इस रंग बदलती दुनिया में !

शारीरिक व्यंगावर विनोद करने हे हीन वृत्तीचे लक्षण आहे. आणि सुदैवाने आजकाल याचे भान बऱ्याच जनांना आलेले आहे असे वाटते, जाणवते. चला हवा येऊद्या सारखे आपवाद आहेतच.

चला हवा येऊद्या बद्दल न बोललेच बरे

.

परवाच माबोवर याबद्दल प्रतिसाद आलेले ->
https://www.maayboli.com/node/66059

===
"ए गोऱ्या", "अरे गोरू" हे खिल्ली उडवायला वापरता येत नाही कारण त्यात अपमान करतोय का स्तुती हेच आपल्या लोकांना समजत नाही. त्यामुळे माणूस गोरा असेल तर निदान आपल्याइथे तो रंगभेदातून तरी मुक्त असतो.(हे माझे मत, कोणाला वेगळी परिस्थिती माहिती असेल तर सांगू शकता) >> पांढरी पाल???

===
रंगावरून चिडवण्यास अल्पसंख्य वि. बहुसंख्य असं काही नसतं का? दक्षिण भारतातले बरेचजण brown रंगाच्या वेगवेगळ्या छटा असणारे असूनही काळ्या रंगावरून चिडवणे कसे काय जास्त कॉमन असेल?

तुमची कळकळ पोचली. अन हा खरच खूप कठीण प्रॉब्लेम आहे. काय बोलावे सुचतही नाही राव

लेख छान आहे. मनापासून पटला. फेअर अँड लवली सारख्या जाहिराती किती डिस्क्रिमिनिटरी आहेत हे लक्षात येत नाही का ऍड मेकर्सच्या? अतिशय इंसेंसेटिव्ह पणा. आपल्याकडे गोरेपण आणि सुंदरता हे दोन शब्द समानार्थी शब्द असल्यासारखे लोक वापरतात :(

असे भेदभाव करू नयेत हे तत्त्वता: मान्य आहेच. भारतातील रंग भेद या विषयावर चर्चा करताना काही मुद्दे / बारकावे लक्षात घ्यावे लागतात .

भारतीयांच्या रंगभेदाचे स्वरूप सहसा अस्पष्ट, सूक्ष्म किंवा त्या धाग्या प्रमाणे बऱ्याचदा काठावरचे असते. काठावरचे म्हणजे काय याकडे नंतर येतो.(काही वेळा सूक्ष्मपणे पाहिल्यास ते तीक्ष्णपणे जाणवते ) इतर वैशिष्ट्ये पाहिली तर भारतात रंगभेद सहसा आर्थिक अथवा सामाजिक स्तरीकरणासाठी वापरला जात नाही. देव-देवता ते एकाच समूह वर्गीकरणात (जसे जात./ पंथ धर्म प्रांत इत्यादी ) अथवा कुटुंबात त्वचा रंगाच्या विविध छटा सहसा सामावलेल्या असतात . भारतातील त्वचा रंगाच्या च्या एकत्रित सहवासास एकमेकांना सामावून घेण्यास काही हजार वर्षांची परंपरा सहज असावी.

भारतात या विषयाकडे अजिबातच संस्कृतिकीकरणातून पाहिले जात नाही असे नाही , काळ्या रंगाचा अनमान टाळण्यासाठी सावळा , श्याम , निळा अशा वर्णने वापरण्यावरही भर दिसतोच . सात्विकते कडे प्रवास करणाऱ्यास सर्व भेदांच्या पलीकडे जाणे अभिप्रेत असते .

