मृत्यु

वाचणे फार अवघड आहे.

मी आहे अशी जाणीव संपणे म्हणजे मृत्यू. शरीराच्या नाशापेक्षाही ही जाणिव संपणार याची भीती सर्वात मोठी आहे. आणि क्वचित्प्रसंगी का होईना ही भीती ग्रासते, यासंबंधी फारसा विचार न केल्याने या भीतीवर मात कशी करावी हे नाही कळाले. पण भीती वाटते आणि खूप वाटते हे नक्की.

अंधश्रद्धेबद्दल परत कोणीतरी कोरडे ओढेल - पण शंकराचे कवच रोज म्हणावे तर अपमृत्यूभय नाहीसे होते असे ऐकीवात आहे. मी तरी म्हणते.

अपमृत्यू २ कारणांनी नकोसा वाटतो - स्वतःला वेदनामय मृत्यू नको आणि मुख्य म्हणजे आपल्या जवळपासच्या लोकांना ते पहावयास लागू नये, भोगावयास लागू नये.
________________

अवांतर -

विरिंचि: पंचत्वं व्रजति हरिरप्नोति विरतिं
विनाशं कीनाशो भजति धनदो याति निधनम|
वितन्द्री माहेन्द्रीविततिरपि अंमीलीत्-दृशा
महासंहारेSस्मिन विहरति सति त्वत्पति-रसौ||२६||

महा संहाराच्या समयी विरंची (ब्रम्हा) हा पंचतत्वामधे विलीन होतो. किनासा(यम, प्रत्यक्ष मृत्यूचा देव) मृत्यू पावतो.कुबेर, धनाच्या देवतेचा अंत होतो. इंद्र त्याच्या समस्त देवगणांसमवेत या संहार समयी डोळे मीटतो. परंतु हे सती अशा महासंहार काळी तुझा केवळ तुझा पती (सदाशिव) विहार करतो, क्रीडा करतो.

*कवीने पार्वतीच्या सौभाग्याची स्तुती वरील कडव्यात गायली आहे.

म्रुत्युची कल्पना जिवंत असताना करण म्हनजे , जिवंत असतानाच त्यातले अनमोल क्षण काळजीने ,भितीने ग्रासुन टाकणे
अस वाटतं .म्रुत्युची भिती नैसर्गिक आहे .ती नैसर्गिकरित्या वाटायची तिथे वाटतेच ,मग मुद्दामहुन ते विचार डोक्यात आणन्यात काय अर्थ आहे ?

( कदाचित जे मांडायचय ते नीट मांडता आल कि नाहि माहित नाहि ,पण भिती वाटते म्रुत्युची एवढ खरं )

नान्या आजकाल का बाबा असे वैचारीक कुंथायला लागला आहेस ?

तुझा लेख असला तरी वाचलेला नाही. असल्या गोष्टींवरती वाचायला आवडत नाही.

बाकी ह्या धाग्यावरची ही कमेंट तुला भंकस तर वाटली नाही ना ?

NDE वाचले तरी भिती जाईल मृत्युची.

नाना, कसं मनातला बोललात.

भा रा तांब्यांनी फार पूर्वीच उत्तर दिलंय

घन तमीं शुक्र बघ राज्य करी
रे खिन्न मना, बघ जरा तरी !

फूल गळे, फळ गोड जाहले
बीज नुरे, डौलात तरु डुले
तेल जळे, बघ ज्योत पाजळे
का मरणि अमरता ही न खरी ?

मना, वृथा का भिशी मरणा ?
दार सुखाचे ते हरि-करुणा !
आई पाही वाट रे मना
पसरोनी बाहु कवळण्या उरी

याशिवाय "नववधू प्रिया मी बावरते"असो. की "जन पळभर म्हणतिल हाय हाय" असो भा. रा. तांब्यांनी मृत्यूचा विचार कवितांमधे बरेचदा मांडला आहे. पण या कविता त्मृत्यूचा सकारात्मक विचार करतात.

अगदी लहान मुलांनाही मृत्यूची भीती वाटतेच, पण मृत्यूचा विचार कर करून उद्याचं मरण आज ओढवून घेण्यापेक्षा सुदैवाने जो "आज" मिळालाय तोच पूर्ण जगावा ना!

