‘बालगंधर्व’ आणि आमचं शंकेखोर मन

अगदी बरोबर आहे.
पटकथे वर अजीबात मेहनत घेतलेली नाहीए. असे चित्रपट बनवताना ग्राउंड वर्क अतिशय महत्वाचे असते नेमक त्याचाच अभाव आहे. अर्थात फार अपेक्षा ठेवल्याच नव्हत्या त्या मुळे ठीक होता.

नाही बघितला, बरं झालं.

-
(अ‍ॅज फार अ‍ॅज पॉसिबल मराठी आणी हिंदी चित्रपट न बघणारा) इंट्या.

कमाल आहे.
चि जंच्या मागील लेखावर आलेल्या लोकांच्या प्रतिक्रिया या हि लेखाला तंतोतंत कशा काय लागू
पडत आहेत?

त्यातली मला आवडलेली पाषाणभेदांची प्रतिक्रिया

"कोणतीही कलाकृती पाहतांना सर्जनशील मन असावे लागते. तू चित्रपट त्या वृत्तीने न पाहता केवळ समिक्षणाच्या सदाशिव पेठी पातळीत पाहीला. तू जेवतांना कॅलरीज मोजून त्याच खात असशील. त्याचा आनंद घेत नसशीलच."

असो,

अभिज्ञ.

अवांतर : मागे एकदा हरिश्चंद्राची फॅ़क्टरी पाहिला होता. पहिल्यांदा पाहिल्यावर टुकार वाटला होता,
परवा परत एकदा पाहील्यावर "ब-यापैकि आवडला". कदाचित पहिल्यांदा मला चित्रपट नीटसा कळला नसावा.

:-)

परिक्षण आवडले.

पटकथा, संगीत, दिग्दर्शन, पात्र निवड/चित्रीत प्रसंग ...सामुदायीक अपयश

मला RIO पिच्चर खुप आवडला.

अव्वांतर : नशिब बालसाहेब हयात नाहीत. अन्यथा त्यांनी इथच 'आत्म्हत्या करन्यासाठी काय करु ?' अशी पोस्ट काढली असती.

उतारवयातले बालगंधर्व सुबोध भावेने बर्‍यापैकी रंगवले आहेत; पण शरीर दमलं आहे आणि चेहेरा मात्र फारतर चाळीशीचाच दिसतो. रोज दूधाची आंघोळ करणार्‍या माणसाचा चेहेरा एवढाही तरूण, तजेलदार राहू शकतो का?

निव्वळ मिशा लावल्यानं राहुल देशपांडे मर्दानगीचा निखळ नमुना वगैरे दिसतो हे आम्हाला तरी फारच विनोदी वाटलं.

निव्वळ मिशाच नव्हे, वर्णही काळा केला आहे. प्रत्यक्षात अट्रॅक्टीव्ह दिसणारा माणूस पडद्यावर काहीतरीच दाखवून त्याला मर्दानगीचा निखळ नमुना (म्हणजे नक्की काय?) म्हणणं आणखीनच विनोदी वाटलं.

गडकरी, शांताराम यांची कामं करणारे नट निवडताना चेहेर्‍यात साधर्म्य शोधलं आहे आणि मुख्य कामाच्या, अ‍ॅक्टींगच्या नावाने बोंब असा काही प्रकार वाटतो. आणि मग (अ‍ॅक्टींग चांगली करणारे) किशोर कदम हे गणपतराव बोडस म्हणून चालतात का? नाट्याचार्य खाडीलकर या व्यक्तीरेखेला फार काम नाही, आणि चेहेर्‍यात साधर्म्यही वाटतं.

चित्रपटात बालगंधर्वांचे विचार म्हणून दोनच गोष्टी दिसतात, एकतर रसिकता*. आणि दुसरं म्हणजे नाटकातून विचार मांडताना, आपणही शिकलं पाहिजे. माणूस म्हणून बालगंधर्व काय होते हे समजतच नाही.

*रसिकता म्हणून त्यांनी पंचवीस हजार खर्च केले का पंचवीसशे या तपशीलात मला फारसा रस नाही. कदाचित चित्रपटात आकडा चुकीचा दिलाही असेल पण म्हणून भरजरी शालू, अत्तरं, इ. "अनावश्यक खर्च" बालगंधर्वांनी केला हे दिसतं.

एकुण 'हरिश्चंद्राच्या फ्याक्टरी'ने आमची जी अवस्था केली तीच चिंतूशेटची 'बालगंधर्व'ने केली तर. इथेही भावनिक एनकॅशमेंट चालू आहे तर. चालायचंच 'यथा प्रजा तथा मजा'.

ते काहीही असो बालगंधर्वांचे आपण देणे लागतो, त्यामुळे चित्रपट पहावा तर लागेलच. पण आता कुठे दुर्लक्ष करावे हे तरी समजले. त्याबद्दल चिंतूशेटचे आभार. नाहीतर मूळचा मास्तरकीचा बाणा, त्यात आयटीमधला त्रुटीअन्वेक्षकाच्या कामाने वृश्चिकदंश झालेला त्यामुळे अशा त्रुटी लगेच नजरेस पडतात. पाप हो!

गाणिगिणी तरी बरी आहेत का, नाही म्हंजे डोळे मिटून पाहण्यासारखा तरी आहे का हो चित्रपट?

