एकलम खाजा, धोबी राजा.. :)

माझ्या मुलाला शिकवाल का हे? अजुन थोडा लहान आहे तो.. पण ३-४ वर्षात शिकवता येईल कदाचित..!!
हे असं काहीतरि लिहा ना.. छान वाटत वाचुन...

आम्ही या खेळाला एक्कया- टोक्कया म्हणायचो. नियम हेच सगळे...तसंच राजाराणी हा पण खेळ असायचा..त्यात पिदी नसायची त्यामुळे पेदरट पोरांना तो आवडायचा. अजुन एक खेळ म्हणजे जिंकाजिंकी. दुस-याच्या गोट्या जिंकल्या की जग जिंकल्याचा आनंद व्हायचा....कुठल्याही खेळाची नविन सुरुवात करताना जो 'सबलास्ट' असं सगळ्यात आधी म्हणेल त्याला त्याची गोटी सगळ्यात शेवटी टाकता यायची. रोज संध्याकाळी गोट्या खेळतो म्हणून घरचे बोंबलायचे, त्यावर आम्ही गोट्या खेळताना ऊठबस होत असल्याने पायांचा चांगला व्यायाम होतो असं सांगायचो.
मजा यायची एकंदरीत

तात्या थोडीशी ही बघा वेगळी वर्शन
.
एकलम खाजा
दुर्री बाजा
तिरान बोजे
चार चौकटी
पच्चाला पांडव
सैह्या दांडव
सात पुतुळे
अष्टीक नल्ले
नौ नौ किल्ले
दश्शा गोंडा
अक्कल कैची
बारा मैची
:)
बाकी नियम सगळे शेम टू शेम.
ढीस अन मासा ज्यादा फेमस होते पण.
बॅट्या सांगतोय बघा मासा कसा असतोय त्यो. ;)

अरेरे जिंदगी व्यर्थ आहे

एखाद्या काडीने मातीवर मासा काढायचा , त्यात रांगेने ७/८ गोट्या ठेवायच्या.
आणि टपाटप एक एक उडवत जायची. माशाच्या आत आपली गोटी गेली, तर आपल्याकडून एक गोटी आत .

फुल धमाल यायची .

माझा सर्वात आवडता ग्येम

मोठ वर्तुळ काढायचं , प्रत्येक प्ल्येर ने ठरवून प्रत्येकी आत गोट्या ठेवायच्या
एका ठराविक अंतरावरून आपल्या गोटीने वर्तुळातली एकच कुठलीही गोटी उडवायची
एका पेक्षा जास्त उडल्या तर आपण एक गोटी दंड म्हणून आत ठेवायची.

एकच उडली (देव दयेने) तर आतला सगळा माल आपला :)
सॉलिड ज्याक्पोट लागायचा लागला तर, हरलो तर एकदम बराच लॉस व्हायचा..

गोटे आणि टबबू एकच ना ?

स्मरणरंजन लेख आवडला. :)
हाफचड्डी, गंजीफ्रॉक (तोच तो बनीयन)/सुतीकफनी तंतोतंत.
बाकी मुंबईत हे कधी खेळलो नाही, मुंबईचे सगळे दोस्त साले हायक्लास.
सागर गोटे,गोट्या, विटीदांडू, डब्बा आईस्पाईस, पत्ते हे सगळे खेळ मे महिन्यात गावाला दोस्तां बरोबर.
(ही दोस्त मंड्ळी म्हणजे माझ्या वयाचे चुलत मामा मंडळी, गुराखी पोरं, शेतातल्या मजुरांची शेंबडी पोरं)

आताशा मिळत नाहीत म्हणून व्हाईट एम-सीलची हाताने मळून तशीच गोटी बनवली होती. नीट वाळवल्यावर हुबेहूब सिमेंट गोटीसारखीच बनते.

लहानपणी काचेची गोटी आणि सिमेंट गोटी यातला फरक MRI च्या रबर बॉल आणि "सीदन" (सीझन) बॉलसारखा होता.

"बंटा" हा शब्द कोंकण सोडून अन्य भागात या गोटीसाठी ऐकल्याचं आठवतं पण कुठे ते आठवत नाही.

