किशोर कुमार ची गाणी आणि शास्त्रीय संगीत

अतिसुरेख संकलन.
आमच्याकडून भर वगैरे नंतर यथाशक्ती घालू पण आधी तुम्ही दिलेल्या गाण्यांबद्दल दाद देतो!!!
क्या बात है! वा!!

हा धागा म्हणजे माझ्यासाठी तरी खजिनाच आहे!
आधीच ओतप्रोत भरलेल्या या खजिन्याच्या पेटीत आणखी भर पडणार या आशेने आनंद द्विगुणित झालाय :)

>>शास्त्रीय संगीतावर आधारित चित्रपट संगीताविषयी सोदाहरण लेखमाला
चित्रपट संगीताला धरुन शास्त्रीय्स संगीताचा आस्वाद घेणे म्हणजे काठाला धरून समुद्र पोहु पाहण्या सारखे आहे.
शा.संगीताची खरी प्रचिती घ्यायची असेल तर आधी काठ सोडून सागरात प्रवेश करावा,
यमनावर आधारित हिंदी चित्रपटाची गाणी शोधण्यापेक्षा यमनच का नाही ऐकत लोक्स? ऐकून पहा तेही आवडेल. सुरुवात तर करा.

तो शास्त्रीय संगीत शिकला नव्हता ह्याचा त्याच्या आयुष्यात तसूभरही फरक पडला नाही.....खरी गंमत तर त्या गोष्टी करून दाखवण्यात असते ज्या गोष्टी तुम्हाला कधीही करून दाखता येणार नाहीत असे इतर लोक म्हणतात .....याचे ढळढळीत उदाहरण म्हणजे किशोरदा !

नीटसे कळले नाही

रागदारीवर आधारीत गाणे म्हणजे?

प्रत्येक गाणे हे कुठल्या ना कुठल्या रागात असतेच, कधी कधी लिबर्टी म्हणुन संगितकार एखादा रागाच्या बाहेरचा स्वर घेतो. चित्रपट संगीतात हे चालून जाते
चित्रपट इतिहासातली ६०% गाणी यमन रागातली आहेत

सुरेख संकलन बहुगुणी सर!
आपल्यालाही राग-बिग काही येत नाही! ;)

धाग्याची वाखू साठवून ठेवतो कारण इथे काही वेळाने बरेच माहितीपूर्ण आणि रंजक प्रतिसाद येतील अशी खात्री वाटते.

Sandy

अप्रतिम माहिती धाग्याबद्दल धन्यवाद .

किशोर कुमारची गाणी व शास्त्रीय संगीत या मथळ्याखाली विचार करताना एक वेगळा विचार मांडतो. भारतीय संगीतात आर सी बोराल पंकज मलिक ते ए आर रेहमान पर्यंत सर्व संगीतकारानी एक राजमार्ग म्हणून शास्त्रीय संगीत व लोकसंगीताचा वापर सर्रास केलेला आहे. त्यात काही संगीतकारानी परकीय संगीतातील ढापूगिरीला प्रतिभेची जोड देत अप्रतिम गीते बनविली आहेत. पण प्रामुख्याने संगीतकारांचा भर मी वर सांगितल्या प्रमाणे राग व लोकसंगीतावर राहिलेला आहे. आता शास्त्रीय संगीत व राग यात थोडा फरक आहे. रागावर आधारित गीतात फक्त त्या रागाचे स्केल पाया म्हणून वापरले जाते. पण शाश्त्रीय हा शब्द वापरल्यावर मुरक्या ताना खटके, गमक , सरगम इत्यादि. लालित्यपूर्णता आणणारी मूलभूत अलंकरणे येतात. उदा. कुहू कुहू बोले कोयलिया हे लता रफीचे गीत, फुल गेंदवा ना मारो हे मन्नाडे यांचे गीत, मधुबनके राधिका हे रफीचे गीत ऐकले की जे अनुभवास येते ते शास्त्रीय संगीत व मतवाली नार ठूमक टूमक चली जाय, हे मुकेशचे गीत , पग घुगरू बांध मीरा नाची थी हे किशोरदाचे गीत शास्त्रीय संगीतातील अलंकारिक तेचा अनुभव देण्यात कमी पडतील तरीही ती श्रवणीय आहेत कारण रागाच्या स्केलशी ती ईमान राखून आहेत. रफी , लता मन्नादा ,आशा हे चार गायक असे आहेत की जे पहिल्या गटात बसू शकतात. त्याना मोठे यश १९६९ पूर्वी मिळाले आहे त्याचे रहस्य त्या गटातील गीते त्या काळी लोकांच्या आवडीत बसत होती. आराधनाने सर्व पालटले. गीतांची ठेवण बदलली व हरकती मुरक्या कमी झाल्या इतक्या की अमिताभ, डॅनी शत्रूघ्न सिन्हा असे नट ही गाउन गेले.

संकल्न आणि माहीती उप्युक्त..

राग माहीत नाही फक्त येतो...

जी गाणी काही आठवणी जागवतात्/जोपासतात आणि मनात घर करून राहतात त्यात किशोरदांची गाणी जास्त आहेत.

विविध भारती श्रोता नाखु

अप्रतिम धागा बहुगुणी सर!
एक खजिनाच उघ डून दिला आ हे
एक भर..
जिंदगी सफर मे गुजर जाते है जो मकाम
चित्रपट आप की कसम
राग बिहाग
Jindagi ke safar Me

अप्रतिम धागा. वर स्पाने म्हटल्याप्रमाणेच बोलतो. हिंदी चित्रपटातली बहुतांश गाणी ही रागदारीवर आधारीत आहेत. गाण्याच्या बाजानूसार त्या त्या रागात गायकाकडून गाऊन घेणे हे संगीतकाराचे खरे कसब. किशोरदा शास्त्रीय संगीत शिकले नव्हते तरी त्याने फारसा फरक पडला नाही, त्यांची सगळीच गाणी अफाट आहेत.

