कर्मविपाक

हे तू किंवा आणि कोणी विद्वान जे म्हणता आहात ते ठिक. पण मला एक सांग जेंव्हा मला खडे आणि लोखंडाचा चुरा लागायला लागतो, तेंव्हा तो कुणा तरी एका व्यक्तीमुळे लागतो. म्हणजे त्यासाठी कोणीतरी कारणीभुत ठरते. मग मला माझ्या कर्मभोगाची फळे मिळत असताना त्याला कारणीभुत ठरणारा दुसरा कुनी कर्म करुन ठेवत असतो. मग ते चांगले वा वाईट, पण ते फक्त त्याच्या हातात नसते. मग त्या होणार्‍या कर्माची कारणी मिमांसा न करताच पुढे त्याचा हंडा भरला जातो. हे कसे?
समजतय का मी काय म्हणते ते? आज माझ्यावर खुनाचा आळ आला. पण मी जो खून केला आहे तो दुसर्‍या एखाद्या व्यक्तीच्या कर्मभोगाची फळे म्हणुन घडलाय. म्हणजे त्या व्यक्तीने त्याच्या पुर्वजन्मी जे काही वाईट केले त्याचे फळ म्हणुन त्याला त्याच्या प्रिय व्यक्तीचा खुन होणे पहाणे नशिबी आले. आता यात खुन करणारी मी गोवले गेले, अन ज्याचा खुन झाला आहे तो ही गोवला गेला..हे कसे?

छिद्र पाडल्यावर त्या छिद्रातून आपण ज्या क्रमाने वस्तू भरल्या असतील,त्याच क्रमाने त्या वस्तू बाहेर पडायला सुरुवात होइल.

मौल्यवान वस्तुंनंतर जर चहा किंवा तत्सम पेय ओतले तर सगळ्यात आधी ते बाहेर निघेल याला आपण काय म्हणणार ?

व्यक्तिगत जीवनात पूर्वीचं काही आलेलं नसतं त्यामुळे कर्माची फळ वगैरे पुढच्या जन्मात काही येतील असं काही मला वाटत नाही. आपल्या या सध्याच्या वास्त्वजीवनातील विविध प्रवृत्तीं पुढील जन्मात काही किरकोळ गोष्टी घेऊन येतात म्हणे, चार दोन उदाहरणे आपल्याला दिसतात आणि या चार दोन उदाहरणाच्या पुष्ठ्यार्थ काहीएक तत्त्वाज्ञानाचा आधार दिला जातो आणि आपण अशा कर्मविपाकाचं ओझं उत्तम आनंदी जीवनात घेऊन फिरतो. मला हे सर्व थोतांड वाटतं, अर्थात आपलं वाचन किती, जगण्याचा अनुभव किती त्यामुळे असल्या गोष्टी मला फार प्रभावित करत नाही आणि आपण त्यावर बोलू नये ही माझ्यासाठी चांगली गोष्ट.

बाकी, भगवंतांनीच म्हटलंय तेव्हा त्याचा योग्य अर्थ घेऊन आपण आपल्या जीवनाची वाटचाल करावी.

कर्मणोह्यपि बोद्ध्वं बोद्धवं च विकर्मणः
अकर्मश्च बोद्ध्व्यं गहना कर्मणो गति: (४/१७)

कर्म विकर्म व अकर्म असे तीन प्रकार कर्माचे सांगितले जातात. संकल्प करुन फळाच्या इच्छेने जे कर्म केले जाते त्याला कर्म म्हणतात. चांगले संकल्प व चांगली कर्मे करीत जावीत, फळे मिळतील. विकर्म म्हणजे विशेष कर्म म्हणजे मन लावून केलेले कर्म आणि अकर्म म्हणजे अभिमान आणि फळ सोडून केलेले कर्म आणि ही सर्व कर्म करतांना तुमच्या कर्मामुळे किती लोकांचा फायदा झाला हे जग पाहते आणि तुम्ही कर्म कसे केले तो (असेल तर) देव पाहतो, असे म्हणून आपापल्या मार्गाने जात राहावे असे वाटते.

-दिलीप बिरुटे

प्रारब्ध, संचितकर्म वगैरे बाबींचा विचार केला तर आपण जन्माला आलो त्या क्षणापूर्वीच्या गोष्टी / घटनांकडे जावे लागते व इथूनच कदाचित माझ्या विचारांमध्ये गोंधळ होण्यास सुरूवात होते.

शास्त्रीयतेच्या कसोट्यांवर या गोष्टींना काहीच अर्थ नाही परंतु २ + २ = ४ इतक्या सोप्या व सरळ नसलेल्या अनेक गोष्टी या जगामध्ये आहेत याचाही जवळून अनुभव घेतला आहे.

(गोंधळलेला) मोदक.

सुरूवात झाली!