अभिनंदन, अभिनिवेषाला बळी न पडता परीक्षण दिल्याबद्द्ल. एकंदर मराठीचित्रपटसृष्टीतील सुमारदर्जाची कल्पना असल्यामुळे मराठी चित्रपट पहाणे सोडले आहे. मागे वासुदेव बळवंत फडके चित्रपट पहाताना ज्या वेदना झाल्या त्या सहन करण्यापलीकडे होत्या.
कॅरेक्टर उभे करणे हे मराठी/हिंदी नटांच्या व दिग्दर्शकांच्या आवाक्यापलीकडील गोष्ट आहे.(अपवाद हरिश्वंद्राची फॅक्टरीचा). मग सावरकर असोत, फडके असोत वा आता बालगन्धर्व , नुसती त्या काळातील ड्रेपरी चढवली व सेट उभे केले की काळ व व्यक्ती उभी राहते असा आपल्या चित्रपट सृष्टीचा समज आहे.

एक प्रश्न- बालगंधर्वांचा आजच्या काळात सिग्निफिगन्स काय ?? हे मला अजून ही स्पष्ट झालेले नाही
क्रोस ड्रेसिंग करणारा एक गाणे म्हणणारा नट ज्याविषयी तत्कालीन पुरुष ओब्सेस्ड होते ह्याचे एवढे महत्व का ? पाहिजे तर खवहीत प्रतिसाद द्यावा.

जंतुचे परिक्षण गंमतशीर आणि अलमोस्ट पटणारे आहे असे सांगतो.
बरे झाले मी अजुन पिक्चर पाहिला नाही, पाहताना गंमत वाटेल ह्याची गॅरेंटी आहे ;)

बाकी अजुन एक गंमत अशी की इतिहासावर किंवा ऐतिहासिक/सामाजिक व्यक्ती किंवा कलाकारांवर बेतलेले आजकालचे सिनेमे हे केवळ 'गंमतशीर' असतात असे आमचे अनुभवांती मत झाले आहे.
ह्यात इन जनरल नैतिकतेला काडी लाऊन 'जे खपते तेच पिकते' ह्या तत्वाने हे बनवले असतात असे वाटते, अर्थात त्यात चुक असे नाही पण उगाच आम्हाला अंमळ गंमत वाटते ;)

एकंदरीत बालगंधर्वांविषयी किमान आस्था असणाऱ्या पुष्कळ लोकांना माहीत असतील असे किस्से किंवा एखाद्या चरित्रकोशात सहज सापडतील असे त्यांच्या आयुष्यातले ठळक प्रसंग एखाद्या पॉवरपॉईंट प्रेझेंटेशनमधल्या बुलेट पॉईंटसारखे टाकत गेलं की पटकथा झाली असं पटकथालेखकाचं मत आहे का?

=)) =)) =))
जंतूशेठ, एवढीही काढायची नसते हो.

असो, लेख गंमतशीर, सिनेमा जरुर पाहु असे सांगतो :)

- छोटा डॉन

एखाद्या चरित्रकोशात सहज सापडतील असे त्यांच्या आयुष्यातले ठळक प्रसंग एखाद्या पॉवरपॉईंट प्रेझेंटेशनमधल्या बुलेट पॉईंटसारखे टाकत गेलं की पटकथा झाली असं पटकथालेखकाचं मत आहे का

हे एकदम पटले. म्हणजे बर्‍याच वेळा चित्रपट आपल्याला समजुन घ्यावा लागतो. त्याला ना नाही. एखाद्या कलाकृतीची गरज असते ती. पण इथे हे सगळे प्रसंग रिकाम्या जागा भरा सारखे झाले आहेत. ओळी किहुन दिल्या आहेत तुम्ही फक्त शब्द भरायचे. याहुन जास्त काही करायला परवानगी नाही. बर चित्रपट खुप मोठा होत होता म्हणुन ही काटछाट केली असेल तर तसेही नाही.

गंधर्वांच्या जीवनातले बरेच प्रसंग गाळले आहेत. चित्रपट करुणतेकडुन उद्विग्नतेकडे वाटचाल करत राहतो. तो एवढा गंभीर करायचा काहीच गरज नव्हती. बालगंधर्व सरदार मुझुमदारांच्या वाड्यावर जाउन स्त्रीवेषात हळदीकुंकु घेउन आले होते हे आणि असेच अजुन काही प्रसंग टाकुन चित्रपट जरा हलकाफुलका बनु शकला असता.

बालगंधर्व कुठल्याही प्रकारे चित्रपट वाटत नाही. तो एक निबंध वाटत जातो. परिच्छेदामागुन परिच्छेद येतात. गतिमानतेमुळे प्रेक्षक अडकुन पडतात. बोर होत नाही एवढेच.

असो. चित्रपट वाईट नाही. फक्त ओव्हरहाइप्ड आहे. एकदा बघायला काहीच हरकत नसावी. इतका जास्त उदोउदो झाला नसता तर कदाचित छिद्रान्वेषी चिरफाडही झाली नसती. एकदा बघायला हरकत नाही पण नाही बघितला तर हातुन फारसे काही निसटणारही नाही

एक प्रश्न- बालगंधर्वांचा आजच्या काळात सिग्निफिगन्स काय ?? हे मला अजून ही स्पष्ट झालेले नाही
क्रोस ड्रेसिंग करणारा एक गाणे म्हणणारा नट ज्याविषयी तत्कालीन पुरुष ओब्सेस्ड होते ह्याचे एवढे महत्व का ?

नो कॉमेन्टस्..!

धन्यवाद,

(नारायणराव बलगंधर्वांचा भक्त) तात्या.

