शुक्राची चांदणी

लहानपणी उन्हाळ्याच्या सुट्टीत गावी बाहेर शेतात झोपणं म्हणजे एक पर्वणीचं असायची. उत्तर-दक्षिण उभी पसरलेली शेतं आणि दक्षिण टोकाला, उत्तरेकडे तोंड करून असलेली घरांची वस्ती, घरांसमोर, वस्तीतील वापराचा पुर्व-पश्चिम जाणारा कच्चा माती-फुफाट्याचा रस्ता व रस्त्याच्या पलीकडे ज्याच्या त्याच्या वाटणीची शेतं. या शेतांच्या कडेने सोडलेल्या व साफ केलेल्या जागेत एखाद्या जुनाट पटकुरानं झाकलेली अंथरूण-पांघरुणे दिवसभर उन्हात धूळ खात पडून असत.

दिवस मावळून अंधार पडल्यावर चार-दोन घटका भरतात न भरतात तोवर वस्तीवरची झाडून सगळी म्हातारी-कोतारी, पोरं-टोरं, मध्यमवयीन पुरुष सगळेच जेवणं उरकून अंथरूण घालून झोपायला मोकळी झालेली दिसत. आपापल्या वाटणीच्या शेतांनी प्रत्येकाचे बिछाने खालीचं जमिनीवर माती फुफाट्यात घातलेले असत. त्यापासून अगदीच दहा-पंधरा फुटांवर ढेकळानी भरलेली नांगरून ठेवलेली आणि दिवसभर तापलेली काळीभोर वावरं अंधारात गरम सुस्कारे सोडत पडून असत.

आताशा हायकिंग-ट्रेकिंगच्या दिवसात, जेव्हा कधी उघड्यावर वा कुठे एखाद्या गुहेत वा किल्ल्याच्या बुरुजा-तटात झोपायची वेळ येते तेव्हा मी प्रचंड सावध व जागसुद असतो. सरपटणारे प्राणी, विंचु काटे, गोम वा तत्सम प्राण्यांशी शक्यतो गाठ पडू नये याची तजवीज करायच्या प्रयत्नात असतो. मागे, मेळघाटात मुक्कामी असताना माझ्या पलंगाला लागून असलेल्या खिडकीच्या जाळीला पडलेलं भोक पाहिल्यावर मी माझा पलंगच खिडकीपासून दूर हलवला होता.

पण लहानपणी असं अगदी उघड्यावर, शेतात झोपताना या प्राण्यांची भीती कधी मनाला शिवलीचं नाही. तसं पाहता आम्ही झोपेत असताना हे करुशेकी वर्गीय प्राणी कितीतरी वेळा अगदी शेजारून सरपटत निघून गेले असतील, कधी आमच्या उशा-पायथ्याला थांबून थोडा वेळ आरामही केला असण्याची शक्यता नाकारता येत नाही पण त्या वयात मात्र, त्यांच्याबद्दलच्या भीतीचा विचार दुरदूरपर्यंत मनाला शिवत नसे.

अजून एक गोष्ट म्हणजे त्यावेळी ग्रामीण भागात अंधार पडल्यावर सापांविषयी बोलू नये असा संकेत होता. कुणी चुकून विषय काढलाचं तर आज किडुक महाराज हमखास भेटीला येण्याची शक्यता आहे असं मानलं जाई त्यामुळे सहसा याबद्दल बोललं जातंच नसे.

असो, दिवसभर उन्हातान्हात हुंदडून झाल्यावर रात्री
अंथरुणावर उताणं पडून उन्हाळ्याच्या दिवसांमधील चांदण्यांनी फुलून गेलेलं आकाश एकटक पाहत असतांनाचं कधी डोळा लागत असे ते समजत देखील नसे पण जोराची लघवी लागल्यामुळे मध्यरात्री हमखास जाग येई, किती वाजले ते समजायची काही सोय नसे. पण मध्यरात्र आणि भुतं हे समीकरण मनात पक्क असल्याने उठायची हिम्मत ही नसे, त्यात दुष्काळात तेरावा महिना या न्यायाने दिवसभरातील उचापतींमुळे उन्हाळी लागलेली असे. लघवी केल्यानंतर होणारी जळजळ सहन होत नसल्याने लघवी करणे टाळण्याकडेच कल असे.