कर्मसिद्धांत ज्यानं मानला तो कायमचा बंधनात अडकला. त्याची उत्सफूर्तता हरवली. त्यानं स्वछंद गमावला. आपण असहाय्यपणे नियतीच्या हातात आहोत या धारणेनं तो पूर्णपणे परस्वाधिन झाला. मानसिक गर्तेत सापडला. तो कधीही मुक्त होणं शक्य नाही.

कर्मसिद्धांताला कोणताही वास्तविक आधार नाही. सर्व स्मृती, धारणा, विचार, भावना, मेंदूशिवाय कुठेही नाहीत. आपण शरीरापेक्षा वेगळे आहोत. कोणत्याही क्षणी, मागे घडलेल्या घटनेचा कोणताही संदर्भ न आणता पूर्ण स्वातंत्र्यानं वस्तुनिष्ठ निर्णय घेणं कर्मबंधाच्या कल्पनेतून मुक्त करतं.

सगळ्यात पहिल्या जीवाला/मनुष्याला काहीही पूर्वसंचित नसल्याने त्याचे नशीब कोरे (म्हणजे ना सुख ना दु:ख) होते का?
गेल्या ६०-७० वर्षांमध्ये माणसांची संख्या दुपटीहून जास्त वाढली आहे याचा अर्थ जीवांचे इतर योनींमधून मनुष्ययोनीत येण्याचे प्रमाण वाढलेले दिसत आहे. म्हणजेच या काळात प्राण्यांमध्ये पुण्य करण्याची लाट आली आहे असे सिद्ध होते का?

>>असे होताक्षणी मनुष्याचा आरडा ओरडा सुरु होइल की "काय हे! मला हा चुरा का खावा लागतो आहे? मूळात तो चुरा त्यानेच कधीतरी साठविला आहे

तो कसा काय? जो जन्माला येतो तो स्वत:चंच पिंप कसं काय भरू शकतो?

(टिळकांनी गीतारहस्यात खूप चांगलं समजवलय, तरीही) माझाही कर्मविपाकावर फारसा विश्वास नाही. पण मला असं वाटतं ते मानल्यामुळे वा न मानल्यामुळे फारसा फरक पडत नाही. आपल्या नशिबामागे वा कमनशिबामागे काय कारण असलं पाहिजे ह्यावर जास्त चर्चा करून काही उपयोग नाही. त्यापेक्षा आहे ती परिस्थिती स्विकारून पुढे कसं जायचं हा विचार करणं जास्त उपयोगी ठरेल असं वाटतं. यावर स्टिव्हन कव्हींच्या ७ सवयी मधली पहीली सवय मला जास्त भुरळ घालते. ते म्हणतात, घडणार्‍या घटना आपल्या हातात नसतात, पण त्याला काय प्रतिसाद द्यायचा हे नक्कीच आपल्या हातात आसतं. पण प्रतिसाद दिल्यावर दिलेल्या प्रतिसादाचे परिणाम पुन्हा आपल्या हातात नसतात. ते पुन्हा निसर्गनियमांना धरून असतात. असो जाणकारांचे प्रतिसाद वाचण्यास उस्तुक!

मी म्हणजे काय?
कर्म म्हणजे काय?
मोक्ष म्हणजे काय?
मोक्ष का मिळवायचा?
मोक्ष्/मुक्ती मिळाली किंवा न मिळाली तर मला काय फरक पडेल?

रमतारामाचा एक लेख "पुनर्जन्म या व्यवस्थेसंबंधी काही प्रश्न" ह्यातील काही भागाशी संबंधित वाटला http://www.misalpav.com/node/19118

कर्माची फळे, बरी, वाईट, कडू, गोड, आंबट प्रत्येकालाच मिळतात..
पण ज्या जन्माची त्याच जन्मात ..
आता आयसीआयसीआय चे लोन घेतले आणि एच डी एफ सी ला पेमेंट केले तर तुमचे पैसे जातील पण
आयसीआयसीआय चे लोन कसे फेडले जाईल ? ते तसेच राहणार नाही का?

नाव बदलून देखील काही फरक नाही.

असो...

केळ्याचा पाक ऐकून होतो, पण हा कर्मविपाक पहिल्यांदाच पाहिला.

मी एका गाडीतून जात होतो. गाडीने जाताना सिग्नल तोडला, पुढे जाऊन गाडीने दोन चार लोकांना चिरडलं. तसाच पुढं गेलो. रात्रीची वेळ असल्यानं कुणी पकडलं नव्हतं. पुढं जाऊन गाडी दरीत पडली. गाडी वापरण्यासारखी राहिली नव्हती. मी गाडीतून बाहेर पडलो.
जसं गाडीतून बाहेर पडलो, मला काही आठवेनासं झालं. नवीन गाडी घेतली. नेहमीसारखं मजेत सुरु झालं.
थोड्या दिवसांनी एसीपी प्रद्युमन आपल्या दया, अभिजीत, साळुंके सगळ्यांना घेऊन आले. नि म्हणाले (तेच हाताचा भांगडा करत) प्यारे तुम्ने गाडी चलाते हुए सिग्नल तोडा हय, लोगोंको बडी बेरहमीसे कुचला हय. तुम्ही फांसी होगी!

