आडनावाचे फायदे किती व तोटे किती

चितळे हे आडनाव वाचले की मला बाकरवडी, गुलाबजाम श्रिखंड आठवत.

चितळे..

तुम्ही तुमचे आडनाव तुमच्या मि.पाच्या सदस्यनामात का ठेवले आहे? आडनाव वापरण्याचे फायदे, ते वापरण्याच्या तोट्यांपेक्षा जास्त आहेत का?

बाकी लेख आवडला. आडनावाचा मुख्य उपयोग पासपोर्ट, टॅक्स वगैरे ठिकाणी खुपच होतो असा मला अनुभव आहे...

माझे मत - असे असेल तर आडनावे लावायच्या ऎवजी नावा मागे आई वडलांचे नाव जोडले तर हा प्रश्न राहणार नाही.
उलट <नाव><आई-वडीलांचे नाव><माहेरचेआडनाव><सासरे आडनाव> असे ठेवले तर गोंधळ होतच नाही.

बाकी आजकालच्या बर्‍याच लग्न झालेल्या मुलींना आपले माहेरचे आणि सासरचे आडनाव एकत्र लावायची सवय असते.. आपले लग्न झाले आहे हे त्यांना सुचित करायचे असावे.

'अरे पण आडनाव काय त्याचे' मुलाने वर्गातल्या मुलाचे नाव आपल्याला सांगितले की सहजच हा प्रश्न विचारला जातो.

हा प्रश्न फक्त बामणांच्या घरातच विचारला जातो.

सर्वात आधी अडनाव हे जात सांगतं हे खरं आहे. यासाठी जेपींच्या आंदोलनाच्या वेळी अनेक तरूणांनी आपले अडनाव टाकून दिल्याचे वाचलेले आहे. तसेच राजर्षी शाहू महाराजांनी अस्पृश्यता निवारणासाठी अनेक दलीतांना आपले आहे ते अडनाव टाकायला सांगून समाजातील वरच्या वर्गाची अडनावे धारण करण्यास सांगीतले होते.

काही अडनावे ही जवळपास सर्वच जातींत दिसतात जसे काळे, शिंदे, जाधव, वानखडे आदी. मात्र कुठले शिंदे आपले आणि कुठले शिंदे त्यांचे याची नोंद ठेवताना मी पाहिले आहे. त्यामुळे केवळ आडनाव बदलल्यामुळे जात जाईल असे वाटत नाही.
जात ही बरीचशी क्लिष्ट अशी मनो-सामाजीक अशी रचना आहे असं मला वाटतं. जातीमुळे आपल्या पुर्वजांच्या प्रराक्रमावर आपल्याला मिजाश करता येते आणि स्वत: काही नाही केलं तरी त्यांच्या नावावर आपला इगो सुखावता येतो. कदाचीत मानसन्मान प्राप्त होतो. काही वेळा राजकीय मंच प्राप्ती , अनेकवेळा आर्थीक मदत (हे मराठी समाजात कमी मात्र अन्य समाजात दिसतं) आणि हमखास वेळा आपल्याला जोडीदाराची सोय होते. अश्या प्रकारे जातीचे अनेक फायदे असल्यामुळे जाहीर किंवा पुरोगामीत्वासाठी आम्ही काय बोलायचे ते बोलू मात्र प्रत्यक्षात काय वागतो ते बघण्यासारखे असते.
त्यामुळे अडनाव बदलल्याने काही बदलेल असे वाटत नाही. केवळ पट्टीबदलून जखम बरी होत नाही तर आतील औषध प्रभावी असायला हवे.

या विषयामुळे अडनावाची अन्य माहिती मिळाली तर उत्तम. काही जाती ह्या अडनाव वाटाव्यात एवढ्या सामाईक असतात. मग अश्या अडनावांत लग्न जमतांना अडचणी येत नाही का? असा सुध्दा प्रश्न कधी कधी येतो.
बाकी आपल्या वडीलांचं नाव लावण्याची पध्दत आधीपासूनच आहे. आज सुध्दा ग्रामीणभागात तुझं अडनाव काय हे न विचारता, "कुणाचा रं तु? " असंच विचारतात.
- नीलकांत

आडनाव विचारण्यावरून काही न विसरता येण्याजोगे अनुभव आठवले.