माझ लक्ष कायम डेस्टीनेशनला पोहचण्यावर असायच आणि मी ते भरभर गाठायचा प्रयत्न करीत असे. ते ठिकाण आल की मग आता पुढे काय ? संपला ट्रेक मज्जाच गेली,आणि डेस्टीनेशनच्या नादात प्रवासाचा पण आनंद घेतला नाही. हे लक्षात आल्यावर.... ********////@@@$$$%%%*****
नंतर काही वर्षांनी विषेशत: हिमालयच्या आसपासच्या ट्रेक्सच्या दरम्यान एका गोष्टीची जाणिव झाली की, डेस्टीनेशनला पोहचण्या पेक्षा दर्म्यानचा प्रवासच नेहमी आनंद देऊन गेला....... आता हीच थिअरी आयुष्यात देखिल आमलात आणल्या पासुन लै मजा लुटतोय प्रवासाची.
नानाचेंगट यांना प्रवासाच्या लक्षलक्ष शुभेच्छा

मिळेल तेथे पाणी प्यालो,
जुळेल तेथे खूण जुळवली
तरीही होतो तसाच उरलो

बा. सी. मर्ढेकर

आपण काहीही केलं तरी तसेच उरतो, आपण अक्षय आहोत हे अध्यात्माचं सारसूत्रं आहे आणि ते फक्त माणसालाच समजू शकतं अशी वस्तुस्थिती आहे.

माणसाला ते न समजण्याचं एक महत्त्वाचं कारण म्हणजे त्याची सगळ्या वरची पकड! जे दिसेल ते, हाती लागेल ते तो पकडून ठेवायचा प्रयत्न करतो आणि मग ती पकड प्रथम मनावर आणि मग शरीरावर काम करते. या पकडण्याच्या मनोवृत्तीचा शरीरावर परिणाम म्हणजे एक एक अवयव आकसत जातो, शरीरात टॉक्सिन्स जमा होतात आणि मग पूर्ण शरीर एक वेदना होतं,... मृत्यूची सगळी मजाच त्यामुळे निघून जाते.

अस्तित्वात एकूण पाच निसर्ग निर्मित आनंद आहेत, म्हणजे ते मिळवण्यासाठी तुम्हाला काहीही शिकायला लागत नाही. एक, भोजन; दोन, विहार; तीन, विश्रांती; चार, प्रणय आणि पाच, उत्सर्ग. हे पाचही आनंद एकमेकांवर अवलंबून आहेत म्हणजे उत्सर्ग आणि भोजन एकमेकांशी निगडित आहेत, विहार आणि विश्रांती एकमेकांवर अवलंबून आहेत, प्रणय या चारही आनंदांचा परिपाक आहे आणि प्रणयाची तर सगळी मजाच देण्यात आहे.

माणसाची पकडून ठेवण्याची वृत्ती त्याला उत्सर्गाच्या आनंदापासून वंचित करते. हे सगळीकडे दिसतं, गाण्यात स्वर लावण्यापेक्षाही स्वर सोडण्याला महत्त्व आहे, पैशाचा सगळा उपयोग साठवण्यात नसून खर्च करण्यात आहे, शरीराचा उपयोग ते टिकवण्यात नसून वापरण्यात आहे, पण माणसाची पकडून ठेवण्याची सवय त्याला सोडून देण्याच्या आनंदापासून वंचित ठेवते.

तुम्ही कधी तरी हा प्रयोग करून बघा. समजा तुम्हाला तीन मजले चढून जायचे आहेत तर उत्छ्वासावर लक्ष ठेवा, श्वासावरची पकड सोडून द्या, जाणीवपूर्वक फक्त उत्छ्वास करत राहा तुम्हाला मोठा मजेशीर अनुभव येईल, तीन मजले चढून सुद्धा तुम्हाला दम लागणार नाही, उलट शारीरिक श्रमाची मजा येईल. ही उत्सर्गाची, पकड ढिली करण्याची मजा आहे!