दयानं एक वाजवल्यामुळं आधीच झिणझिण्या येत होत्या. मी म्हणालो, एसीपी, मी माझी गाडी एकदम व्यवस्थित चालवतो आहे. बघा. ते म्हणे नाही. तुझी आधीची गाडी आठव. मी म्हणालो आठवत नाही. तुला शिक्षा होणारच. एसीपी दुष्ट आहे.
खटला झाला, मी हल्ली एका ठिकाणी असतो. त्याला तुरुंग म्हणतात.
मी जो गुन्हा केला नाही त्याची शिक्षा मला मिळते आहे असं मला वाटतं.
सीआयडी तुरुंगात बघतो. मस्त जेवण असतं, हल्ली तुरुंगातच मजा वाटते.

मर्ढेकरांच्या 'पिपात मेले ओल्या उंदिर' या कवितेची आठवण झाली.

मोक्ष मिळाला की नाही हे मला कसे कळणार. आणी कळाले तरी तो मी नसणार मग त्याचा मला काय फायदा?
बरं ज्यांना मोक्ष मिळाला त्या आत्म्यांना देव स्वतःजवळ ठेवुन आपली इनव्हेन्ट्री का बरे वाढवत आहेत ?
मागच्या ६०/६५ वर्षात लोकसंख्येची बोंबाबोंब करत असताना इतकी संख्या देव कशी मॅनेज करत आहेत ?

मुळात ह्या कर्मविपाकवाद्यांना एका प्रश्नाचं उत्तर कध्धिही देता आलेलं नाही.तो प्रश्न असा-'' की माझा हा जन्म व त्यातिल घटना हा जर मागच्या जन्माचा हिशोब आहे,आणी तो जन्म त्याच्या मागच्या जन्माचा हिशोब,,,तर असं मागे जाता जाता मला कधि ना कधि सर्वात पहिला जन्म असणारच आहे.

मग मला त्या जन्मात जे मिळालं ते त्याच्या मागे जन्म नसताना त्यात कुठून आलं?''

संबंध नाही हेच उत्तर आहे.

गणना सुरू होण्यापूर्वी संख्या ही कल्पना नव्हती.

अ आचं म्हणणंय प्रथम जन्माचं संचित कसं आलं?

आता या दोन्हीचा काय संबंध आहे?

मी कायम जागे राहु शकत नाही
मी कायम झोपलेलाही अजिबात राहु शकत नाही
मी केवळ श्वास आत घेउन राहु शकत नाही
वा नुसताच बाहेर सोडत राहु शकत नाही
जे शरीर मिळाल ते सुध्दा स्थिर नाही सतत बदल होतोय त्यात
थोडक्यात जिथ बघतोय तिथ उर्जेच रुपांतर होताना दिसतय स्थिर असं काहीच भासत नाही
म्हणूनच जेव्हां अटल अविचल मोक्षाची कल्पना निर्माण होते
प्रॉमिस्ड लँड , कायमचा स्वर्ग स्गळ्याच मनाच्या कल्प्नाशक्तिच्या भरार्‍या
असं मन जे स्वतःच स्थिर नाही कधी अनुभव देत तर कधी डुलक्या काढतं
थोडक्यात मी नुसताच जन्मलेला राहणे शक्यच नाही (अमर)
परीणामी मृत्युरुप हे सुध्दा माझे कायमच्या मुक्कामाचे स्थान नाही...

खर म्हणजे या विश्वात प्रत्येक पदार्थाची ( ग्रह असोत की अणु,मुलकण इ.) काटेकोर आखुन दिलेली गती ,कक्शा असते. युगानुयुगे त्यात तिळमात्रही फरख नसतो.इतकी सुसुत्रता असते. या मागे काहीतरी प्रेरणा असेलच.या स्थीरांकावरच विज्ञांनाचे नियम कार्य करतात.अन्यथा या विश्वात अराजकता माजली असती.
तसेच प्रत्येक क्रियेला प्रतीक्रिया असते या नियमा नुसार प्रत्येक कर्माला फळ हे असणारच. आपले आचार विचार हे फक्त या जन्मातले नसुन ते मागचे संचित असु शकतील. नाहीतर प्राण्याचा मेंदु व मानवाचा मेंदु या मधे इतका फरख कसा असता ? या एकाच जन्मात भाव भावना कश्या विकसित झाल्या असत्या ? मानवी जिवनात अंसख्य नाती गोती परस्पर सबंध हा मागील जिवनाचा सामुहीक परस्पर कर्म विपाकाचा परिणाम असु शकेल.

पूर्वसुकृत या कल्पनेतील हवा योगवासिष्ठात स्वतः वसिष्ठांनी घालवल्यामुळे आपण तर ब्वॉ जाम खूश आहोत. सोनारानेच कान टोचले ते एक बरं झालं.