ऋषीचे कुळ आणि नदीचे मूळ

ऋषीचे कुळ आणि नदीचे मूळ शोधायला जाऊ नये अशी एक म्हण आहे, पण मला वाटते वयाच्या एका टप्प्यावर सगळयांनाच "कस्त्वं कोऽहं कुत आयातः" असे प्रश्न पडत असावेत आणि मग माणूस आपल्या मुळाचा म्हणजे मूळ ठिकाण गाव देश कुलदैवत वगैरेचा विचार करू लागतो आणि शोध घेऊ लागतो.

माझेही थोडेसे तसेच झाले आणि मी त्या दृष्टीने विचार करायला सुरुवात केली. बरीच वर्षे इकडे तिकडे चौकशी केली, जे जे कोणी मेहेंदळे आडनावाचे भेटत गेले त्यांच्याकडे विचारत गेलो. मध्ये मध्ये त्यात खाम्द पडत होता , नोकरीनिमित्ताने भटकणे चालू होते, पण हा विचार मनाच्या एका कोपऱ्यात कायम असायचाच की आपण कोण कुठले आता मूळ ठिकाणी काय असेल आपले कुलदैवत काय (तसे सर्व कोकणस्थांची कुलदेवी म्हणजे योगेश्वरी अंबेजोगाई आणि कुलदैवत म्हणजे कुठलातरी शंकर हे ठरलेले ) तसेच मी ही योगेश्वरीलाच कुलदेवी मानत आलो आणि आमच्या घरी कोणीतरी पूर्वजाने काशीहून आणलेली कालभैरवाची दगडी मूर्ती आहे ते कुलदैवत मानत आलो.

पण वडिलांनी कधीतरी सांगितल्याप्रमाणे मेहेंदळे हे देवरुखजवळ हिंदळे गावाचे आहेत असे माहित होते.या सुट्टीत कोकणात जायचा बेत होताच तेव्हा जमल्यास याही दृष्टीने काही समजले तर बघू असा विचार करून निघालो.
गणपतीपुळे आणि मालगुंडला मुख्य मुक्काम होता तेव्हा मालगुंडला श्री. अमित मेहेंदळे (स्वाद रेस्टोरंट ०२३५७-२३५ १६२ ) यांना फोन करून माहिती घेतली आणि रवाना झालो.

गणपतीपुळ्याला श्री गणेशाचे दर्शन घेतले आणि पुढे मालगुंडला पोचून श्री. अमित यांना भेटलो . त्यांच्या कडून माहिती मिळाली ती याप्रमाणे ---

मेहेंदळे लोकांच्या अनेक शाखा विस्तारत गेल्या आणि अनेक गावे मूळ म्हणून सांगता येतील देवरुखजवळचे हिंदळे ,मालगुंड आणि गणपतीपुळे ,पनवेलजवळ वारसाई ,वैजनाथ ,रोहा ,कर्जत जवळचे कोठिंबे कोढीमबे अशी अनेक. त्यातील तुमच्या घरात कालभैरवाला कुलदैवत मानतात म्हणजे तुम्ही हिंदळेचे असणार कारण तिथले ग्रामदैवताच मुळी कालभैरव आहे. पण तसे पाहायला गेले तर आपले मूळ कुलदैवत म्हणजे कोळिसरे गावाचे लक्ष्मी केशव आणि मुसळादेवी. आता लक्ष्मी केशवाचे मूळ स्थान अजून तेथेच आहे आणि मराठे नावाच्या गुरुजींकडे त्याची पिढीजात व्यवस्था आहे.पुरवी दरीत २५० पायऱ्या उतरून आत जावे लागायचे पण आता सरकारने मंदिर पर्यन्त चांगला रस्ता केला आहे. कानडे /जोशी / बापट अशा बऱ्याच लोकांचे हे कुलदैवत आहे.

पण मुसळादेवीचे मूळ स्थान मात्र आता कोणाला माहीत नाही. सर्व मेहेंदळे लोकांनी एकत्र येऊन पुण्यात २ संमेलने घेतली त्यातही हा विषय मुख्यत्वे चर्चेला होता.पण बरीच विचारपूस आणि शोधाशोध करूनही काही तपास लागला नाही. इतर घराण्याचा असतो तसा मेहेंदळे घराण्याचा कुलवृत्तांत सुद्धा अजून झालेला नाही. मात्र www.mehendale.इन अशी वेबसाईट तयार झालेली आहे.

शेवटी सर्वानुमते असे ठरले की आपण मुसळादेवीचे देऊळ परत बांधूया आणि स्थापना करूया. मालगुडला ओंकारेश्वर मंदिराच्या प्रांगणातील जागा त्यासाठी मुक्रर केली गेली आणि बांधकामाचा सर्व खर्च ठाण्याच्या तनवी हर्बल वाल्या डॉ. मेधा मेहेंदळे यांनी केला. आता देवीची मूर्ती घडवताना तिच्या हातातले मुसळ उभे ठेवायचे की आडवे हे कोणाला माहित नव्हते पण आडवे मुसळ ठेवून मूर्ती घडेना. म्हणून एक दोन जाणकार लोकांचे मत घेऊन तिच्या डाव्या हाती उभे मुसळ आणि उजवा हात आशीर्वाद देताना अशी मूर्ती घडवली व तिची स्थापना केली गेली.

मेहेंदळे घराण्यात अनेक पराक्रमी आणि किर्तीवंत पुरुष होऊन गेले त्यापैकी काही म्हणजे पुण्याच्या "अप्पा बळवंत चौक " वाले अप्पा यांचे वडील बळवंत गणपत मेहेंदळे , हिंदुस्थान बेकरीवाले मेहेंदळे/ मेहेंदळे गेरेज /मेहेंदळे हाऊस/ठाण्याच्या तनवी हर्बल वाल्या मेधा मेहेंदळे यांचा उल्लेख वर आलाच आहे / इतिहासकार गजानन भास्कर मेहेंदळे ,कल्याणचे दूधवाले मेहेंदळे/अलिबागचे आणि नागावचे मेहेंदळे आणि असे अजून अनेक ज्ञात अज्ञात मेहेंदळे असतील.

"दैवायत्तम कुळे जन्म मादायत्तन तू पौरुषम" अर्थात जन्म कुठे घ्यावा हे दैव ठरवते पण पराक्रम हा ज्याचा त्याने साधण्यावर असते ही उक्ती खरी आहेच पण केवळ आडनाव बंधूचे कौतुक म्हणून जी माहिती मिळत गेली ती वर सांगितली आहे.

असो. मला या विषयांत रस आहे तसा सगळ्यांनाच असेल असे नाही .कदाचित तुम्हाला हे लिखाण कंटाळवाणे ही वाटू शकते पण बोलण्याच्या ओघात जी माहिती मिळत गेली ती लिहिली आहे इतकेच.