--
बालगंधर्वांच्या प्रत्येक तानेगणिक एक, असे वडिलांच्या हातचे फटके रावसाहेबांनी का खाल्ले हे केवळ जमाखर्चाच्या वह्या वाचता येणार्‍या लोकांना नाही कळणार..! - (रावसाहेब - पु ल देशपांडे)

निरीक्षणं वाचली, सिनेमा पाहिल्या शिवाय त्यात किती खटकणारं आहे आणि किती सोडून देण्यासारखं हे सांगता येणं अवघड आहे. चिंतातूर जंतू नेहमीच चांगली परिक्षणं लिहतात त्या मुळे सिनेमा पाहताना काही गोष्टी "बघायच्या" (आणि का बघायच्या) याबद्दल मला मार्गदर्शन होते हे खरे आहे.

बालगंधर्वांवर सिनेमा काढायचा म्हणजे अवघड काम असावे. त्यासाठी पूष्कळ संशोधनाची गरज पडावी. पण सिनेमाचे ट्रेलर पाहताना मात्र कुतूहल निर्माण झाले होते हे कबूल करतो.

"खिशाला फार तोशीस मात्र पडू देऊ नका असा आमचा एक पुणेरी सल्ला" हा तुमच्या शंकांशेवटी येणारा सल्ला स्वतंत्र परिच्छेदात टाका राव. लक्षवेधक आहे. हितावहही असावा.
बाकी, एकूण या चित्रपटाचे जे ऐकू येतंय ते पाहता, दुकान बरं (चाललं) आहे, आतला माल दर्जेदार असेलच असे नाही, एवढेच म्हणता येते सध्या.
चित्रपट पाहिलेला नाही.

>>बाकी, एकूण या चित्रपटाचे जे ऐकू येतंय ते पाहता, दुकान बरं (चाललं) आहे, आतला माल दर्जेदार असेलच असे नाही, एवढेच म्हणता येते सध्या.

माल (पक्षी-मराठी चित्रपट) जितपत दर्जेदार असण्याची सवय आहे त्यापेक्षा दर्जेदार आहे.

बाकी चित्रपटाच्या निमित्ताने बालगंधर्वांचं परीक्षण होत आहे ते अनावश्यक वाटते आहे.

चरित्रकोषात आढळणारेच प्रसंग दाखवण्यासंबंधी : प्रेक्षकांना प्रसिद्ध व्यक्तींच्या चरित्रातले प्रसंग सहसा माहितीच असतात त्यामुळे तेच चित्रपटात येणार. आणि ते आले नाहीत तर प्रेक्षकांना चालणार नाही असे वाटते. उदाहरणार्थ : शिवाजी महाराजां*च्या चरित्रात कोंडाण्याच्या लढाईचा प्रसंग नाही दाखवला तर चालण्यासारखे आहे. त्याऐवजी त्यांच्या साल्हेर-मुल्हेरच्या स्वार्‍या किंवा दक्षिणेची मोहीम दाखवता येऊ शकतील. पण कोंडाण्याचा प्रसंग दाखवला नाही तर प्रेक्षक ते मुळीच चालवणार नाहीत (असे वाटते). गड आला पण सिंह गेला हा डायलॉग सिनेमात हवाच.

*येथे गोब्राह्मण प्रतिपालक क्षत्रिय कुलवतंस छत्रपती श्री शिवाजी महाराज असे वाचावे.

मेहेनत घेतली नाही हे खरे आहे. अभिजीत केळ्कर प्रत्येक ठिकाणी रडकाच दाखविला आहे. पण सुबोध भावेचे काम खरोखर आवडले. केवळ त्यासाठी एकदा बघायला हरकत नसावी.

जळकुटी प्रतिक्रिया आहे

अ‍ॅटिट्युड या समिक्षक आणि समिक्षांच्या अंगभुत ठरत चाललेल्या दोषांपासुन कलाक्षेत्राची थोडी मुक्तता व्हायलाच हवी राव. हे अतिशहाणे लोक उग्गीचच सिल्कचे कुर्ते घालुन अन हातात गजरे बांधुन `यु नो! आय सी' ची उधळण करत अन शॉ, शेक्सपिअरचे आचके देत देशी भाषेतली नाटक पहाणार अन पॉप्युलर त्या सगळ्या गोष्टींना उगीच आंबट तोंडानं नाकं मुरडणार अन वर परत इतर सगळ्या गोष्टी कश्या हिणकस तेच घोकणार.

चरित्रपटात नायकाच्या आयुष्यातले ठळक प्रसंग एखाद्या पॉवरपॉईंट प्रेझेंटेशनमधल्या बुलेट पॉईंटसारखे येणार नाहीत तर काय मग त्या प्रसंगांवर आधारित कपोलकल्पित फॅन्टसीज येणार? अन बालगंधर्वांवरच्या चित्रपटात एकामागून एका प्रसंगात त्यांना गाताना दाखवलं नाही, त्यांची व्यवहारी जगाविषयीची निरागसता दाखवली नाही तर त्या चित्रपटाची फॅक्च्युअ‍ॅलिटी कितपत राहिल?

गंधर्वांच्या नाटकांना आलेली आणि पहिल्या रांगांत बसलेली प्रेक्षकमंडळी ठेवणीतले कपडे-दागिने घालून, बग्ग्यांमधून वगैरे येणारी, गंधर्वांच्या उच्चभ्रू, लब्धप्रतिष्ठित चाहत्यांपैकीच असावीत हा आग्रह तरी कश्यासाठी असावा बुवा? गंधर्व काय फक्त उच्चभ्रु लब्धप्रतिष्ठितांचीच मक्तेदारी होते? अन त्याकाळी किती उच्चभ्रु, लब्धप्रतिष्ठित नाटकाला जायला ठेवणीतले कपडे-दागिने घालायचे हे तरी कुणी पाहिलय? की कुणीतरी काहीतरी आवडलं म्हणलं म्हणुन उगीचच त्याला नावं ठेवायची?