मृत्यूविषयी माणसाला वाटणारी भीती आणि त्याचं जीवनातलं अत्यंत निषिद्ध स्थान हे माणसाच्या पकडीचं सर्वोच्च परिमाण आहे. शरीराला मृत्यू आहे हे कळण्याची क्षमता फक्त माणसात आहे, मृत्यू अनिवार्य आहे हे पण त्याला माहिती आहे तरीही तो मृत्यू नाकारतो हे आश्चर्य आहे!

माणसाच्या मृत्यू नाकारण्यामागे एक फार महत्त्वाचं कारण आहे आणि ते म्हणजे आपल्याला समरसून जगायला मिळालेलं नाही असं त्याला नेहमी वाटत राहतं. याचं मूळ कारण फार मजेशीर आहे, जीवनात एकदा स्थैर्य आल्यावर माणूस जगण्यावरची पकड अशी काही घट्ट करतो की तो एकच दिवस पुन्हा पुन्हा जगत राहतो! याचं मानसिक कारण असं आहे की जीवन हा काही सत्तरऎंशी वर्षांचा सलग प्रवास नाही तर तो `एक दिवस अनेक वेळा' असा फिनॉमिना आहे. म्हणजे जगायला, भोगायला, काही करायला तुम्हाला रोज आणि नेहमी एकच दिवस आहे! तुम्हाला आयुष्याचा रंग बदलायचा असेल तर तुम्हाला आज आणि अगदी सरळ सरळ सांगायचं तर आता काही तरी करायला हवं. मला जर गाणं शिकायचं असेल तर आज क्लास लावायला हवा, आता त्याची चौकशी करायला हवी आणि रोज गाण्याचा पाठपुरावा करायला हवा तर एक दिवस मला गाणं येईल. जोपर्यंत माझा आज रंगीत होत नाही तो पर्यंत माझं आयुष्य रंगीत होणार नाही कारण आयुष्य हे दिवसांचा गुणाकार आहे, वर्षांची बेरीज नाही. आज जर मी समरसून जगण्यासाठी काही केलं तरच माझा उद्या जेव्हा आज होईल तेव्हा तो बदलेल असेल, नाही तर माझा उद्या नेहमी आजचीच पुनरावृत्ती असेल.

मृत्यू हा सरते शेवटी घडणारा प्रसंग नाही तो एका अफलातून जगलेल्या आयुष्याचा परमोच्च बिंदू आहे, जर आयुष्यालाच रंग नसेल तर मृत्यूही बेरंग होईल. मृत्यू हा शेवटचा उत्सर्ग आहे, प्रणयाची मजा ही केंद्रीभूत उत्सर्गामुळे आहे तर मृत्यू हा संपूर्ण शरीराचा उत्सर्ग आहे, यू इजेक्ट द होल बॉडी, दॅट इज डेथ! मृत्यू एका क्षणात तुम्हाला शरीरापासून वेगळं करतो, शरीर लयाला जातं तुम्ही जसेच्या तसे राहता. एका मृत्यूत हजारो प्रणयांची मजा आहे. जीवनावरची पकड ढिली करा तुम्हाला मृत्यूची सार्थकता कळेल!

मृत्यू मध्ये घाबरण्यासारखे काय आहे. आला...........संपले. या जगातील भोग संपले.
दुसरा जन्म असेल? किंवा दुसर्‍या विष्वात जाणे असेल जे असेल ते घडेल. मृत्यू ही अशी एकच गोष्ट आहे जी निश्चीत आहे.
अवांतरः एका मृत्यूत हजारो प्रणयांची मजा आहे.
आँ......... नक्की अर्थ काय लावायचा याचा? मृत्यूचे भय वाटू नये म्हणून त्यात गम्मत आहे हे सांगायला प्रणयाचे आमिश! धन्य आहे.
दिल मे है ख्वाहीश ए जन्नत और जाहीर मे शौक ए इबादत............

नाना
जीवनाचा क्षण आनन्दाचा क्षण असे मानून जीवन बघीतले तर जीवनात मॄत्युचे भय वाटू नये असे माझे मन म्हण्ते

छान मुक्तक!!
बाकी सुचना खवत करेन.
:)

सुन्दर वर्णन आहेमृत्युचे ..
कुणा न माहित सजा किती ते
कोठून आलो ते नच स्मरते,
सुटकेलाही मन घाबरते,
जो आला तो रमला...
मृत्यु ही तर नवीन जीवनाची सुरुवात. सध्यापेक्षा चांगल्या. उत्क्रांतीचा नियमच आहे ना, दिवसेंदिवस प्रगत जीवन!
मग घाबरायचे का ?