तमिळ (किंवा तेलुगु, जे काही असेल ते.) लोकांतही गोत्र वगैरे जे काही लावतात त्यातून जात कळतेच...

जसे रेड्डी, सुब्रामाण्यम ..

असो, आणि परिकथेतील राजकुमार, बामण नव्हे, ब्राह्मण!!!

रत्नागीरीला 'चितळे बंधु'चे श्रीखंड वगैरे मिळते,तो माणुस स्वभावाने कसलाही असला तरी त्यच्या नावाने एका गोड पदार्थाची आठ्वण होते.
आता तुमचे आडनाव तेच आहे,ना तुम्ही श्रीखंड बनवता वा तुमचा स्वभाव गोड का अजुन कसा काय माहीती मिळत नाही.
म्हणजे काय तर आडनावाचे फायदे काहीच नाहीत पण एखादे '**झाके' '**वणे' वगैरे आडनाव असले की लोकांना चिडवायला मिळते,म्हणजे तोटाच आहे.

माझ्यासारखे आडनाव महाराष्ट्रातल्या सर्व इतर जातीधर्मातल्या लोकांमध्ये आहे.
फायदे : (१) आडनांव छोटे असल्यामुळे लिहायला सोप्पे जाते. (२) शाई कमी लागते.
तोटे : १) काळे आडनांव म्हणजे . . . . . . .तुम्ही नक्की ब्राह्मणच नां ? असा प्रश्न चिकित्सक पुणेर्‍यांकडून (विचारवंतांकडून )कायम विचारला जातो.
२) माझा आणि माझ्या मुलांचा रंग दाट सावळा असल्यामुळे आडनांवसुध्दा रंगावरच गेले आहे असेही लोक म्हणतात.
अवांतर : माझ्या माहितीतल्या एक गृहस्थाचे आडनाव 'भोंगळे' होते. ते त्यांनी अ‍ॅफिडेव्हीट करून बदलून घेतले. कारण त्यांच्या मुलांना शाळेत इतर मुले आडनावावरून चिडवंत असंत.

आमच्या वर्गात एक ठोंबरे होता..

त्याला सगळे ठोंब्या म्हणायचे..विचारा फार शांत पोरगा होता..पण प्रत्येकाला सरळ नावाने हाक मारायची पद्धत नसल्याने त्यालाही आणि आम्हालाही इतके वेगळे वाटायचे नाही...एक दोन वेळा शिक्षक आम्हाला ओरडले पण नंतर त्यांनाही ती सवय लागली. (म्हणजे कोणत्याही शिक्षकाने ठोंब्या "ए ठोंब्या" अशी हाक नाही मारली पण आमचे त्याला ठोंब्या म्हणणे त्यांनी चालवून घेतले..)

मला मात्र योग्या म्हणायचे..

मूळात जातीव्यवस्थेलाच आक्षेप नसल्यामुळे आडनावे जातीवरून असावीत /नसावीत याबद्दल काहीच बोलू शकत नाही.

वडीलांचे किंवा गोत्राचे नाव लावून प्रश्न सुटणार नाही. आपल्या समाजात पण आता लोकांना नावाने बोलावण्याची पद्धत सुरु झाली आहेच :)

आमच्या वेळेला (फक्त १० वर्षांपूर्वी) शाळेत आडनावाने बोलवायचे आता नावाने बोलावतात हे बघून छान वाटते.

@ प.रा. 'बामण' हा शब्द वापरून मतदार गोळा करायची जागा ही नाही. ईथे बहुमत आहे आमचं.

आपणास व॑शावळ हा प्रकार महिती असावा असे वाटते. आडनावा शिवाय व॑शावळी ला काहीच अर्थ राहणार नाही. घरातल्या प्रत्येकाचे नाव वेगळे असले तरी आडनाव हा त्या घरातल्या सर्वाना बा॑धून ठेवणारा एकमेव दुवा आहे. म्हणुन आडनाव महत्त्वाचे.

आडनावाचे महत्त्व पटवून देणारी एक जुनी आठवण आहे.