करेक्ट स्पावड्या,
एकच उडली (देव दयेने) तर आतला सगळा माल आपला आणी गोटी चुकुन इतर (एकाहून अधिक) गोटयास लागली तर त्याचा बल्ल्या व्हायचा म्ह्ण्जे तो गडी बाद.
तात्या ने सांगितलेला खेळ आमच्या कडे "राजाराणी" ह्या नावाने मासा हा गेम "बाम्बे" ह्या नावाने खेळतात (आजही)

मज्या आलि.

लहानपणी खुप आवडीने खेळायचे मी पण.
बरी आठवण केलित आता मुलांना शिकवता येईल सुट्टीत... :)

माझ्याकडे एक डालडाचा ५ किलोचा डब्बा होता, फुल्ल भरलेला असायचा गोट्यांनी सुट्ट्या संपायला आल्यावर.
मग शाळा सुरु झाल्यावर आमचे बाबा नित्यनेमाने गटारात रिकामा करायचे तो, त्याशिवाय कार्टा अभ्यास करणारच नाही यावर त्यांचा ठाम विश्वास ;) शेवटी आम्ही करायचे तेच करायचो, मग मी एक गुप्त जागा शोधून काढली होती, गोट्या लपवायला, च्यायला दरवर्षी ते गुपित ठेवायला लै कष्ट घ्यायला लागायचे.
बाकी परत एकदा मला माझीच 'ती खोली' आठवली.

बालपणाची सफर....

ह्या निमीत्ताने कोयबा,शिगरुपी, काठी पाणी, दगड का माती?, विषाम्रुत, व्हाट कलर? टायर चे गाडे(त्या वर खडुने जावा,यझदी ई. लिहीलेले असे) ई. खेळ आठवले.
अवांतर= चाळीतली ईतर मुले मासा,रिंगण किंवा कोयबा खेळ असताना आमची गोल्डन गँग एका पडक्या घरात शांत पणे तीन पत्त्यांनी गोट्या खेळायचो. एकदा आम्च्या सगळ्या घरच्यांनी धाड टाकली आणि सगळा मुद्देमाल / ऐवज सरळ गटारात ओतुन आमाची गठडी आवळली. तेंव्हा पासुन मग नंतर बरीच वर्शे आम्ही.............................................................................................................................................................................................................................................. सतत ठिकांण बदत खेळत असु ;-)

>काळाच्या ओघात आमचे एकलम खाजा, धोबीराजा कधी, कुठे नाहिसे झाले, कुठे हरवले ते कळलंच नाही..!

कपाळात पाहिले का?
- हंटर

काय तात्स्...आज गोटी-गोटी का ?
एक धागा लपा-छुपी वर पण काढा ! ;)

(कब्बडी प्रेमी) ;)

छान स्मरणरंजन!!

लहानपणि बिल्डींगच्या गच्चीवर आम्हीपण हा खेळ खेळायचो पण १ ते १२ ऐवजी १ ते १० असायचे. पण पीदि संपली की पीदीच्या मार्गक्रमणावर लंगडी घालायची आणि सगळी मूल मागून ओरडायची " लंगडी माझी बायको... लंगडी माझी बायको" आणि त्यावेळी जर का "आपली लाइन" गच्चीवर असेल तर शरमेने मेल्यासारखे व्हायचे!!!! :-)

सावत्या!!!!

गिरगावातले दिवस ते.. वाड्यावाड्यातून खेळायचो.. भोवरे, गोट्या. वाळवण असायची तापलेल्या रस्त्यावर आणि आम्ही मुलं. पोपो, घड्याळ, इल्लम असं बरच काही खेळायचो. खूप जण असली की पिदीला मजा यायची. दिवसच्या दिवस पिदवायचो असं आठवतय. गोट्यांच्या बरण्या भरलेल्या असत. तसं ते तासनतास उकीडव बसून गोट्या खेळणं असल्यामुळे पोट सुटणे वगैरे प्रकार कधीच नसायचे लहान मुलांत, आणि हे कमी म्हणून की काय, वाडीत छान खेळता यावं म्हणून घराच्या कोपर्‍यात रात्र रात्र गोट्यांच्या नेमाची प्रॅक्टीस करत बसत असे.. पण सॉलिड हात बसला होता :)
डफ्फर, गठ्ठे, गोट्या असं बरच काही साठवलं होतं वर्षानुवर्ष.. पुढे त्याचं काय केलं आठवत नाही..
अवांतरः मध्ये गिरगावात गल्लीत गेलो तर प्रचंड प्रमाणात मोटारसायकली, इतक्या की चालायला जागा नाही. एक काळ असा होता की सगळं मोकळं असायचं आणि डांबरी रस्त्यात बसून घामटलेल्या अंगाने दिवस दिवस खेळत असू. आता मुलांना खेळायला जागाच कुठे राहिलेय? मग व्हिडीयो गेमचे सायबर कॅफे भरून वाहाणारच!