एक प्रश्न- बालगंधर्वांचा आजच्या काळात सिग्निफिगन्स काय ?? हे मला अजून ही स्पष्ट झालेले नाही
क्रोस ड्रेसिंग करणारा एक गाणे म्हणणारा नट ज्याविषयी तत्कालीन पुरुष ओब्सेस्ड होते ह्याचे एवढे महत्व का ?

तसे तर तुमचे माझेही या जगात महत्व नाही.
या उपर सगळे 'काल' चे सन्दर्भ आज इन्सिग्निफिचन्ट्च आहेत.

आपल्यामते टुकार असणारे विषय हे काही जणान्चे श्रद्धा स्थान असू शकते , याचे भान ठेवावे.

आपल्याला न आवडणार्‍या ( का न कळणार्‍या?) विषयावर टीका करताना किमान पातळी सोडू नये, असे मला वाटले.

चिंतातुर जंतु जी !! आपले लिखाण नेहमीच आवडत आले आहे , यावेळी हे लिखाण ' जाणुन-बुजुन खोडी काढणारे आहे ' असे मला वाटते. आधी " बाल गंधर्व " वर चांगले दोन लेख आले होते. तिथे आपण लिहिले नाहीत. शिवाय वर आलेले काही प्रतिसाद " धागा मॅनेजमेंट सिस्टिम' च्या चालीवर आधी " जी-मेल /टॉक/व्यनी-मनी " तुन डिस्कस झाले असावेत अशी ही एक शंका मनात आली आहे. अर्थात. 'तिकडच्या' बाजारात जाणार्‍याच्या खांद्यावर बंदुक ठेवुन फुसके बार उडवणार्‍यां कडुन दुसरी अपेक्षा नाही.

चिंतातुरजंतुचा लेख आणि माझे शंकेखोर मन !!

लेखक फर्म आहे हे गृहीत धरायचे का ? बर लेखन एकाच पातळीवर(ते ही वर-वर) का बरे ? समीक्षण म्हणुन केवळ निगेटिव्ह शेड ? चित्रपटाच्या सुरवातीला आले ल्या डिसक्लेमर कडे लेखकाचे लक्ष का गेले नाही ? मुळात चित्रपट हा एकुण बालगंधर्वाच्या व्यक्तीरेखेवर आहे की व्यक्तीला आलेले अनुभव/किस्से किमान पक्षी पटकथेच्या आधारे दर्शवायचे आहेत ?
फॅक्टस बद्दल म्हणायला गेले तर मी (लेखकाच माहीत नाही ) बालगंधर्वासमोर उभा नव्हतो, ? मग जर मला कोणीतरी त्या व्यक्तीरेखेविषयी काहीतरी सांगते आहे मग ते चित्रपटातुन असेल किंवा मिपाच्या धाग्यारुपी असेल ते मी का ऐकावे ? आपल्याला नावडले आहे म्हणुन ' शब्दांचा खेळ ' माडंत या वेगळ्या लेखाचे मुळात प्रयोजनच समजले नाही ? नंटरंगाविषयी आपण आधी केलेली टिप्पणी आवडली होती, पण नटरंग ही बालगंधर्वा सारखी ऐतिहासिक व्यक्ती आहे का ? ज्या काळात मिशा हे पुरुषी पणाच लक्षण मानल्या जात असे/नसे त्या काळात आपण जाउन आलात का ? " बांग " हा शब्द-प्रयोग इथे वापरण्याचे प्रयोजन काय ? कराचीचा सिन देण्याकरिता आपण दिग्दर्शक असतात तर काय दाखविले असते ? काही उर्दु डॉयलॉग चालले असते असे लेखकाचे म्हणणे आहे काय ? काही तांत्रिक बांबीमुळे एकुण चित्रपटच बंडल आहे असे म्हणुन लोकांना पुणेरी सल्ले देणार्‍या लेखकाने कथा/पट़कथा/संवाद लिहीले आहेत का ? की ही लेखन -उठाठेव केवळ विद्वत्ता-प्रदर्शन आहे ?आपल्या शंकेखोर लेखी बघण्याजोगा एखाद्या चित्रपटाचे नाव सांगाल काय ?

असो ..
टिका असावी पण किमान विधायक असावी असे वाटल्याने ही प्रतिसाद-प्रपंच . ह. घ्या.
अवांतर : बाकी काही मंडळी "कपडे बदलुन " प्रतिसाद देत असल्याचे पाहुन अंमळ मौज वाटली. (हे हलकेच घ्या, नका घेवु, फरक पडत नाही )