काही वर्षापुर्वी केरळ ला सहली साठी गेलो होतो. आमच्या गाडीचालका बरोबर त्याचा ८ वर्षाचा मुलगा देखील होता. त्या गाडीचालकाचे नाव फ्रान्सिस आणि त्याच्या वडिला॑चे नाव पीटर असे होते. आणि त्या गाडीचालकाच्या मुलाचे नाव जॉन असे होते. तो गाडीचालक त्याचे पुर्ण नाव फ्रान्सिस पीटर असे सा॑गे व त्याचा मुलगा त्याचे नाव जॉन फ्रान्सिस असे सा॑गे. त्या॑ना त्या॑चे आडनाव महिती नव्हते (कारण म्हणे त्या॑च्यात आडनाव लावणे ही पद्धतच नव्हती. वडीला॑चे नाव हेच आडनाव म्हणुन ते वापरत. जॉनला त्याच्या पणजोबा॑चे नाव देखील महिती नव्हते) आडनाव महिती नसल्या कारणाने, पीटर च्या आजोबा॑ची वडीलोपर्जित जमीन पीटर च्या वडीला॑च्या म्रुत्यु न॑तर पीटर च्या नावावर होवु शकली नाही. आणि लहानपणापसून श्रीम॑तीत वाढलेल्या पीटर च्या नशिबी गरिबी आली. कारण आडनावाचा उल्लेख कुठल्याच कागदपत्रात नसल्या कारणाने व॑शावळीचा पुरावाच नव्हता...

ता.क. : ह्यामधील सर्व नावे खरी आहेत.

नांवाच्या पुढे आपल्याला येत असलेला किंवा आपण करत असलेला व्यवसाय लावला तर ?

उदा. अभिषेक आयटी, प्रसाद कारकून, प्रमोद बिल्डर, काशिनाथ बॉडीबिल्डर इत्यादि.

जो पर्यंत वेगवेगळे धर्म अस्तित्वात आहेत तोवर जाती व्यवस्था संपणार नाही.

एकापेक्षा अधिक शब्दांची नावे असली तर काँबिनेशने थोडी अधिक होतात. हा एक फायदा आहे.

उदाहरणार्थ मिसळपावावर अनेक व्यक्ती "धनंजय" आहेत. (काही दशकांपूर्वी हे नाव बर्‍याच लोकांना त्यांच्या मुलांना ठेवावेसे वाटले.) त्यांच्यापैकी मी एकट्याने "धनंजय" आयडी आडवून ठेवला आहे. आयडीमध्ये आणखी एखादा शब्द असता - उदाहरणार्थ "धनंजय घाटात" ("घाटात" हा माझा मिसळपावावर लिहिलेला प्रथम शब्द होता. पण वाटेल तो दुसरा शब्द चालेल.) तर मग अन्य धनंजय-व्यक्तींची आडवणूक झाली नसती.

- - -

लहान मुलांनी वैयक्तिकनाव आणि आडनाव असे दोन्ही पाठ केले, तर एक फायदा असतो. मूल हरवले, तर मुलाला नाव विचारून कमीतकमी कुटुंब कुठले ते कळते. म्हणून दुसरे नाव कुटुंबाचे सामायिक असण्यात सोय आहे.

- - -

त्याकरिता आई आणि बापाची वैयक्तिक नावे जोडण्याची कल्पना चांगली आहे. आणि काही प्रमाणात इंग्रजपूर्व काळात महाराष्ट्रात प्रचलितसुद्धा होती. (व्यक्तीचे आणि त्याच्या बापाचे वैयक्तिक नावच साधारणपणे वापरण्यात येई. आडनाव वापरत नसत.) खंडो बल्लाळाचे आडनाव शोधले तर मला सापडेल (चिटणिस). पण ते न-वापरण्याचीच रूढी अधिक आहे. वाटल्यास बदलत्या व्यवसायाबरोबर व्यवसायाचे नाव जोडण्याची पद्धत होती. बाळाजी विश्वनाथ याचे आडनाव भट की पेशवे? त्याच्या मुलाचे आडनाव काय?

