पाकिस्तान- १२

युद्धात शस्त्रापेक्षा शस्त्र कोण चालवत आहे हे महत्त्वाचे असते. जेव्हा पाकिस्तानी लष्कराने लाहोर आघाडीवर हल्ला करायला सुरुवात केली तेव्हा भारतीय लष्कराकडे कोणता पर्याय होता? त्यांना पुढे जाण्यापासून रोखण्यात आले होते, तसेच रस्तेही बंद करण्यात आले होते. त्याचवेळी त्यांना अखनूर (काश्मीर) वाचल्याची बातमी मिळत होती. पाकिस्तानी वायुसेना लाहोर आघाडीवर जोरदार हल्ला करत होती, त्यामुळे भारतीय लष्कर आपली पोझिशन बदलत होते. पाकिस्तानच्या युद्ध इतिहासात मेजर जनरल निरंजन प्रसाद यांच्या पलायनाचे चित्रण मोठ्या चवीने केले जाते.

मेजर जनरल प्रसाद हे पंधराव्या तुकडीचे कमांडिंग ऑफिसर होते. जेव्हा त्यांच्या सैन्यावर हल्ला झाला आणि तीस सैनिक मारले गेले तेव्हा ते पळून गेले. भारतीय लष्कराचे ब्रिगेडियर गुरबक्ष सिंग यांनी लिहिले की, जेव्हा ते त्यांच्या जोंगा जीपपर्यंत पोहोचले तेव्हा प्रसाद शेतात लपून बसले होते. त्यानी आपला सर्व गणवेश आणि बॅज फेकून दिले होते. साहजीक आहे, त्याच क्षणी त्यांची कोर्ट मार्शलची तयारी सुरू झाली. ही बातमी पाकिस्तानी वृत्तपत्रांमध्ये छापून आली की भारतीय सैन्य शेपूट बांधून पळून गेले.

अशा पलायनाच्या कथा पाकिस्तानी सैनिकांमध्येही आढळतात, विशेषत: टँक युद्धात. रचना बिश्त रावत यांनी त्यांच्या पुस्तकात नमूद केले आहे की, धार्मिक कारणांमुळे पाकिस्तानी लोकांनी टाकीवरून उडी मारून पळायचे कारण इस्लाममध्ये जिवंत जळणे अपवित्र मानले जाते. तथापि, हे बहुधा भारतीय सैन्यातील मुस्लिमांना किंवा पाकिस्तानच्या इतर सैनिकांना लागू झाले नाही. असा प्रकार पॅटन टँकांच्या काही चालकांमध्येच दिसून आला.

युद्ध इतिहासकार आपापल्या सोयीनुसार एक दुसऱ्याला पळून गेले म्हणतात, जरी सैन्य काही रणनीतीनुसार मागे हटत असेल. लाहोर मोर्चावरील बर्की पोस्ट वगळता इतर ठिकाणी भारतीय सैन्याला थांबवण्यात अर्थ नव्हता. तीन आठवडे सैन्य बर्कीमध्ये उभे राहिले.

लाहोर आघाडीवरील दोन सैनिकांच्या शौर्याचा उल्लेख करणे महत्त्वाचे आहे. पाकिस्तानी मेजर आर. ए. भट्टी शेवटच्या श्वासापर्यंत लढत राहिले आणि बर्की येथे भारतीय सैन्याला रोखल्यानंतर ते तिथेच शहीद झाले. त्यांना निशान-ए-हैदर (परमवीर चक्रासमक्ष) मिळाले. छातीत गोळी लागली असतानाही रात्रभर गोळीबार करणारे भारताचे सुभेदार अजित सिंग यांना महावीर चक्र प्रदान करण्यात आले. वास्तविक युद्ध लाहोर सोडून आता खेमकरणच्या दिशेने निघाले होते. पाकिस्तानी सैन्याला अमृतसरमध्ये घुसायचे होते.
पाकिस्तानचा पॅटन टँक (अमेरिकेने पुरवलेला) हा त्या काळातील सर्वात आधुनिक रणगाड्यांपैकी एक होता, ज्यासमोर भारतीय रणगाडे (शेरमान किंवा सेंच्युरियन) कमकुवत होते. पॅटन टाक्यांमध्ये रात्रीच्या दृष्टीसाठी इन्फ्रारेड दिवे होते आणि ते दोन किलोमीटरपर्यंत पाहू शकत होते. तर भारतीय शेरमान टँकमध्ये रात्रीचे दिवे नव्हते आणि फक्त आठशे मीटरपर्यंत पाहण्याची क्षमता होती.