च्यायला, आनंदात जगण्याचे झकास विषय काढायचे तर या नानाला मरणाचे विषय सुचतात. आमचा एक असाच मित्र आहे. घोट दोन घोट झाले, जरा डोक्याला मुंग्या यायला लागल्या, डोक्यावरुन हात फिरवला की अधून-मधून आपण मेल्यावर काय होईल असा विषय काढून उगाच गंभीर होतो आणि समारोपाला जे होईन ते होईन ते म्हणून 'भरा लवकर' म्हणतो. असो. :)

माणसाला मरणाचे भय वाटते ते जगण्यावरचे प्रेम वाढल्यावर. हे राहीलं , ते राहीलं आत्ता आत्ता तर सेटल होत आहे. आत्ताच तर पोरं मोठी व्हायला लागली आहेत. आत्ताच तर जरा बॅलेन्स पडू लागला आहे. यशा च्या चढत्या पायरीवर ही मरणाची भीती कधीतरी डोकावून जाते. किरकोळ कारणाने छातीत कळ निघाली तरी वाटतं. काही गडबड तर नै. आणि ही मरणाची भीती जावी म्हणून तर ॠषि मुनींनी चांगलं जीवन जगावं आणि अशा जीवनानंतर मोक्ष मिळतो अशी एक वाट टाकून दिली. जीवन मरणाच्या फेरीतून सुटका होते. सुटका यासाठी की जीवन जगतांना प्रचंड दुःख येतात म्हणून ही कटकटच नको पेक्षा मोक्ष बरा. किंवा माणसाचे शरीर नष्ट झाले तरी आत्मा अमर असतो, असे समजल्यामुळे मरणाचे भय वाटत नाही.

सुखानं मरु द्या असं आपण जे म्हणतो त्यात आता सर्व सुखं भोगून झाली आहेत, आता कधीही बोलावणं आलं तरी आपण तयार आहोत,असे म्हणनारे सापडतील तसेच आयुष्यात आलेल्या निराशेने, आजारी, असे लोक म्हणतात उचल देवा आता. एखाद्याचा आजार बरा होत नसला की आपण म्हणतो देवा, आता याची सुटका कर किती हा त्रास. पण, देव काही कोणाचं काही ऐकत नाही.

असो. नानू लेका, लेखनात आनंदाचे विषय घेत जा रे बाबा. :)

-दिलीप बिरुटे

Death is the ultimate state of LIFE

काय नानबा.. वेळ जात नाही का रे? ;)

कैलासवासी , वैकुंठवासी, बुद्धवासी, पैगंबरवासी, ख्रिस्तवासी, वाहे गुरु वासी....

आणखी काही असतं का?
नाना यायचं का?

स्वगतः च्यायचं ह्या नान्याच्या! स्वतः उभा राहून मजा बघत बसला असेल. म्हणजे खरंच 'बसला ' असेल!

अनिवासी ... (किंवा वनवासी सुद्धा!)!

आता लेखकाचं काय म्हणणंय ते वाचायला आवडेल

मृत्यु हा परमोच्च उत्सर्ग असू शकेल, नाहीतर भ्रमिष्ट झाल्यावर किंवा अंथरूण धरलेल्या आणि बेड सोअर्स वगैरे झालेल्या अवस्थेत खंगत खंगत झालेला अटळ शेवट. या गोष्टी कुणाच्या हातात नसतात, त्यामुळे मृत्युबद्दल कल्पनाविलास करणे मला तरी निरर्थक वाटते. धन्यवाद.

मरणानंतर.................

नान्या आणि डी. के. शेट ह्यांच्या वयात किती अंतर आहे ते कुणास ठाउक आहे का?

नान्या दोस्त असल्यामुळे त्याला भाग म्हणता येत नाही. नाइलाज आहे.