पण सर्वसाधारण सामाजिक व्यवहारात अपशब्दांच्या वापराची परंपराही मोठी आहे , काही वेळा ती इतपत आहे कि अनमान केला जातोय का जिव्हाळा जोपासला जातोय असा संभ्रम निर्माण होतो. - अगदी स्वतः: आईवडील भावंडं मित्र आपापसात जिव्हाळा व्यक्त करावा एवढ्या प्रमाणात रंग आणि इतर भेदांचा उल्लेख उठता बसता करताना दिसत, आणि यातील असंख्य प्रसंगी रंगाने काळी असलेली व्यक्ती दुसऱ्या काळ्या व्यक्तीचा अरे/ग काळ्या/ळी करताना दिसते - हल्ली हे बर्यापैकी कमी होता चाललंय , या सर्वास राग व्यक्त करावा पण प्रेम शब्दात व्यक्त करणे टाळण्याची मोठी पार्श्वभूमी हि दिसून येते आणि ज्या संस्कृतीत सगळ्यांचाच सारखा अनमान करण्याची परंपरा असते तिथे अनमान हा अनमान वाटेनासा होतो का हे समजणे अवघड जाते .

सकस विनोद याशिवाय होऊच शकत नाही का? ........अशा गोष्टी दिसतील तिथे लोकांनी व्यक्त होण्याची गरज मला तरी वाटते...... जोपर्यंत आपण मुद्दामून अथवा अनावधाने जी गोष्ट बोलत/लिहीत आहोत ते चुकीचे आहे हे करणाऱ्याला जाणवत नाही तोपर्यंत बदलाला वाव नाही!

किमान सार्वजनिक जीवनातून उरलेला रंगभेद स्वीकारला जाणे आणि हद्दपार करणे निशचित गरजेचे आहे . महात्मा गांधींनी दक्षिण आफ्रिकेत पोस्ट ऑफिसला स्ववर्णीयांसाठी वेगळा दरावाज मागण्यांसाठी आंदोलन वर्णभेदाच्या काठावरचे होते , जसे जॉर्ज वॉशिंग्टन चा सर्वोच्च प्रतिकाचा रंगभेद अमेरिकेने स्वीकारला तसे वर्ण भेद कमी करण्यास त्यांना मदत झाली तसे महात्मा गांधींची चूक स्वीकारली जाणे महत्वाचे असावे . दिल्ली गोल्फ क्लब सारख्या उच्च्भ्रू ठिकाणी नेपाळी किंवा पूर्वोत्तर भारतीय दिसण्यावरून अथवा आफ्रिकन लोकांवर होणाऱ्या रंगभेदी टिपण्या मनातही येणार नाहीत इतपत वर्तनात बदलाची गरज असावी . आणि जी गोष्ट आपण सार्वजनिकपणे इतरांनाही बोलत नाही ती आपल्याच लोकांना करणे कितपत श्रेयस्कर आहे याचाही विचार केला जावा .

विनोदाचा उद्देश्य आणि त्या प्रसंगीचे वातावरणाची पार्श्वभूमी बरीच महत्वाची भूमिका बजावत असावी. बऱ्याचदा जिव्हाळ्याच्या व्यक्तीने केलेले नर्म विनोद ज्याच्यावर विनोद होतोय त्याला स्वतः:ला आणि इतरांनी त्यास स्वीकारण्यास मदतही करू शकतात . त्यांचा उद्देश्य चांगला असला तरी ज्यांना हे नीटसे जमत नाही ते त्याची चुकीच्या पद्धतीने कॉपी करू शकतात आणि अशा चुकीचंही किंमत एखाद्या वक्तीच्या न्यूनगंडात परिवर्तित होऊन अथवा अपमान कायमचा मनात राहून मोठी होऊ शकते म्हणून असे विनोद अगदी प्रेम असले तरी टाळावेत या व्यक्तिगत मताचा मी आहे.