रंजन आणि कला यांचा समतोल नावाचा प्रकार असतो का ? की एकावेळी एकाच गोष्टीची निवड करता येते ? गंधर्वगाथा हा वास्तववादी चरित्रपट आहे की "साजरा" करण्याचा उत्सव आहे ? चित्रपटामधले भव्य सेट्स आणि महागडी वस्त्रेप्रावरणे या सार्‍यांचा वापर रिटर्न ऑफ इन्व्हेस्ट्मेंट्वर डोळा ठेवून केलेला आहे की गंधर्वयुगीन भव्यतेचे यथायोग्य चित्रण करण्याकरता ? कथा/पटकथा/संवाद या सार्‍यांचं महत्व मूलस्वरूपी असायला हवं की सेट्स-गाणी-वस्त्रे-प्रावरणे-नृत्ये या सार्‍यांना एकत्र आणायचे निमित्त हवे म्हणून एक निमित्तमात्र असे त्यांचे अस्तित्त्व असते ? या चित्रपटाचा उद्देश बालगंधर्व या माणसाची कला नि कर्तबगारी दाखवणे आहे , की त्याच्यानिमित्ताने काळाचा पट उलगडून दाखवणे आहे ? की बालगंधर्व नावाच्या देवाला त्याच्या यथायोग्य मखरात बसवण्याचे परमकर्तव्य पार पाडायचे आहे ? बालगंधर्व हे महान होते आणि आता कालानुरूप त्यांचा विसर पडला आहे , की , बालगंधर्वांची स्मृती महाराष्ट्राच्या मनामनातून कधीच पुसली जाणार नाही ? (यापैकी कुठला क्लिशे ग्राह्य मानायचा ?) प्रस्तुत चित्रपटाच्या संकल्पनेमधे आणि त्या संकल्पनेच्या सादरीकरणामधे "आपल्याला घासून घासून गुळगुळीत झालेले क्लिशेज टाळायचेत, आपल्याला 'जाणता राजा' ची पडद्यावरची आवृत्ती सादर करायची नाही" अशा प्रकारच्या विचाराचा मागमूस जाणवतो का ? दुसरीकडे , भव्यसेट्स आणि वस्त्रेप्रावरणे यांनी युक्त अशी कृती बनवायची नसेल तर या मेगाप्लेक्स च्या जमान्यात पैशाचं गणित कसं बसवणार ? सिनेमाच्या पैशाचं गणित बसवता येत नसेल तर त्याचं नाटक बनवायला हवं होतं का ? त्यातही पोषाखीपणा नको असेल तर प्रायोगिक स्वरूपाचं नाटक बनवायला हवं होतं का ? मग त्या पेक्षा कादंबरीच काय वाईट ? मग आहे ती चरित्रे नि गंधर्वसाहित्य हे आहेतच त्याचं काय ? गंधर्वगायकी आणि केशवरावभोसले/दीनानाथ यांच्या गायकीतील परस्परविरोधाची मूलतत्वे या चित्रपटाने सर्व डिसकोर्स्सकट मांडली तर अशोक रानड्यांसारख्यांनी काय करावे ?

अनेक प्रश्न. यापैकी कुठल्याच प्रश्नांच्या गळाला न लागलेल्या एखाद्या सुळसुळीत माशाप्रमाणेच या चित्रपटविषयक सत्याचे झाले आहे काय ? हाही एक प्रश्नच !

बालगंधर्व चरित्रपट:

आम्हीही पाहिला. या धाग्यावर, तसेच समीरसूर, तात्या (आणखी कोण ते आता लक्षात नाही, पण आणखी एका धाग्यात) अनेकांनी लिहीले, तसा आम्हालाही तो आवडला.

'चिंजं' नी लिहिल्याप्रमाणे आस्वाद घेताना जर्क - डिसजॉईंटेडनेस जाणवला, त्यांनी तसेच इतर अनेकांनी लिहीलेल्या (तसेच न लिहिलेल्या पण आम्हाला जाणवलेल्या) तृटीही आहेत हेही मान्य.

पण, आम्ही जितपत अपेक्षा ठेवल्या होत्या, त्यातील ब-याच पूर्ण झाल्या, असेच मी म्हणेन. ब-याच प्रमाणात आनंद आणि समाधान मिळाले असेही म्हणेन.

या सर्व चर्चांत मला वाटते मुळात आपण सर्वांनी कांही गोष्टी ध्यानात ठेवाव्या लागतात, त्या अशा:
१)नारायणराव बालगंधर्व हे नजिकच्या भूतकाळातील एक महानायक होते.
२) महानायकाचे चरित्रगान करणे (अगदी त्यातील दोषदिग्दर्शनासह) ही आपल्याला वाटते तितकी सोपी व सहजसाध्य गोष्ट नाही. त्यासाठी तितक्याच उत्तुंग प्रतिभेचा आणि दिक्कालाचा वेध घेऊ शकणारी बुद्धी असणारा चरित्रगायक (या माध्यमात दिग्दर्शक - नटसंच इ.) ही प्राथमिक आवश्यकता आहे. महाकाव्य (किंवा कोणतीही कलाकृती) अजरामर / महान होण्यासाठी केवळ चरित्रनायक महान असणे पुरेसे नसते. अन्यथा अनेक प्रसंगी नेमका अन्वयार्थ न कळल्याने सरधोपट मार्गाने चित्रीकरण केले जाउन चरित्रनायक / घटना विनोदी वाटण्याची, नेमका कसा होता हा उलगडा न होण्याची शक्यता असते.
३)या चमूने गेली कांही वर्षे खूप परिश्रम घेतले असे म्हटले आहे. पण उत्तुंग प्रतिभा आणि दिक्कालाचा वेध घेऊ शकणारी बुद्धी यांना पर्याय असत नाही.
४) रसिकांना आणि स्वत:ला (आपल्या मनाला) अधिकाधिक निखळ सर्वांगिण आनंद मिळावा हा एकमेव विचार आणि निर्व्याज भोळसटपणामुळे व्यावहारिक जगात वावरायला नालायक हे 'नानां'च्या जीवनातील खरे द्वंद्व सीमलेसली समोर आणणे ही येथे कसोटी होती.

५) पुलं / गदिमा अशांसारख्या (चित्रपटाची भाषा जाणणा-या) प्रतिभावंतांना हे शिवधनुष्य (कदाचित)पेलले असते.
६)पण आताच्या काळात ज्यांना हे शिवधनुष्य उचलण्याचा प्रयत्न करावासा वाटला, त्यांनी प्रयत्न करूच नये असे आपण म्हणू नये.