मेलो... ;-)

चर्चा सत्र आवडले...!
श्री. सन्जय क्षीरसागर यांची प्रतिक्रिया एकदम आवडली.
मृत्युची भिती हे अज्ञान आहे.. या अज्ञानामुळे मृत्युची भिती वाटते . आणि आपली सुखे भोगण्याची संधी संपली म्हणून भिती वाटते .
जुनी वस्त्रे टाकून नवी वस्त्रे परिधान करणे म्हणजे मृत्यु हे तर सार्यांना माहितच आहे , आणि खरे तर तेच सत्य आहे .. ते तितकेच सहज आहे .
श्री. सन्जय क्षीरसागर यांनी म्हटल्याप्रमाणे .. आपली प्रमाणाबाहेरिल गुंतवणूक आपल्या दु:खाला आणि तदानुषंगिक भितीला कारणीभूत आहे ! There is joy in giving up !
आपण आगगाडीने प्रवास करतो .. सोबतच्या प्रवाश्यांच्या बरोबर आपला स्नेह निर्माण होतो .. खाद्यपदार्थांची देवाण -घेवाण होते.. गाडी घाटांतून जाताना आपण तो आनंद एकत्र लुटतो... अचानक क्रोसिंग साठी गाडी थांबली एकत्रच वैतागतो ..
पण म्हणून त्याच्या स्थानक आल्यावर आपण दु:खी होतो का ?आपले ही स्थानक येणार आहेच की !
समर्थांनी म्हटले आहे ..............
तुवां भोगिल्या पुनरावृत्ती| ऐसीं मायबापें किती |
स्त्री कन्या पुत्र होती| लक्षानलक्ष ||दासबोध ३-१० -५१||
कर्मयोगें सकळ मिळालीं| येके स्थळीं जन्मास आलीं |
तें तुवां आपुलीं मानिलीं| कैसीं रे पढतमूर्खा ||दासबोध ३-१० -५२||

भिती वाटते .. ती या सहयोग्यांचा वियोग होईल .. साहचर्य संपेल ... म्हणून ! किती व्यर्थ आहे ते ?
खरे तर मृत्यु "येत" वगैरे नाही.. तो आपल्या बरोबर आपल्या जन्मापासून च असतो ... आपण गाडीत चढल्यापासून आपण उतरेपर्यंत आपले तिकिट आपल्या बरोबर असते ना ? तसेच !
तेव्हा आपले स्थानक आले की .. सहप्रवाशांना हसून निरोप द्यावा.. उतर्वून घेण्यासाठी आलेल्या मंडळींच्या आनंदात सहभागी व्हावे ! आपल्या रिकाम्या जागेवर पुढचा प्रवाशी येणारच आहे ! तो कदाचित नवा चढेल किंवा जुनाच प्रवासी येऊन बसेल .. फार तर काही काळ रिकामी राहील ! गाडी सर्व प्रवाशांना गन्तंव्य स्थळी सोडणार च आहे ! आपण चिंता का करायची?
भितीचे आणखी एक कारण म्हणजे आपण केलली दुष्क्रुत्ये /पापे ! अचानक त्याची आठवण होते .. खरे तर ती सतत बरोबर असतेच ! आपण नेमके कसे वागलो याची प्रत्येकाला जाणीव असते .. आपल्या मनात आपला लेखा- जोखा तयारच असतो .. त्यात पापचे पारडे जड असेल तर .... भिती वाटणे स्वाभाविक आहे ! कारण वाईटाचा परिणाम वाईट हे आपल्याला पक्के माहित असते ! परमेश्वर दयाळू नाही .. न्यायी आहे याची ती भिती असते ! ( अर्थात हे सर्वांच्याच बाबतीत खरे असेल असे नाही ! There are always exceptions ! )
आणि म्हणून ..बाबांनो .. पापायं पर पीडनं ...कोणाला दुखवू नका .. त्रास देऊ नका .. " बरवेपण " राखा ! म्हणजे गाडीतून उतरताना भिती अथवा दु:ख वाटणार नाही ! आणि उतरण्यासाठी कायम तयार रहा ! आपले गाठिडे बांधून तयार रहा ! उतरा म्हंटले की दोन पावले पुढे असायला हवे .. अजिबात मागे न रेंगाळता .!

आपणास आहे मरण| म्हणौन राखावें बरेंपण |
कठिण आहे लक्षण| विवेकाचें ||दासबोध १२. २. २६||

- विटेकर