छान लेख.

मला व्यक्तिशः रागदारीतलं काहीही कळत नाही.

माझंही असंच आहे. मात्र या लेखाने थोडंफार कळेल. तुम्ही दिलेली गाणी निवांत ऐकेन.

मला शास्त्रिय संगितातले काहिही कळत नाही हे सर्वप्रथम कबुल करतो.

पण बहुगुणींसारखाच एक दर्दी मित्र आहे जो किशोरवरही तेवढेच जीवापाड प्रेम करतो. त्याने एकदा अशा गाण्यांची यादी बनवली होती. त्यातलीच काही गाणी खाली चिकटवत आहे. कोणता राग आहे याची माहिती जाणकारांनी सांगावी. त्या वेळी ते लिहुन घेतले नव्हते.

तुम आगये हो नुर आ गया है - आंधी
करवटे बदलते रहे सारी रात हम - आप की कसम
तेरे मेरे मिलन की ये रैना - अभिमान
छोटीसी ये दुनिया पहेचाने रास्ते - रंगोली
कांची रे कांची रे - हरे रामा हरे कृष्णा
प्रिये प्राणेश्वरी - हम तुम और वो
जीवन के सफर मे राही - मुनिमजी
आज मदहोश हुवा जाये रे - शर्मिली
देखा एक खाब - सिलसिला
कोई हसिना जब रुठ जाती है तो - शोले

त्याने त्या वेळी जवळजवळ १०० गाण्यांची यादी बनवली होती.

पैजारबुवा,

सुरेख धागा! किशोरकुमारचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्याची गाणी ऐकून आपणही गाऊ शकतो असे साध्या लोकांनाही वाटू शकेल. त्याच्या कॉप्या इतक्या गायकांनी केल्या तशा मन्नाडे च्या नाही सापडणार.

पण तरी किशोरकुमार कधीही बेसूर वाटला नाही. अगदी चतुरस्त्र गायक. किशोरकुमारने शास्त्रीय संगीताचे शिक्षण घेतले नाही असे वाचायला मिळते. शोध घेतल्यावर त्याचे मामा धनंजय बॅनर्जी हे शास्त्रीय संगीत गायक होते असा उल्लेख सापडला. अधिकृत शिक्षण नसले तरी काही प्रमाणात संगीताची ओळख मामाकडून मिळणे शक्य वाटते. उपजत स्वरज्ञान तर त्याला होतेच.

सुरेख लेख!

माझ्यापुरतं म्हणायचं तर संगीत ही ऐकण्याची, अनुभवण्याची गोष्ट आहे. शास्त्रीय की सुगम वगैरे मी फार विचार करत बसत नाही.
धाग्यातल्या गाण्यांच्या दुव्यांमुळे धागा मात्र बहुगुणी नक्कीच आहे.
वाखुसा.

गाणे शास्त्रीय रागावर आधारीत असणे व शुद्ध शास्त्रीय संगीत या भिन्न गोष्टे आहेत.

हटा सावन की घटा .. हे शिवरंजिनीत आहे. पण म्हणुन वा वा ! शिवरंजिनी काय सुंदर गायलाय ! असे म्हणता येत नाही.

शास्त्रीय संगीतातील सरगम , आलाप , तान इ असतील तर ते गाणे काही अंशी शास्त्रीय गायन ठरु शकेल.

श्रीखंडात पाणी घातलं की पियुष होतं. पण म्हणुन पियुष म्हणजे श्रीखंड नव्हे.

....

कूरुंदवाडी पलुस्कर व कुरुंदवाडी श्रीखंड खाणारी हावरट चंपी.

गाणे शास्त्रीय रागावर आधारीत असणे व शुद्ध शास्त्रीय संगीत या भिन्न गोष्टे आहेत.

जे कुठल्याच रागात नाही अशा एखाद्या चित्रपट गीताचे नाव द्या :)

जिंदगी के सफर मे ... ह्या गाण्यात शेवटच्या कडव्या आधी संतूर च्या तुकड्या वर वर बिहाग -यमन- बिहाग असा एक अतिसुरेख प्रयोग आरडी ने केलाय तो जरूर ऐका ....
बाकी चौरा म्हणतात ते बरोबर आहे ...ह्यावर एक स्वतंत्र धागा कधीं वेळ मिळाला कि ....

वाखूसा

आज ४ ऑगस्ट. किशोर कुमारची ८७ वी जयंती. त्या निमित्ताने मला आवडणारे किशोरदाचे 'मेरे नैना सावन भादो' हे अप्रतिम गाणे इथे शेअर करत आहे. मला मगरीच्या पचनसंस्थेविषयी जितकी माहिती आहे तितकीच माहिती शास्त्रीय संगीत, राग वगैरे गोष्टींविषयी आहे. त्यामुळे मला या गाण्याचा राग कोणता वगैरे काही सांगता येणार नाही. पण एक गोष्ट नक्कीच सांगतो. या गाण्यात किशोरदाच्या आवाजातली खोली आहे ती अगदीच अनबिटेबल आहे.हे गाणे गावे ते केवळ किशोरदानेच. इतर कोणालाही असे गाता येणे शक्य नाही.

धागा, वाचते आणि गाणी ऐकते आहे.
स्वाती

सरजी सरबत चांगलं झाल तर त्याचा आनंद घ्या.साखर किती घातली,लिंबं कुठल्या झाडाची वगैरे वगैरे मध्ये तो कुशाग्र मेंदू नका शिणवू .शिवरंजनी की ऐसी की तैसी म्हणाला होता किशोरकुमार.

you said it !!