फारा दिवसांनी हे शब्द ऐकले. पोराला घेऊन खेळायला पाहिजे.. फक्त आता उकिडवं बसता येइल का हे पहायला हवं!

छान
! 'तेरा' साठी विसरलो पण शेवटी चौदा हात लंगोटा होते . डफ किंवा ढप अजूनही
मुंब्रा अथवा भिवंडीला कधीतरी मिळतात . गोटी ज्या गोटी-सोडयाच्या बाटलीत
असते तो सोडाही पेण ,रेवदंडाकडे मिळतो .

माणूस या भूतलावर काही सहस्त्र वर्षे आहे. गेल्या ५० /६० वर्षात सारेच फार बदलले. मला वाटते गेले ते दिन गेले म्हणत उसासे टाकण्याचे रेकॉर्ड आमच्या पिढीने केले आहे इतका बदल सार्‍या गोष्टीत झालाय. त्यात मग असे खेळही आले. त्याचा एक मोट्ठा धागाच होउन जाईल इथे.

आम्ही हाडकी गोट्या म्हणायचो तो हाच प्रकार आहे का...?]
बाकी बंटेलपाणी किंवा चिपरीपाणीच त्यात कावड हा प्रकार
खेळलो आहे. ज्याच्यावर राज्य आले आहे त्याला पार गावातून घुमवत घुमवत न्यायचे येताना गल्ली पर्यंत लंगडी घालत यायला लावायचे व एक अत्यंत घाण अशी ओळ सर्वानी तोंडाने म्हणत त्या " राज्य" वाल्याला पार मेल्याहून मेल्या सारखे करायचे. सगळ्यात करमणूक व्हायची खर्च अजिबात नाही. तसेच सॉडावाटरच्या बाटल्यांचे बिल्ल्ले सिगरेटची पाकिटे, अगपेट्यांचे बॉक्स यांचा " चलन" म्हणून वापर ही व्हायचा. बाबा " कोळसा" म्हणजे काय असा प्रश्न काहे वर्षापूर्वी माक्ष्या मुलीने मला विचारला होता. कदाचित आणखी १०० वर्षानंतर चच्या बाबाना सी एन जी म्हणजे काय " असाही प्रश्न विचारला जाउ शकतो.

पहिलम पेढा
दुध मोगरा

असेही एक गाणे म्हंटले जायचे. पुढ्च्या ओळी आठवत नाही.

त्याखेरीज,
काळा कागद फिक्की शाई
अजून डाव आला नाही

हे पण एक होते.

कंचे अन गोट्या फारसे खेळलो नसलो तरी जुजबी माहिती ठेवायचो. गोट्या खेळताना ढोपर वापरून काहींचे ढोपर फुटायचे सुद्धा.

पाँडस्चे पत्र्याचे डबे गोट्यांनी भरुन लाकुड्फाटा भरलेल्या खोलीत लपवुन ठेवायला लागायचे पण कधी कधी तो खजिना वडिलांच्या हातात पडायचा.
असो. असच एकदा कोळश्याची इस्त्री तापायला ठेवली होती वडिलांच्या शर्टाला इस्त्री करण्यासाठी आणी लागलो गोट्या खेळायला, थोड्या वेळाने वडिलांनी हाक मारली मी तसाच इस्त्री उचलुन गेलो आणी ठेवली शर्टवर बरोब्बर इस्त्रीच्या आकाराचा शर्ट्ला आणी चादरीला छापा पडला आणी मग माझ्यावर......

