क्रांतितीर्थ

प्लेगची साथ आटोक्यात आणण्याविषयीच्या ब्रिटिशांच्या हेतू बद्दल शंका घेता येत नाही.

त्या हेतूंसंदर्भात आणि अंमलबजावणीच्या संदर्भात (पण होण्याआधी) टिळकांनी पाठींबा दिला होता. पण नंतर जेंव्हा स्पेशल ऑफिसर म्हणून रँडला पाठवले तेंव्हा सगळे बदलले.

अंमलबजावणी मात्र थोडी कडक झाली असावी.
रँड चे नाव आधीच फार चांगले नव्हते. त्यात त्याने येथे बदली झाल्यावर म्युनिसिपल कौन्सिलमधील "नेटीव्ह जेंटलमेन्स" वर टिका करत त्यांना बाजूला सारत त्याच्या व्यतिरीक्त एक (गोरा) लष्करी अधिकारी आणि एक (गोरा) डॉक्टर यांची कमिटी तयार केली आणि कडक आदेश देत ब्रिटीश सैनिकांना घरतपासणीस पाठवले. त्यातही अजून एक महत्वाचा भाग असा होता की त्याने जे काही हे उपाय म्हणून करायचे ठरवले होते, ते त्याने आधी मुंबईला पण केले होते पण त्याचा परीणाम हवा तसा झाला नव्हता. त्यामुळे टिळकांचा त्याला देखील आक्षेप होता की याचे (रँडचे) उपाय आणि पद्धती ह्यांचा उपयोग झालेला नसताना परत तसेच का करायचे? अर्थात रँड हा अरेरावी करणाराच ऑफिसर असल्याने त्याने काही नेटीव्ह पुढार्‍यांचे ऐकले नाही. त्यामुळेच टिळकांनी "Her Majesty the Queen, the Secretary of State and his Council, should not have issued the orders for practising tyranny upon the people of India without any special advantage to be gained. ...[T]he government should not have entrusted the exeution of this order to a suspicious, sullen and tyrannical officer like Rand" असे म्हणले होते.

अजून एक न ऐकलेले/वाचलेले प्रकरण ह्याच पुस्तकात (खाली संदर्भ आहे) वाचायला मिळाले. त्याप्रमाणे गोपाळ कृष्ण गोखले हे देखील रँडच्या या पद्धतीवर नाराज होते. त्यांनी ब्रिटनच्या दौर्‍यावर असताना पत्रकारांशी बोलताना कडक टिका केली: "...British soldiers "let loose on the town" of Pune were ignorant of Indians' language, customs, and sentiments and his informants reliably reported the rape of two women, one of whom committed suicide rather than live with shame." पुढे ते असे देखील म्हणाले की दोन बायकांवर अतिप्रसंग झाले आणि त्यातील एकीने आत्महत्या केली. पण त्यांना हे सिद्ध करता आले नाही त्यामुळे त्यांना या वाक्याबद्दल माफी मागावी लागली.

मात्र या दोन घटनांवरून एक दिसते की रँडच्या वर्तनासंदर्भात जहाल-मवाळ दोघेही नाराज होते आणि त्यांची टिका परखड आणि जाहीर होती.

संदर्भः Plague ports: the global urban impact of bubonic plague,1894-1901, by Echenberg, Myron J. (पृ. ६६-६८) (गुगल बुक्सवर हा चॅप्टर वाचता येऊ शकतो).

>>अशुद्ध लिहिलाय तर अशुद्धलेखन म्हणुया हो फार तर, अजुन काय म्हणनार? भावनाओंको समजो ना दादा..

अहं, असे नसते म्हणायचे !!

>>"क्रांतिकारकांप्रती अतीव आदर दाखवणार्‍यांनी (वल्ली धरुन) 'क्रांतितीर्थ' हा शब्दही अशुद्ध लिहिला आहे. ह्याला काय म्हणावे?

काय म्हणावे !! बरं बरं .. चुकलं हां... अन हो .. तुम्हाला वाढदिवसाच्या शुभेच्छा बरकां !!

अशुद्ध लिहिलाय तर अशुद्धलेखन म्हणुया हो फार तर, अजुन काय म्हणनार? भावनाओंको समजो ना दादा..

अहो साहेब ते तर आहेच. "सब चलता है! भावनाओंको समझो" ह्यावरंच तर अख्खा देश चालला आहे. पण मग उगाच हेच लोक क्रांतिकारक, त्यांचे बलिदान, आपण कसे षंढ ह्यावर टिपे गाळतात तेव्हा किमान क्रांति हा शब्द शुद्ध लिहा असे सुचवासे वाटते इतकेच.