पॅटन आणि भारतीय रणगाड्यांमध्ये कार्यक्षमतेवर लढाई झाली तर पॅटन जिंकणार हे निश्चित होते. हे रणगाडे रोखण्यासाठी भारताला दुसरी पद्धत वापरावी लागली. भारतीय सैन्याने खड्डे खणून आणि शेतात पाणी भरून दलदल तयार करण्यास सुरुवात केली. भारत आता बचावात्मक स्थितीत होता. पाकिस्तानचे सैन्य राजस्थानच्या वाळवंटातून आणि पंजाबच्या सीमेवरून पुढे जात होते. तिने राजस्थानमधील मुनाबाओ रेल्वे स्थानक आणि पंजाबमधील खेमकरण येथून भारतीय हद्दीत प्रवेश केला होता. आता अमृतसरमध्ये प्रवेश करण्याची तयारी सुरू होती.

पाकिस्तानी सैन्य आणि अमृतसर दरम्यानचा रस्ता अडवणारी भारताची चौथी ग्रेनेडियर ब्रिगेड होती. ही निर्णायक लढाई चीमा गावात होत होती, तिथे त्या टॅंकना थेट प्रतिकार होत नव्हता.
अब्दुल हमीद ह्यानी या ब्रिगेडमध्ये आरसीएल रायफलचे नेतृत्व केले. ही रायफल त्यानी जीपवर बसवली आणि पुढे जाऊ लागले. त्यांनी प्रथम समोरून येणारी टँक उडवली. त्यानंतर दुसरी उडवल्यावर त्यांच्या जीपला लक्ष्य करण्यात आले. त्याच्यावर गोळीबार सुरू झाला, तरीही ते दुसऱ्या टाकीला लक्ष्य करण्यात व्यस्त होते. त्यानंतर त्यांच्या जीपवर बॉम्ब पडला आणि ते शहीद झाले.

अब्दुल हमीदबद्दल कर्नल खान यांनी एका मुलाखतीत म्हटले आहे की, “हमीद जीपवर होता आणि लेफ्टनंट पटांकी वरच्या झाडावर बसून पाकिस्तानी रणगाड्यांवर लक्ष ठेवून होते. कोणत्या रणगाड्यावर हल्ला करायचा हे तेच सांगत होते. हा बॉम्ब हमीदवर पडला तेव्हा पटांकीलाही गोळी लागली. हमीद मारला गेला आणि पतंकी कायमची स्मरणशक्ती गमावून बसले.
अब्दुल हमीद
त्यानंतर लगेचच पाकिस्तानचे ब्रिगेडियर शमी तेथे पाहणीसाठी आले. आपल्या सैन्यातील गुलाम अहमद यांनी त्यांना विचारले की तुम्ही येथे कसेकाय आलात? तेव्हा त्यांनी घाबरुन गुलाम अहमदना गोळी मारून ठार केले. प्रत्युत्तरादाखल आमचे वीर नौशाल अली आणि कालू शफीक यांनी ब्रिगेडियरला गोळ्या झाडून त्याची चाळणी केली.
रचना बिश्त रावत लिहितात, "इतिहासात पहिल्यांदाच अस घडलं की एका भारतीय सैनिकाने पाकिस्तानी ब्रिगेडियर दर्जाच्या सैनिकाला समोरून गोळ्या झाडल्या." त्या दिवशी अब्दुल हमीद यांना मरणोत्तर परमवीर चक्र मिळाले. दुसऱ्या दिवशी आणखी एक परमवीर चक्र मिळणार होते. आणखी एक युद्ध दुसरीकडे लढले सुरू होते.
(क्रमश:)
मूळ लेखक - प्रविण झा.
पुस्तक - दास्तान- ए- पाकिस्तान.
प्रकाशक- ई संपदा प्रकाशन.
https://esamaadprakashan.com/books/dastan-e-pakistan/