आमच्याकडे या खेळाला आक्या बोक्या ठोक्या म्हणायचो. नियम हेच सगळे...तसंच चकताना कोणाच्या गोटीला उडवले तर कॉम्प्लीमेंटरी डाव संपला....... मग डायरेक्ट पिदी घ्यायला एलिजिबल.....

राजाराणी हा पण खेळ असायचा.....

जिंकाजिंकीला आम्ही हारुस पुरुस म्हणायचो..... याच्यात जिंकलेल्या गोट्यांनी माझ्याकडचा भोपळा भरुन गेला होता......

जाम मजा यायची...........

जुन्या आठवणींनी दिवस सार्थकी लागल्यासारखा झाला.... धन्यवाद तात्या...

गोटी, गोट्या खेळणे, सिगरेटची रिकामी पाकिटे जमवणे, पावसाळ्यात रुतवणी खेळणे ........! लहानपणची आठवण प्रकर्षाने करुन दिलीत तात्या. पण लहानपणी हॉकी,फुटबॉल खेळण्याची फार इच्छा होती ती अपुरी राहिली कारण जवळपास कोणी क्रिकेट शिवाय दुसरा खेळ खेळतच नसत.

मी लहानपणी खुप गोट्या खेळायचो. एक विशेष जाणवलेली गोष्ट म्हणजे ह्या क्षेत्रातील परिभाषा. गोटीला काय म्हणायचे इथपासून ते खेळातील विविध गोष्टींकरता असणारी विचित्र वाटणारी पण नंतर आपलीशी वाटणारी नावे. अगदी पुण्यात आणि मुंबईत देखील ह्यातील परिभाषा इतकी वेगळी होती की खरे वाटणार नाही. चकणे, पिदी, थड (म्हणजे गोटी कुणाच्या पायावर आपटली तर ती कानात ठेवून दूर भिरकावणे. ह्याला थड का म्हणातात माहित नाही). कोच्चा नावाचा काहीतरी प्रकार होता आता तो आठवत नाही. दुसर्‍याची गोटी खूप लांब असेल तर गुडघ्याने मोजपाम घेऊन काहीतरी करायची पद्धत होती ते आता नीट आठवत नाही.
पण एखादा भाषाशास्त्री ह्या परिभाषेचा अभ्यास करुन जवळपास बोललया जाणार्या भाषातील शब्दांची देवाणघेवाण ह्या विषयावर प्रबंध लिहू शकेल इतका ऐवज ह्या परिभाषेत आहे.
दुसरे असे की मुली ह्या खेळात जवळपास नाहीतच. खरे तर हा इतका दांडगाईचा खेळ नाही. गोट्यांचाच एक भाऊ सागरगोटे हा मुलींनी स्वीकारला पण अगदी मुली मुली मिळून गोट्या खेळत आहेत असे फार दिसत नाही. असे का? कुणाला माहित आहे का? (म्हणून कदाचित ह्यातील परिभाषा थोडी चावट बनली असावी.)
गोटीच्या आत फुलाच्या पाकळीसारखे काहीतरी डिझाईन असायचे ते फूल बाहेर काढण्याकरता अनेक गोट्या फोडल्या आहेत पण काचांच्या तुकड्याखेरीज हाती काही आले नाही! खूप नंतर कधीतरी काच कशी बनवतात, ती रंगीत कशी बनते वगैरे शिकायला मिळाले.

आम्ही तर कोल्हापूरात एक्कया म्हणायचो.
बाकी लहानपणात परतून जाण्याचा मुड सर्वांचाच झालेला दिसतो आहे.. छान!

तात्या थोडीशी अजुन वेगळी १ ते २o ही बघा नावे :)

एकलम खाजा
दुर्री बाजा
तिरान बोजे
चार चौकटी
पाचिक पांडव
छमक छेन्डो
सातांक सुती
आठक गाटी
नमपर नलीया
दसे गुलाल्या
अकरम कैच
बारम बैच
तेरस काली
चौदस माली
पंधेरी पालखान
सोलेरे रावण
सतेरी भिरभिर
अठेरी नाल
उन्निस -बिन्नीस
बीसका टोला
ढोपर सोला ….