फक्त एकच असते; असे प्रयत्न वारंवार घडत नसतात, त्यामुळे जे प्रयत्न करायला जातात, त्यांनी कलाकृती अधिक निर्दोष व्हावी याची काळजी घ्यायला हवी होती. मला वाटते, (चिंजं सह)सर्वांचा येथे लिहिण्याचा हाच हेतू असावा.

समीक्षण छान.

खिशाला फार तोशीस मात्र पडू देऊ नका असा आमचा एक पुणेरी सल्ला.

चित्रपट अजून पाहीलेला नाही. पाहणार आहे. तसेही मी फार तोशीस पडणार नाही अश्याच ठिकाणी (प्रभात, निलायम) चित्रपट पाहतो. सल्ल्या बद्दल आभार. :)
--(बाणेदार) लिखाळ.

प्रतिसाद द्यायची भिती वाटते आहे. ;) तरी धोका पत्करतो.

डिस्क्लेमर : माझ्या कडे सिल्कचा कुर्ताच नाही.

बालगंधर्वांबद्दल बोलायचं काम नाही, आणि माझी तर लायकीही नाही. पण एका महान कलाकारावर काढलेला चित्रपट म्हणून खूप आशेने बघायला गेलो होतो. पहिल्या ५-१० मिनिटातच गचके बसायला सुरूवात झाली.

शाहू महाराजांच्यासमोरच्या बालपणीच्या मैफिलीनंतर एकदम १० वर्षांचा काळ गेला, म्हणजे साधारण १८ च्या वयाचे बालगंधर्व दिसायला हवे होते. सुबोध भावे काही तिथे पटेना. (३ इडियट्स मधे आमिरवर बरीच फोटोशॉपिय मेहनत घेतली गेली, तेवढी घेतली असती तर काही चान्स होता. शिवाय आमिरची चणही लहान. सुबोध भावे थोराड वाटला.) लग्नातले नवरा नवरी थोराड वाटले मलाही. यावर उपाय म्हणजे लहानपण + नवतारूण्य + तारूण्य / प्रौढावस्था इत्यादींसाठी वेगळे कलाकार घेतले असते तर बरे झाले असते.

पण सुबोध भावेच्या अभिनयामुळे बरे वाटले आणि पुढे बघत राहिलो. नांदी अतिशय उत्कृष्ट वाटली. तरी त्यातले काही तुकडे थोडे आधुनिक वळणाचे वाटले म्हणून खटकले, कानाला नव्हे, केवळ त्या काळातले वाटले नाहीत म्हणून. खूपश्या प्रसंगातले पार्श्वभूमीवरचे आवाज आणि पडद्यावर चाललेला प्रसंग यांचा परस्परसंबंध कळालाच नाही. (बहुतेक नसावाच.) कराची म्हणाले की बांगच. तिथे दुसरा आवाजच नव्हता त्या काळी बहुधा. एका प्रसंगात बालगंधर्व पुण्यातल्या (?) एका जुनाट वाड्यात कोणाशीतरी बोलत असतात आणि पार्श्वभूमीवर लहान मुलांच्या सामुहिक गाण्याचा / प्रार्थनेचा आवाज येतो. आणि तोही चक्क पाश्चात्य सुरावटीत. का? कळले नाही.

धक्के बसायचे मुख्य कारण म्हणजे त्यांच्या जीवनातल्या ठळक घटना नुसत्या ओळीने मांडल्या आहेत. त्यात परस्परसंबंध ठेवून किंवा एक सुसंगती आणून त्याचा एकच एक सलग पट तयार करणे (हे माझ्या अल्पज्ञानानुसार) हे पटकथेचे काम. इथे अभिराम भडकमकर नावाच्या मातब्बर नावाने संपूर्ण निराशा केली. (खरं तर हे अपेक्षित नाही. अनाकलनियच आहे.) हाच तो पीपीटीचा मुद्दा. मला अगदी हीच उपमा सुचली होती चित्रपट बघताना. पंडित किर्लोस्कर कंपनीतला बाण चोरतो. का? त्यामागे तसेच काही मातब्बर कारण असावे. उदा. तो बाण साक्षात अण्णासाहेब किरोस्करांच्या पूजेतला असावा म्हणून त्याचे महत्व आणि त्याच्यावर श्रद्धा जबर असावी, म्हणून थेट तोच चोरला, असे असावे का? जे काय असेल ते नीट उभे करायला हवे होते.

मग नारायणराव गडकरीमास्तरांकडे जातात. हात पसरतात. फाटक्या साडीतही भूमिका करायला तयार होतात. का ब्वॉ?कोण असा मातब्बर नाटककार लागून गेला हा माणूस की हजारो रुपयांचे अत्तर उधळणारे नारायणराव फाटक्या साडीत उभे रहायला तयार होतात? मग त्या प्रसंगाआधी एखाद दोन छोट्याशा प्रसंगातून / संवादातून गडकरीमास्तरांची मातब्बरी दाखवता आली असती. हा चित्रपट त्या सगळ्याच व्यक्तिरेखांशी अनभिज्ञ असणारा प्रेक्षक बघत असेल तर त्याला कसे कळणार? गोहरजान हे गंधर्वांच्या जीवनातले अतिशय महत्वाचे पात्र. ती पण व्यक्तिरेखा नीट उभीच नाही राहिली. त्यामुळे ते सगळे विनोदी वाटायचा संभव. चित्रपट हे एक स्वयंपूर्ण एकक आहे असे समजून त्या चौकटीच्या आत, महत्वाच्या व्यक्तिरेखा तरी नीट उभ्या करायला नकोत? ते झालेच नाहीये. त्यामुळे ज्यांना बालगंधर्व हा फिनॉमेना काय होता, त्यांची लोकप्रियता कशी होती, त्यावेळची बाकीची महत्वाची माणसं, त्यांची गायकी इत्यादी माहित आहे त्यांनाच हे सगळे भावेल. इतरांचे काय? त्यांना फारतर ब्वॉ असाअसा एक थोर कलाकार होऊन गेला शंभरएक वर्षांपूर्वी आणि तो बाईच्या वेषात गाणी म्हणायचा, एवढाच बोध झाला तर तो दोष गंधर्वांचा नव्हे. नक्कीच चित्रपट बनवणार्‍या टीमचा आहे. नि:संशय.

