यात माणसाच्या विनोदबुद्धीचं मला कौतुक आहे त्यामुळे एखाद्यानं हार्मोनियम आणि हार्मोन्सचा संबंध जोडला तर मला ते विषयांतर वाटत नाही. अर्थात त्यामुळे पुन्हा प्रतिसाद उडवले जातात आणि विषय निष्कारण गंभीर होतो.

___________________________________

विथ धीस अंडरस्टँडींग वेळ मिळेल तेव्हा तुम्ही मांडलेल्या चर्चेत मी जरूर सहभागी होईन आणि सुचवलेल्या उपायांवर एक अत्यंत अनुभवी डॉक्टर म्हणून तुमचा अनुभव समजावून घ्यायला आनंद होईल.

डॉक्टर साहेब, माहितीपूर्ण लेख आवडला.

-दिलीप बिरुटे

निसर्गाचा उद्देश स्वतःची पुनर्निमिती (प्रोलिफरेशन) आहे आणि प्रणय त्याची प्रक्रिया आहे. संपूर्ण अस्तित्व सतत स्वतःला प्रणयातनं पुनर्निमित करतं. ती पुनर्निमिती आकार असेल किंवा उर्जा. या प्रक्रियेसाठी दोन पोलॅरिटीज आवश्यक आहेत. अस्तित्वाच्या दृष्टीनं दोन्ही पोलॅरिटीज आवश्यक आणि समान आहेत. भेद किंवा द्वैत माणसानं निर्माण केलंय.

भूक ही नेगटीव (ऋण किंवा स्त्रैण) पोलॅरिटी मानली तर अन्न ही पॉजिटीव (घन किंवा पुरूष) पोलॅरिटी आहे आणि त्या दोहोंच्या मिलनातून शारीरिक उर्जा तयार होते. भूक अन्नाला आकर्षित करते. सर्व ऋण आणि घन पोलॅरिटीज याच पद्धतीनं काम करतात. स्री देह पुरूषाला आकर्षित करतो आणि त्यांच्या मिलनातून निसर्ग पुनर्निमित होतो.

आणि मानवी संप्रेरकांवर चर्चा करतांना हे दोन पोलॅरिटीज मधलं आकर्षण विषयाचा केंद्र बिंदू ठरतो.

त्यात स्री देह पुरूष देहाला आकर्षित करण्यासाठी तयार झालेला आहे
जेव्हा होमो सेपियन्स ही प्राणिजात घडत होती त्या प्रारंभीच्या काळात कदाचित मादी होमोसेपियनदेह नर होमोसेपिअन देहाला आकर्षित करण्यासाठी बनला असेलही.(तसेही,केवळ देह देहाला आकर्षित करीत नसतो. त्यामधला मन हा भाग ते करीत असतो.नुसत्या कलेवररूपी देहांमध्ये आकर्षण उरत नाही.) पण हजारों-लाखों वर्षांनंतर होमोसेपियन्सच्या मज्जासंस्थेत काही सूक्ष्म बदल घडले असतीलच ना, की ज्या योगे मादी होमोसेपियनला असे वाटू लागले असेल की नर होमोसेपियनला आकर्षित करण्यापुरतेच आपले अवतारकार्य नाही,किंबहुना ते प्रयोजन अगदी दुय्यम असून इतरही अनेक उद्दिष्टे असू शकतात? विनोदाच्या अंगाने पाहिले (ते खरेच आहे म्हणा) तरी स्त्री ही क्षणाची पत्नी आणि अनंतकाळची माता असते. म्हणजे तिचा पुष्कळसा काळ संगोपनात खर्ची पडतो. मग तिला मारूनमुटकून सदासर्वकाळ प्रणयिनी,अभिसारिका किंवा इतर कोणी शृंगारनायिका ठरवण्यात काय अर्थ?
मेंदू हा प्राणिदेहाचा आणि प्राणिदेह हा निसर्गाचा भाग मानला तर मेंदू म्हणजेच निसर्ग. निसर्गच हे बदल घडवीत आला आहे. त्यामुळे होमोसेपियन मादीने स्वतःचे आयुष्य आपल्या मेंदूच्या प्रेरणांनुसार ठरवणे हे निसर्गाविरुद्ध नाही.
असो. एक दृष्टिकोन मांडला इतकेच.
आणखी : "न जातु कामः कामानां उपभोगेन शाम्यते |
हविषा कृष्णवर्त्मेव भूय एवाभिवर्धते ||"

या विषयावर थोडेफार वाचन झालेले आहे. लेन्स्की वि.श्लाफ्ली वाचले आहे.
मला वाटते माझ्या प्रतिसादातून आपला वरील मुद्दा क्र. तीनच डोकावतो आहे.
बाकी सहमत.

स्त्री-पुरूष संबंध आणि उत्तररंगातल्या कौटुंबिक संबंधांवर त्यांचा होणारा परिणाम याविषयी आहे. अर्थात भारंभार अनावश्यक माहितीनं इतका वैचारिक गोंधळ झालेला असतो की नेमकं काय चाललंय, कशासाठी चाललंय आणि काय साधायचंय ते लक्षात येणं असंभव.