खुद्द माझे आडनाव एका पूर्वजाने व्यवसायाचे नावच आडनाव म्हणून घेतले होते. (कमीतकमी त्यामुळे हे बरे होते, की आडनावाने महाराष्ट्रातल्या दोन-चार, गोव्यातल्या वेगळ्या काही, आणि उत्तर/पूर्व भारतातल्या आणखीनच वेगळ्या जाती त्या आडनावाशी जोडलेल्या आहेत.) त्या पूर्वजाच्या बापाने राहात्या गावाच्या नावाला "-कर" जोडून आडनाव म्हणून वापरले होते! म्हणजे दीडेक शतकांपूर्वी आडनाव हे तितकेसे स्थायी नसावे. खंडो बल्लाळाचे आडनावही व्यवसायाचे नावच होते. चिटणीस व्यवसाय करण्यापूर्वीचे त्याच्या पूर्वजांचे आडनाव काय होते?

लग्न करताना गोत्र, जात वगैरे सांगतच असत, शिवाय गल्लीमध्ये एकाच जातीचे लोक राहात... जात महत्त्वाची होती पण एवढी महत्त्वाची वाटणारी गोष्टसुद्धा नावात स्थायी रूपाने असली पाहिजे अशी आवश्यकता तेव्हा वाटत नसे.
- - -

फक्त बापाचे नाव जोडण्याऐवजी बाप आणि आईचे नाव जोडले, तर अधिक काँबिनेशनांचा फायदा मिळेलच.
उदाहरणार्थ : रघुनाथ राधा-धोंडो, दिनकर गोदू-धोंडो वगैरे. किंवा विजयालक्ष्मी मोती-स्वरूप.
गमतीदार कल्पना आहे.

एक कानाचे डॉक्टर होते - डॉ. बेहेरे
एक डोळ्याचे डॉक्टर होते - डॉ. काणे

चारचाकी न आपटता कशी चालवायची हे शिकवणारे
आहेत त्या क्लासचे नाव "आपटे मोटार ड्रायविंग स्कूल "

मराठा घरात गेल्यास तेथील वडिलधारी माणसे
जातीची फार चौकशी करतात

पेडणेकर म्हणजे सोनार का ?
गोडबोले म्हणजे बामण का ?
चव्हाण म्हणजे तुम्ही नक्की कोण हे की ते की ते ?

असे प्रश्न त्यान्ना पडतात

घरात आलेला अगदी बारका पोरगा ज्याला जात म्हणजे काय समजत नाही
तो सुद्धा सोनाराचा किंवा सुताराचा पोरगा असतो

आडनावाचा फायदा होतो कि तोटा हे आडनाव काय आहे ह्यावरही अवलंबून असते.

अभिज्ञ.

मग तसाही नावाचा काय पेशल फायदा आहे हेसुद्धा जाणून घ्यायला आवडेल.

आपल्या कुळाचा एक अभिमान म्हणून पाहिले गेले तर आडनाव लावण्यात तसे काही गैर नाही.
काही आडनावे हास्यास्पद असल्यास बदलून घ्यावे.

आडनाव हे व्यक्ती सॉर्ट करण्यात उपयोगी पडते. म्हणजे एकाच कंपनीत ५ सचिन असले तर आडनावांमुळे लवकर समजते.

पुण्याबाहेर सर्वत्र जातिभेद नष्ट होऊन फक्त पुण्यातच कसे जतीयवादी ब्राह्मण राहतात ही नवीन माहिती मिळाली.

उत्तर हिंदुस्थानात बॉस राग कसा व्यक्त करतो. चितळे साहेबांनी म्हटल्याप्रमाणे..............
१. चांगला मूड असेल तेव्हा " अरे राम क्या चल रहा है ? क्या हाल है ?
२. थोडे तापमान वाढले कि " यादव ये क्या हो रहा है ?
३. व्यवस्थितरीत्या तापल्यावर " अरे सर मै क्या कह रहा हु आपसे ?
'सर' म्हटले कि समजून जायचे कि आज कोणाचा तरी किंवा आपला तरी पराठा शेकला जाणार.

मराठी आडनावांची महाराष्ट्राबाहेर काय वाट लागते हे पाहील्यावर तरी आडनावाचे तोटेच जाणवतात.. माझ्या "गोतमारे" ह्या आडनावाचे गोटमारे, गूटमारे, घोटमारे, गुटमारी असे अनेक बारसे झालेयत.. कुणाकुणाला सांगत बसणार? बाकीच्या बर्‍याच आडनावांची अशीच लावली जाते.. वाट ;-)