मीही बैदूल खेळलीये भरपूर आणि विटी दांडूही! साधारण सहावीत असताना प्रचंड वेड लावलं होतं या खेळांनी!

आमच्या कडे असायचा / असतो "त्रेंगोल"
एका त्रिकोणात प्रत्येकाने गोट्या ठेवायच्या . बाकी नियम तेच .

"पहिली कंट " दुसरी कंट वागेरा ठरवायचो . (म्हणजे . त्रिकोणातली कमीत कमी एक / दोन गोट्या काढल्या शिवाय दुसर्याच्या "ड्याम्बो "- तोच तो . तुमचा हंटर . - ला मारता नाही येत . )

गोट्या तर जिंकल्याच . हजाराने जिंकल्या . पण एक डबा सगळ्यांच्या ड्याम्बो ने पण भरलेला होता . माझ्या कडे सिमेंट चा मोठा होता . त्याने अक्षरशः फोडायचो दुसर्यांचे ड्याम्बो . .

संध्याकाळी लाईट जायची रोज . तेव्हा लपंडाव .
५ -६ गल्ल्यांचा परीघ ठरवायचा . तेवढ्यात कुठे हि लपा .

सगळं गेलं च्या मारी आता . .
"मोठे " झाले सगळे

http://www.youtube.com/watch?v=c3Wq4q7Yygg

ते शंभर.... अशी साधी सोपी नावे होती..
बाकी सगळे नियम , गल वगैरे नावे सारे सेम..
ढप च्या जागी मोठ्या गोटीला आम्ही ढप्पर बोलायचो..

एकंदरीत हा खेळ लहान मुलांचा कारण यात गोट्यांची हारजीत नसायची तर हरेल त्यावर राज्य म्हणजेच भोवर्‍याच्या खेळासारखी लंगडीची शिक्षा असा साधा सोपा हिसाब असायचा.

इतर खेळात वीत-वीत आणि ट्रँगल हे आमच्याइथे जास्त खेळले जायचे..

च्यायला गेले ते दिवस... शाळेतून घरी पोचल्यापोचल्या हातपाय धुवायच्या आधी बॅग फेकून खिश्यात जेवढ्या राहतील त्याच्या निम्म्या गोट्या कोंबून खेळायला पळायचो.. तासाभराच्या खेळात शंभर वेळा उठकबैठकचा व्यायाम व्हायचा.. पण आईला मात्र हात घाणीत लोळसवले जातात याचेच भारी टेंशन...

पगाम
चकने
तानसे - नो तानसे
साईड वाईड सबकुछ
घोडा (समोरच्याची गोटी पायरीवर असल्यास आणि आपली खाली तर जमिनीच्या जागी मांडीवरून मारणे)

आता भोवर्‍यांवर येऊ दे लेख
आम्ही गोट्या नै खेळलो फारसे मात्र भोवरे ज्याम फिरवलेत :)

मस्त... आम्ही पण लहानपणी खूप खेळलोय हा खेळ... एकाला अख्खा गावभर पिदवल्याचे आठवतय....
शेवटी तो रडकुंडीला आल्यावर खेळ थांबला....

प्रकाश नारायण संतांच्या लंपनकथांतल्या "परचक्र" नावाच्या कथेत गोट्या खेळण्याचं सुंदर वर्णन आहे...

हा धागा वर काढत आहे.

हा धागा वर काढणार्‍याला खुप खुप धन्यवाद.
कारण हे वाचून मी पार ४५ वर्ष मागे गेले .
हे एकलम खाजा तर पार विसरूनच गेले होते.
आम्ही मुली सुद्धा भावंडांबरोबर गोट्या,विटीदांडू,आट्यापाट्या,चिघोडा,दहीहंडी या सार्‍यात भाग घ्यायचो.त्यावेळी आम्हाला
कोणीही अडवत नव्हते. आता हे वाचल्यावर सार्‍या आठवणी जाग्या झाल्या.