मधेच 'मुकेश ऋषी' पठाण म्हणून येतो आणि तो दीड लाख कर्जाचा प्रसंग घडतो. तो पर्यंत सतत गंधर्वांच्या बरोबर सावली सारखा असणारा पंडित गजाआड जाऊन तब्बल दीड दिवस उलटलेला असतो. पण नारायणरावांना माहितच नसते! (अशा काही उदाहरणांमुळे त्यावेळच्या फॅक्ट्सचे संशोधन अपुरे राहिले असावे का? असा विचार मनात डोकावतो.) मग नारायणराव बाणेदारपणे देणगी नाकारतात. ते ठीकच. ते तसेच असावेत बहुधा. विलक्षण मनस्वी आणि मानी. पण मग त्या प्रसंगाचा शेवट करताना 'मर्द का बच्चा' वगैरे तद्दन फिल्मी डायलॉग्ज वापरून त्या पूर्णच प्रसंगाला एकदम टुकार पातळीवर आणले. काय गरज होती? माहित नाही.

अशा बर्‍याच गोष्टी चित्रपट बघताना खटकत राहिल्या.

पण तरीही मला हा चित्रपट बघितल्याचा पश्चात्ताप वगैरे नाही झाला. उलट अजून एकदा / दोनदाही बघायची तयारी आहे. पदरचे पैसे खर्चून.

का?

उत्तम संगीत. मला तरी आनंद भाटेंनी गायलेली गाणी, नांदी वगैरे आवडले. (कव्वाली अनाठायीच वाटली. आवडलीही नाही विशेष.) बालपणचे गाणे ऐकले नाही. मी गेलो तेव्हा तो प्रसंग होऊन गेला होता.

भव्य सेट्स. नेत्रदीपक रंगसंगती. ज्या रंगमंचीय भव्यतेकरिता आणि आकर्षकतेसाठी नारायणराव ओळखले जात त्याची चुणूक बघायला मिळाली.

प्रमुख कलाकारांचा उत्तम अभिनय. सुबोध भावे, विभावरी देशपांडे, किशोर कदम. उत्तम. पण गडकरी मास्तरांचे काम करायला आयत्यावेळी जो मिळेल तो उभा केलाय असे वाटले. (आणि नाटक देतो म्हणल्यावर लगेचच समोरच्या टीपॉयवरील एक 'डायरी'सदृश चोपडी देताना तर फारच विनोदी वाटलं.) अविनाश नारकर हा तसाही डोक्यात जातो. लाऊड अभिनय करतो. नैसर्गिक वाटत नाही. पण बाकी बहुतेकांनीच उत्तम अभिनय केला आहे.

उत्तम निर्मितीमूल्यं. खर्चात कसर केल्यासारखे वाटले नाही फारसे. उत्तम सेट्स. उत्तम साउंड. मराठीत हे सगळे आत्ता आत्ता बघायला मिळते आहे. नाहीतर पूर्वी कमीत कमी पैशात चित्रपट केला आहे हे शेंबडे पोर सुद्धा सांगू शकेल अशी परिस्थिती होती.

मराठी चित्रपटसृष्टीत नवनवीन विषय हाताळले जात आहेत. तमाशा आणि नंतर तथाकथित विनोदी अशा लाटांमधे सापडलेला मराठी चित्रपट आता कात टाकतो आहे आणि ते सुद्धा कोणत्याही नवीन चाकोरीत न अडकता. अर्थात १००% चित्रपट चांगले असतील असे नाही. पण जेव्हा व्यापारात फायदा असतो तेव्हाच नवनवीन व्यापारी येऊन धंदा अजून मोठा होतो. जसे दाक्षिणात्य चित्रपटसृष्ट्यात दिसते. प्रचंड पैसा आणि यश मिळाल्यामुळे तिथे आपल्या तुलनेने चांगले चित्रपट जास्त येतात. प्रसिद्धीही मिळते. हिंदी आणि इंग्रजी माध्यमंही दबून असतात. तसे मराठीत होईल अशी आशा वाटण्यासारखे दिवस आहेत.

बाकी इतरत्र घेण्यात आलेले काही आक्षेप ('छ्या: असं कुठं असतं काय?' टाईपचे) फारच बालिश किंवा तर्कटी वाटले. जे घडलं ते घडलं आणि (बहुधा) तसंच दाखवलं गेलं... सिंपल. उद्या व्हॅन गॉ वर चित्रपट काढला आणि त्यात तो वेडाच्या भरात स्वतःचाच कान कापून घेतो असे दाखवले तर ते बरोबरच असेल. तसं घडलंच होतं. तिथे, 'छ्या: असं काय कोणी स्वतःचा कान कापतो काय? कैप्पण' असं म्हणणं म्हणजे स्वतःचं हसं करून घेणं आहे. तद्वतच, नारायणराव घेत असतील हजारोंची अत्तरं. तो खरं तर या दुनियेत केवळ शरिरानेच वावरणारा वेडा कलावंत होता. त्याला काय किंमत पंचवीस हजारांची?