"ए गोऱ्या", "अरे गोरू" हे खिल्ली उडवायला वापरता येत नाही कारण त्यात अपमान करतोय का स्तुती हेच आपल्या लोकांना समजत नाही. त्यामुळे माणूस गोरा असेल तर निदान आपल्याइथे तो रंगभेदातून तरी मुक्त असतो.(हे माझे मत, कोणाला वेगळी परिस्थिती माहिती असेल तर सांगू शकता)

अगदी असेच नाहीए , पांढरी पाल पांढऱ्या पायाची अश्या शेलक्या विशेषणांना भारतीय उजळ व्यक्तींनाही सामोरे जावे लागते. आणि रंगावरून सुटले तरी वेगळ्या शारीरिक वैशिष्ट्यावरून विनोदास अथवा अनमान न्यूनगंडांना गोऱ्या लोकांनाही तेवढेच सामोरे जावे लागते .

पाश्चात्य गोऱ्याना ‘ भारतीयांकडून ' लाल माकड' अशा शब्दांना सामोरे जावे लागते . भारतीय काळेही आफ्रिकन काळ्यांना वर्णभेदी वागणूक देताना दिसतात , तर आफ्रिकन लोक आणि चिनी आणि भारतीयांना येलो मॅन म्हणण्याचे प्रकार करतात ते स्पृहणीय नसावेत , शिवाय आफ्रीकन . लोकांना भारतात आफ्रीकेपेक्षा अधिक काळे आहेत आणि त्यांना रंगावरून सामाजिक स्तरीकरणास सामोरे जावे लागत नाही याची नीटशी कल्पना नसतेच पण त्या शिवाय तेही भारतीय काळ्यांना येलो मॅन म्हणून वर्णभेदी वागणूक देताना दिसतातच . (स्वानुभवावरुन)

शब्द आणि वाक्प्रचार म्हणींचा अभ्यास त्यातील दर्शक शब्द प्रयोग टाळण्याच्या दिशेने प्रगती व्हावयास हवी. इंग्रजी भाषेने ब्लॅक लिस्ट हा शब्द प्रयोग अद्याप पूर्णतः: का त्यागाला नाही हे समजत नाही . मराठी भाषेतही अनेक शब्द आहेत , उच्चभ्रूममध्ये वापरात असलेला धेडगुजरी हा शब्द प्रयोगही असाच चुकीच्या उद्देश्यासाठी वापरला जाताना दिसतो , या विषयावरही अधिक तर्कपूर्ण अभ्यास आणि सजगतेच्या आवश्यकता असाव्यात . असो.

समोरच्याला चालत असेल तर वर्ण वा व्यंग याबद्दल मैत्रीपुर्ण चिडवणं, विनोद करणं चालू शकेल, काही लोक स्वतःच स्वतःच्या स्थूल वा अतिबारीक असण्यावरुन विनोद करतात. बाकी फेअर अँड लवली वा तत्सम उत्पादनांच्या जाहिराती वा खप यात काही खटकण्यासारखं वाटत नाही. जर सावळ्या रंगामुळे एखाद्या मुलीच्या लग्नाला अडचण येत असेल तर ते ही समजू शकतं. कुणाला काय आवडावं हा ज्याचा त्याचा प्रश्न आहे.

@ शब्दबम्बाळ,

लेखाच्या गाभ्याशी सहमत. We are indeed a society full of prejudice and bias !

'जाडी बाई धपकन पडली' असे नुसते ऐकूनही खदखदून हसू येणारे बघितले आहेत. काळ्या रंगावरून, बऱ्या-वाईट दिसण्यावरून, बारीक-जाड शरीरावरुन शेरेबाजी इतकी कॉमन आहे की त्यात काही चुकीचे आहे असे पण अनेकांना वाटत नाही. दुसऱ्याच्या व्यंगावर हसू नये हे फक्त पुस्तकात :-)

टोकाचे शारीर विनोद आणि पुरुषांनी ओंगळ स्त्री वेष घेतल्याशिवाय 'विनोदी' काही घडू शकत नसल्याचा ठाम विश्वास नाटक-सिनेमा-मालिकांमध्ये बळावला आहे. तेच समाजात दिसले तर आश्चर्य कसले?