२. तबला एकल वादन - वैविध्य

तबला म्हणजे उ. झाकिर हुसेन असे एक समीकरणच झाल्यात जमा आहे इतकी या कलाकाराची चतुरस्त्र प्रतिभा आणि तपश्चर्या मोठी आहे. असे असूनही आपण आणि श्रोते असा एक भावबंध जुळून यावा, आपले वादन फारशी जाणकारी नसलेल्यासाठीही रंजक ठरावे यासाठी ते आवर्जून प्रयत्न करतात आणि ते हुकूमीपणे जमवूनही आणतात. मूळ पंजाब घराण्याचे असूनही त्यानी इतर घराण्यांचा सखोल अभ्यास, आणि गाढा व्यासंग केलेला आहे. उ. झाकिर हुसेन हा स्वतंत्र लेखच काय लेखमालेचा विषय होईल. विस्तारभयास्तव थोडक्यात आटपते घेतो. तबला वादनातील रेला हा प्रकार इथे उस्तादजी उलगडून सांगत आहेत. ते कुठलाही बोल द्रुत वाजवत असताना जो नाद कानावर पडतो त्यात एकप्रकारची 'रव' (पदरव, गुंजारव या शब्दातील रव) जाणवते. उ. थिरकवा खानसाहेबांच्या वादनातली ही खासियत. तिचा प्रत्यय ऐकताना येईल. पतियाळा घराण्याचे ज्येष्ठ गायक अजय चक्रवर्ती (उ. बडे गुलाम अलींचे पट्टशिष्य) येथे वेगळ्या भूमिकेत आहेत. त्यानी वाजवलेल्या नगम्यामुळे वादन अधिकच रंगतदार झाले आहे.

पंडित स्वपन चौधरी हे आणखी एक बुजूर्ग तबलावादक. उ. अली अकबर खानसाहेबांबरोबर सर्वाधिक काळ संगत त्यानीच केलेली आहे. हे अमेरिकेत वास्तव्यास असल्याने त्यांच्या एकल तबलावादनाचे (सोलो) कार्यक्रम भारतात तुलनेने कमीच होतात. 'धिर धिर' हा बोल ते विलक्षणच वाजवतात. तयारी आणि नादमाधुर्य दोन्हीत ते कसे बेजोड आहेत याचा प्रत्यय या छोटेखानी फितीमध्ये येईल. त्यानीच वाजवलेला 'तक धीन तक' चा लखनौ घराण्याचा (पूरब बाज) अवघड कायदा किती डौलदार आहे हे ऐकायलाच हवे. बनारस घराण्याचा जोरकस, खुला बाज आणि हा नरम, बंद बाज यातील नादाच्या गुणवत्तेचा (टोनल क्वालिटी) फरक सहज लक्षात येईल. या वादनाला पण्डित रमेश मिश्रा यांची सारंगीची साथ हा दुग्धशर्करा योगच आहे.

पंडित आनिंदो चटर्जी हे बूजुर्ग तबला वादक 'घेघे तीट' या बोलावर आधारित उ. हबीबुद्दिन खानसाहेबांच्या खानदानी बंदिशी पेश करताना. यांच्या वादनात इतकी सहजता आहे, की विलक्षण मुष्कील काम करत असतानाही ते विमानात बसून वर्तमानपत्र चाळत आहेत असे वाटावे. हा बोल ऐकत असताना कबुतरांची जोडी 'गुटुरघू' करते आहे असा भास होईल अशा रंजक पद्धतीने उ. झाकिर हुसेन पेश करतात. इथे तो पारंपारिक पद्धतीने वाजवलेला आहे.

पाकिस्तानात वास्तव्य असलेले अब्दुल सत्तार तारी खान हे एक हरहुन्नरी तबला वादक. उपशास्त्रीय संगीताला साथ करण्यात यांचा हातखंडा आहे. मेहदी हसन, गुलाम अली यांच्या गझल गायकीच्या कित्येक मैफिली त्यानी गाजवल्या आहेत. हे स्वतः उत्तम गझल गायकही आहेत. त्यांच्या 'लाईट' वादनाने या लेखाची सांगता करतो.