सिमेंट्च्या गोट्याला - ढप हे नाव ऐकून होतो..पण पुण्याकडे त्याला हाडकि म्हणतात..हाडासारखी दिसते ही आणि तितकिच टणक असतेही..म्हणून हाडकि..
दुपारचा कस्ला झोपतो..? ए....... चले..हाडक्या खेळायला....चल! अशीच हाळि दिली जायची आमच्या दोस्तात.

मोठ्या गोटिला आम्ही टम्मन म्हणायचो. खडिचा चुणा (पूर्वी बांधकामात वापरायचे) रगडून त्यास गोटिचा आकार देऊन वाळ्वून टम्मन बनत असे. सिमेंटपासुन बनवायचा बराचवेळा प्रयत्न केला होता परंतू ना तो कधी टनक बनला ना त्याला सफेद रंग व गुळगुळितपणा आला.

शिगरुपी पावसाळ्यात खेळायला मजा यायची.

कानढोपरी हा गोट्यांचा खेळही धमाल होता.

खांब खांब खांबोळी,हा खेळ आम्ही भरपूर खेळलो आहे.
महापालिकेचे कार्यालय घराच्या बाजूलाच होते. ब्रिटीशकालीन बैठे,कौलारू उतरत्या छपराचे असल्याने,त्याला सागाचे भक्कम ६/७ खांब होते.आम्हाला संध्याकळी ५ ला कार्यालय बंद झाल्यावर खेळायला मोकळे मिळायचे.

एक जुनी गोष्ट आठवली!

हाही एक गोट्यांचा खेळ होता. दोन किंवा चार भिडूंत खेळला जायचा. एक, दोन, तीन आणि + (म्हणजे चार) अशा रेषा चारी बाजूला आखत. एक म्हणजे नक्का, चार म्हणजे पुर्रा. दोन ला दुर्रा आणि तीनला तिर्रा म्हणत. चार किंवा दोन जन एकमेकांसमोर बसत. ज्याची पहीली खेळी असे (ते पण आदूली मादूली ढम्माय ढूस.. असे कायतरी म्हणत नंबर काढत ), तो बंद मुठीत काही गोट्या घेऊन मधे हात ठेवत असे. बाकीचे प्लेयर जेव्ह्ढी रिस्क घ्यायची तेव्ह्ढ्या गोट्या पाहीजे त्या नंबरावर ठेवत. म्हणजे नक्का, दुर्रा, पुर्र्यावर चार चार गोट्या ठेवल्या तर खोल तिर्रा असे ओरडायचे. मग ज्याने मुठीत गोट्या धरल्या होत्या त्याने चार चार च्या सेटने गोट्या ठेवायच्या. शेवटी जर तीन गोट्या उरल्या तर तो जिंकला आणि बाकी प्लेअर्सनी लावलेल्या सर्व गोट्या त्याने जिंकल्या. समजा दोनच गोट्या शेवटी राहील्या तर दुर्र्यावर ज्याने गोट्या लावल्या होत्या, त्याला ज्याने मुठ खोलली त्याने तेव्ह्ढ्या गोट्या द्यायच्या.
ह्यात पण रडी खेळायची टेक्नीक होती आणि सापडला की मारामा-या, भांडणे हमखास होत.
काही उडाण टप्पू मुले गोट्यांच्या जागी पैसे लावत.

सूरपाट्या बद्दल कोणी कसे नाही बोलले अजून ते ?

कि सुरपारंब्या?

च्यायला, सर्वात महत्त्वाची कडिक राहिली. :-)

एक वीतेची असायची. मारणारा गोटा आणि मार खाल्लेला गोटा जर एकवीत अंतरापेक्षा जवळ असतील तर मार खाणाऱ्यास कडिकचा लाभ मिळायचा. त्यानुसार तो आपला गोटा उचलून इतरत्र कुठेही ठेवू शकायचा. पुढील मार चुकवायला वा एखाद्या व्यूहात्म ठिकाणी आयतं जाण्यासाठी कडिकचा फार उपयोग व्हायचा. क्वचित प्रसंगी ३ वीतांची कडिक सुद्धा असायची. ती मारणाऱ्यास भारी पडायची, पण मार खाणाऱ्याची चांदी व्हायची.

-गा.पै.