याचा परीणाम असा होत असे की मध्यरात्री जाग आल्यावर अगदी पहाटेचं तांबडं फुटेपर्यंत तळमळत रात्र काढावी लागे, भल्या पहाटे कुणीतरी उठे मग त्यांच्या चाहुलीने धीर एकवटून पटकून उठून विधी उरकून परत अंथरुणात घुसणे व मग पार उन्हं चटका देईपर्यंत अंथरूण सोडण्याची इच्छा होत नसे.

असंच एकदा अंथरुणात तळमळत या कुशीवरून त्या कुशीवर होत असताना, पुर्वेकडच्या आभाळात, अगदी क्षितिजावर, पार खाली पडल्यासारखा एक भला मोठा तेजस्वी तारा दिसला. आकार जणू काही चंद्राएव्हढा वाटावा असा होता. प्रचंड तेजाने लक्ष वेधून घेत थोडा वेळ तो चमकत राहिला व अचानक गायब झाला , त्यानंतर घटकाभरातचं तांबडं फुटलं. सकाळी घरात या चमत्कारिक चांदणी बद्दल विचारलं आणि ओळख झाली ती या शुक्राच्या चांदणीची.

शुक्राच्या चांदणीने मला भुरळ पाडली त्याचं पहिलं-वहिलं प्रामाणिक कारण म्हणजे ती पहाटे म्हणजे भुतांचा प्रहर उलटून गेल्यावर उगवते याचाच अर्थ असा की ती दिसली म्हणजे मी न घाबरता लघवीला उठायला मोकळा. त्यामुळे या दिवसानंतर मध्यरात्री जाग आल्यावर मी शुक्राच्या चांदणीची आतुरतेने वाट पाहायला लागलो. अंथरुणातून फक्त चेहऱ्याचा भाग बाहेर काढुन मी पूर्वेच्या क्षितिजाकडे पाहत राही. हळूहळू मिणमिणती शुक्राची चांदणी क्षितिजावर डोकावू लागे. पहाटेच्या नीलप्रकाशात तिच्या अनुपम सौंदर्याचा प्रत्यय येई. अंधारात पुर्ण तेजाने चमकणारी चांदणी, तांबडं फुटता-फुटता विरून जाईपर्यंत मी एकटक तिच्याकडे पाहत राही. काहीवेळा तर अगदी उजाडलं असताना ही ती क्षितिजावर पुर्ण भरात चमकत राही. अगदी खरंच ! शुक्राइतकी तेजस्वी प्रकाशाने चमकणारी दुसरी कोणती चांदणी नसावी.

नंतरच्या दिवसांत संधी मिळेल तेव्हा शुक्राची चांदणी न्याहाळण्याचं वेडंच लागलं. कुठं डोंगरावर, किल्ल्यावर मुक्कामाला असताना खास शुक्राच्या चांदणीच्या भेटीसाठी आवर्जून गजर लावू लागलो. डोंगरावरील स्वच्छ वातावरणात, निळ्या-जांभळ्या आभाळात शुक्राच्या चांदणीचं अलौकिक रूप पाहताना जवळ-जवळ समाधीचं लागते. मोकळ्या माळरानातुन अंधारात असीम तेजाने चमकत तांबड्या ब्रम्हप्रकाशाच्या पार्श्वभुमीवर विरत जाणाऱ्या तिला पाहणं म्हणजे एक स्वर्गीय अनुभव असतो.

आताशा इथल्या काय आणि गावाकडील काय दोन्ही घरातून क्षितिज दिसणं दुरापास्त झालंय. शुक्राच्या चांदणीची भेट ही त्यामुळे दुर्मिळ झालीय. तशी ती अशी कधीतरीचं भेटते ते ही मी जंगल-माळरानं तुडवत असताना वा उंच डोंगरावर एखादया तटा-बुरुजाच्या अंगा-खांद्यावर बसलेला असतानाचं.... आज ही ती दिसली की आता तांबडं फुटणार या जाणिवेने सर्वप्रथम सुरक्षिततेची, निश्चिंततेची अनुभूती देते व त्यानंतर तिच्या अलौकिक सौंदर्याच्या शीतल छायेत डोळे तृप्त होत राहतात.