**

नुकतेच असे ऐकले की सध्या जो सव्वादोन तासाचा चित्रपट दाखवला जातो, मूळ चित्रण त्यापेक्षा कितीतरी जास्त आहे. बहुतेक चार साडेचार तासांचा खेळ व्हावा एवढे. मग काटछाट करून सव्वादोनतासांवर आणला आहे. चित्रपटात जाणवणारा विस्कळितपणा त्यामुळे तर नसावा? अशी शंका मनात आली.

तस्मात, एकदा तर बघायला हरकत नाहीच. मी तर म्हणतो, बघाच.

बिपिन आणि मागे एका लेखात आलेली मस्त कलन्दर यांची प्रतिक्रिया आवडली.

कोणत्याही इताहासातील व्यक्तीरेखेवर चित्रपट/ नाटक लिहीताना लोकाना माहीत असलेल्या त्यांच्या आयूष्यातील प्रसंगाना धरूनच ती व्यक्तीरेखा जिवंत केली जाते.
माहीत नसलेले प्रसंग मांडणे हे तसे जोखीमीचे काम असते. शिवाय तसे प्रसंग कथेला पूरक असावे लागतात. हे प्रसंग कोणत्यातरी इतिहासाच्या पुस्तकातच वाचायला मिलतात.
माहीत नसलेल्या प्रसंगाना धरून काही लिहायचे तर शिवाजी महाराजांच्या बाबतीत काहीच लिहीता येणार नाही.
माहीत असलेल्या प्रसंगातील नाट्य शोधणे व ते मांडणे हे लेखकाचे कौशल्य असते.
कधी कधी एखद्या घटनेवरसुद्धा आख्खा चित्रपट निघु शकतो.एखद्या व्यक्तीचे आयूष्य दोन तासांत मांडणे हे एक प्रकारे शिवधनुष्य उचलण्याचा प्रकार असतो.
बालगंधर्व चित्रपटात काही उणीवा असतील पण त्यातील काही प्रसंगात केलेला छाया प्रकाशाचा वापर हा गुरुदत्तची आठवण करून देतो. ( उदा: हातवर दही देण्याचा प्रसंग)
चित्रपटात काही व्यक्तीरेखंवर अन्याय झालेला जाणवतो. अर्थात हे होतेच.
व्यक्तीवर चित्रपट काढणे हा त्या व्यक्तीवरील चित्रपट नसतो तर ती व्यक्ती लेखकाला कशा प्रकारे भावली यांचा पट असतो.
अन्यथा बालगंधर्व ही व्यक्ती रेखा "एक हरलेला पिता / एक बेजबदार पती / रीस्क टेकिंग मॅनेजर" अशा अनेक अंगाने पहाता येते.
बालगंधर्व एक विद्यार्थी म्हणून कसे होते ते देखील दाखवावयास हवे होते.
अशा अनेक तक्रारी संगता येईल.
चित्रपट पहाताना राहूल देशपांडे चे दिसणे खटकले ( मर्दानी सौंदर्य वगैरे) पण तो अगदीच ऑडमॅन आउट सुद्धा नाही वाटला.
चित्रपतातील काही गोष्टी काळाशी विसंगत वाटतात उदा: नाटकातील गीतांच्या मागे सिम्थेसायजर / पियानो चा वापर. पण ते कदाचित संगीतात नाविन्य आणण्याचा प्रयत्न असावा. ( ऑर्गनचे/पायपेटीचे सूर कदचित तरुण पिढीला आपलेसे वाटणार नाही असा विचार असेल)
पण एकुणताच बालगंधर्व चित्रपट पहाणे हा एक आनंददायी अनुभव आहे.

चित्रपटाला निर्मितीमूल्यांच्या निकषावर घासणे हे योग्यच आहे. बिपिन कार्यकर्ते यांची प्रतिक्रियाही आवडली.

एकुणच रथी महारथी लोकांच्या प्रतिक्रिया वाचुन हा चित्रपट म्हणजे जिवनगौरव पुरस्कार मिळालेल्या एखाद्या व्यक्तीचे आयुष्य / कारकिर्द जसे पुरस्कार प्रदान करण्याआधी ४/५ मिनिटे चलचित्रांच्या माध्यमाने उलगडून दाखवतात तसा वाटत आहे.

बाकी एक गंमत कळली नाही की काही लोक का भांडत का आहेत ?

१) हे चित्रपटाचे परिक्षण नसुन बालगंधर्वांचे वैयक्तिक परिक्षण वाटत आहे म्हणुन ?

२) बालगंधर्वांना महत्व मिळत आहे आणि चित्रपटावर कोणी बोलत नाहिये म्हणुन ?

३) आमची श्रद्धस्थाने आणि तुमची श्रद्धास्थाने ह्यांच्यातल्या श्रेष्ठत्वाचा मुद्दा मध्ये आणायचा म्हणुन ?

४) एखाद्या विषयावर आम्ही देखील किती कळकळीने बोलु शकतो हे दाखवायचे म्हणुन?

५) जुने स्कोर सेटल करायचे म्हणुन ?

६) कंपुबाज म्हणुन ?

७) कंपुबाज विरोधक म्हणुन ?

८) आजकाल बालगंधर्व चित्रपटावर बोलायची फॅशन आहे म्हणुन ?

एक वाचनिय चीरफाड!

http://www.loksatta.com/index.php?option=com_content&view=article&id=164...